Tíminn - 02.03.1982, Blaðsíða 10

10
ÞriOjudagur 2. mars 1982
minning
Guðmundur Halldór
Guðmundsson,
togarasjómaður
F. 4. uktóber 1887
D. 17. fcbrúar 1982
■ i libinni viku voru gæftir á
Suðurlandi slæmar. Stúlblettir
þutu yfir himininn .regniö lamdi
jörðina i andlitiö og hafið átti
örðugt um andardrátt. Þungar
öldur böröu landið og stormurinn
lék um húsin og skipin og menn
spurðu hvort hann færi ekki
bráðum aö ganga niður, eins og
titt er i verstöðvum.
Iþessu veðrifóru vistfáirá sjó.
Þó lét einn úr höfn i þessari tið,
Guðmundur Halldór Guðmunds-
son togarasjómaöur, er þá hélt i
sina hinstu för, eöa i þann eina
róöur, þar sem menn almennt gá
ekki til veðurs, heldur fara meö
sina bæn og halda i sundiö er skil-
ur lif frá dauða.
Það kom mér dálitið á óvart er
mér barst sú fregn að Guö-
mundur Halldór væri látinn en
hann lést i Hrafnistu 17. febrúar,
enda þótt hann væri að veröa 95
ára, sem er hár aldur, einkum
þegar um er að ræða erfiðismenn
sem aldrei kunnu að hlila sér.
Guömundur Halldór Guð-
mundsson var fæddur á Rafns-
eyri viö Arnarfjörð 4. október áriö
1887 og voru foreldrar hans hjónin
Guömundur Friðriksson bóndi og
Guðmundina Jónsdóttir. Guð-
mundur Friðiksson var sonur
Friðriks Jónssonar, bónda á
Rafnseyri, Ásgeirssonar prests á
Rafnseyri og Alftamýri, Asgeirs-
sonar, prests i Holti. Guðmundina
Jónsdóttir var dóttir Jóns As-
geirssonar, prests, þannig að þau
hjón voru skyld eða systkinábörn.
Ekki kann ég ættir þeirra aö
rekja að öðru leyti nema ég veit
að Guðmundur Halldór var skyld-
ur Jóni Sigurðssyni, lorseta.
Guðmundur Halldór ólst upp
með foreldrum sinum og byrjaði
sjóróðra þar vestra strax barn aö
aldri. Bjó um vor i grjótbyrgi meö
fullvöxnum mönnum og réri til
íiskjar á svörtu opnu skipi og sem
unglingurfór hann á skútum. 1 þá
daga voru erfiðir timar og er ef til
vill gott að skoða þá tið nánar
fyrir félagsráðgjaía og aðra
vandamálaíræðinga þjóðarinnar
og þá er ekkert sjá nú annað en
voða.
Um þetta leyti var mikill upp-
ganguriArnarfirði eða á Bildudal
þar sem Pétur Thorsteinsson
hafðistóradrift. Var Guðmundur
Halldór á skútum hans til að
byrja með og lagði heimili sinu
björg, eins og þá var siður en áriö
1911 lagöi hann leiö sina suður á
land, þá þegar orðinn gjald-
gengur skútumaður. Fékk hann
skiprúm fyrst hjá Páli Matthias-
syni en hann og Páll voru þre-
menningar. Var Páll með Langa-
nesiö og var farsæll skipstjóri.
Guömundur Halldór var nokkur
úthöldá skútum, en vegna þeirra
er ekki vita, þá veiddu skútur á
handfæri og aflinn var saltaður
um borö. Þetta var þrældóms-
vinna eins og af þvi sést að skútur
gátu veitt allt að 100.000 fiska eða
900-1000 tonn af fiski upp úr sjó á
vetrarvertið sem nú þætti dá-
góður fengur á netabátum og
linubátum, en að afla þeirra er nú
gert i landi.
Af skútunum lá leiðin um borð i
togarana sem nú fóru að koma til
landsins. Fékk Guömundur Hall-
dór fyrst pláss á Gamla Snorra,
sem svo var nefndur eða Snorra
Sturlusyni sem var eign Milljóna-
félagsins og siðar Kveldúlfs ef ég
man rétt. En lengst var Guö-
mundur Halldór þó á Skallagrimi
og þá einkum með Siguröi Guö-
jónssyni frá Litlu Háeyri á
Eyrarbakka. Honum fylgdi Guð-
mundur Halldór siðan á togara
Bæjarútgerðar Reykjavikur er
Sigurður gjöröist skipstjóri þar
og við Bæjarúlgerðina vann Guð-
mundur llalldór siðan meðan
þrek entist og liklega nokkuö bet-
ur en það. Lengst af á sjó.
Ég var meö Guðmundi Halldóri
til sjós á togara, þegar ég var
unglingur. Hann var dugnaðar-
maður, slyngur netamaður og dró
hvergi af sér. Þá var hann
skemmtilegur félagi, pólitiskur
mjög og slunginn þvargari. Hann
kenndi mér öll verk og lengi vel
tók ég hrygginn en hann risti fyrir
þegar togararnir voru á salti en
við svoleiðis verk kynnast menn
núbeturen viðflestönnurstörf. A
þessum dögum fór á íjölum sér-
stök kynslóð vaskra og vel gjöröra
manna sem nú er íarin að týna
tölunni, svo ekki sé sterkar að
kveðið. Á vorum dögum íást
menn af þessu tagi við önnur vis-
indi en togarasjómennskuna. •
Þeir kunnu fornsögurnar utan-
bókar og margar lærðar bækur aö
auki að ekki sé nú talab um kvæði,
rimur, eða annað þess háttar og
þeir vitnuðu margir til fornrar
speki og bókmennta máli sinu til
stuönings.
Þótt ég sé að visu ekki endilega
reiðubúinn til að fallast á þá
kenningu aö Bólu Hjálmar hefði
ort betur ef hann hefði lært latínu
þá er ég á hinn bóginn viss um að
Guðmundur Halldór og margir
fleiri, er ég var með i lúkar fyrir
áratugum siðan, heföu getað náð
langt á, svo aö segja hvaða sviði
lærdóms sem var. En það er önn-
ur saga.
Guðmundur llalldór ilentist i
Reykjavik og 24. nóvember áriö
1924 gekk hann að eiga konu sina
Sólveigu Jónsdóttur (f. 7. ágúst
1898 d 10. júni 1979). bónda i Hey-
holti i Borgarhrepp; og fylgdust
þau aö meðan bæði lifðu. Þau
eignuðust fjóra syni. Friðrik og
Óskar sem voru kunnir iþrótta-
menn i æsku, Guðmund J., al-
þingismann og formann Dags-
búnar og yngstur er svo Jóhann
verkfræðingur.
Lengst af bjuggu þau hjón með
syni sina i Verkamannabústöðun-
um eða á Ásvallagötu 65. Þau
voru nábúar okkar, en Verka-
mannabústöðunum fylgir sú ein-
kennilega náttúra að eldra fólk úr
þeim húsum virtist alltaf eiga
einhver bréf i hverju barni sem
þaðan fór út i lifiö. Velgengni
gladdi það og mistök okkar bar
það meb sérstöku jafnaðargeði.
Og eiginlega er maöur á vissan
hátt alltaf þarna kjur þótt maður
sé fluttur annað fyrir löngu.
Ég kom oft á heimili Guðmund-
ar Halldórsog var þar ávallt tek-
ið af mikilli alúð og gestrisni sem
ég nú þakka og kann enn'betur að
meta.
Guðmundur Halldór var áhuga-
maður um margt. Sér i lagi um
þjóðmál og iþróttir. Hann fylgdi
Sjálfstæöisflokknum alla tið sem
þótti nú einkennileg stefna hjá
erfiðismanni. Ab minnsta kosti
hjá okkur er þóttumst kunna betri
fræði. Hann var tilfinninga-
maður, þótt léttur væri i lund og á
honum sá maður langt að,
hvernig leikir höfðu farið á
iþróttavellinum. Alvöru átti hann
góöa og oft þegar við sátum á tali
tveir, þá hætti timinn að vera til.
En nú er það allt liðið. Afreks-
maður hefur fengið hvild. Hvild
eftir áratug á skútum, 6 áratugi
eða svo á togurum og er þá ótaliö
annað erfiði og vond vinna um
langa ævi. Ég veit ekki hvernig
þjóðin metur erfiðismenn eins og
Guðmund Halldór. Hann hlaut að
visu ymsan sóma. Var sæmdur
heiðursmerki sjómanna og
Fálkaorðunni en þá viðurkenn-
ingu hlaut hann fyrir aö hafa
stundað sjóinn lengur en flestir
aðrir menn.
Frægtskáld segir á einum stað,
að þegar maður deyr, þá minnka
ég. Og þaö er auövelt aö skilja
þauorð þegar maður kveður Guð-
mund Halldór. Og ég vona að
hann gjöri nú góða för sem endra-
nær. Aðstandendum sendi ég
góðar kveðjur.
Útför hans veröur gjörð frá
dómkirkjunni i dag kl. 13.30,
21. febr. 1982
Jónas Guðmundsson,
rithöfundur.
tekinn tali
„Meirihluti bænda hér
er svo til eingöngu
með votheysverkun”
— segir Jósep Rósinkarsson,
Fjardarhorni í Bæjarhreppi,
en hann situr nú Búnadarþing
■ „Góð afkoma bænda á Strönd-
um byggist bæði á góðum væn-
leika og mikilli frjósemi sauðfjár-
ins. Auk þess er þaö mál margra
aö afkoman sé tiltölulega betri i
Strandasýslu vegna mikillar vot-
heysverkunar”, sagði Jósep
Rósinkarsson á Fjarðarhorni i
Bæjarhreppi einn fulltrúa á
Búnaðarþingi sem Timinn tók tali
á öðrum degi þingsins. En borin
var undir Jósep sú fullyröing sem
oft má heyra að Strandamenn séu
margir nánast snillingar i þvi aö
hafa gott upp úr litlum búum.
Votheysverkun
bætir f járhag
bænda
— Efn af hverju verka þá ekki
fleiri bændur hey sitt i vothey en
raun ber vitni?
— Þaö er nú heldur erfitt að
svara þvi. En votheysverkun
virðist hafa átt heldur erfitt upp-
dráttar þótt það sé nú kannski að
sýna sig þar sem hún hefur verið
tekin upp að bændur virðist koma
út með betri fjárhag þegar frá
liður. E.t.v. veldur þar þó nokkru
um, að margir eru heldur við-
kvæmir fyrir hinni svonefndu vot-
heyslykt. Hún er þó fyrst og
fremst áberandi sé heyið ekki
nógu vel verkaö. En með notkun
maurasýru og nokkurri vand-
virkni á að vera hægt að komast
hjá þessu að mestu leyti.
Þá má einnig nefna að meðferð
á votheyi er miklu heilsusamlegri
fyrir bændur en þurrheyið, sem
hjá mörgum bændum veldur
raunverulega atvinnusjúkdómi,
þ.e. heymæöi.
— Getur votheysverkun ekki
einnig bjargaö miklu i rigningar-
sumrum.
— Jú bæði i votviðrasumrun en
einnig þegar eða þar sem mikið
ber á kali. Kali fylgir jafnan mik-
ill arfi og i betri tilfellunum
varpasveifgras sem hvoru-
tveggja er nýtanlegt i þurrhey
þar sem það er nær óþurrkandi en
má nýta sæmilega i vothey. Við i
Strandasýslu höfum oft orðið
harkalega fyrir kali og ég tel að
votheysverkunin hafi kannski
haft úrslitaáhrif um þaö að ekki
hafa flosnaö þar upp fleiri
bændur en raun ber vitni. En
mikill meirihluti bænda þar er
orðinn annað hvort eingöngu eða
svo til eingöngu með votheys-
verkun.
— Krefst votheysverkun ekki
einnig minni tækjakosts?
Minnkar tækja-
kostnad og
eykur samvinnu
— Það er jú einn kosturinn.
Annar sá að samvinna bænda um
heyverkunina er miklu auðveld-
ari. Auk betri tækjanýtingar er
einnig hægt með þeim hætti að ná
verkinu áfram fljótt en hey-
verkunin verður betri eftir þvi
sem heyjað er hraöar i hey-
stæðuna. Þetta eru menn að taka
upp i vaxandi mæli sem er mjög
skynsamlegt.
— Geta þeir sem vilja taka upp
votheysverkun notað til þess
sinar þurrheyshlöður sem fyrir
eru?
— Sumir m .a. ég hafa gert það.
Að visu eru þurrheyshlöður ekki
eins sterkbyggðar. En staðreynd-
in er þó sú að það er hægt að
verka sæmilegasta vothey án
þess að aðstæður séu ekki þær
allra bestu, þótt góðar votheys-
hlöður séu vitanlega æskilegast-
ar.
— Þú minntist áðan á fækkun
bænda. Fækkar þeim mikið i
Strandasýslu?
— Nei, ég held að óhætt sé að
segja aðnú um tima hafi bændum
ekki fækkað i Strandasýslu,
a.m.k. ekki svo teljandi sé. 1
Bæjarhreppi þar sem ég er
kunnugastur, held ég að ekki hafi
orðiö nein fækkun s.l. 10 ár. Sem
betur fer er nokkuð um þaö aö
ungir menn taki viö búum, þótt
það gangi kannski svolitiö i bylgj-
um. Að meirihluta er þá um að
ræða ungt fólk úr sveitinni.
— Núermikiö talaðum aöbesti
markaðurinn fyrir útflutning
dilkakjöts sé brostinn. Hvernig
kemur það við ykkur sauðfjár-
bændur?
— Auövitað snertir allur vandi i
bændastétt hvern bónda á Islandi
jafnvel þótt hann sé ekki i hans
grein. Þetta er allt tengt hvað
öðru. Vissulega hljóta þá sölu-
erfiðleikar á dilkakjöti að koma
illa við Strandamenn, þvi segja
má aö sauöfjárrækt sé uppistaða i
þeirra búskap. Þvi er ekki að
neita að við horfum ekki glaðir til
þess ef ekki rætist úr i þessum
málum. En hitt er annað að við
erum alltaf að vona að nýjar bú-
greinar geti létt nokkuð á þessum
vanda en það tekur auðvitað sinn
tima að þróa þær.
Refarækt í
kjölfar
sauðfjár-
fækkunar
— Hvað kemur þar helst til
greina hjá ykkur?
— Ég held að refaræktin sé þar
lang liklegust. Það er til fóður i
Strandasýslu fyrir refi bæði
fiskúrgangur frá Hólmavik og
einnig sláturúrgangur sem hægt
er að fá. Það þýðir á hinn bóginn
að koma þarf upp fóðurvinnslu á
svæðinu.
— Er slikt þá einnig liklegt
samvinnuverkefni hjá bændum?
— Já, ég tel það mjög æskilegt
að nokkrir bændur á ekki of stór-
um svæöum fari út i refaræktina,
einmitt til þess að grundvöllur sé
fyrir fóðurvinnslunni. Til-
kostnaður fyrir slika vinnslu er
ákaflega erfiður fyrir eitt bú.
— Eru kannski einhverjir
byrjaðir nú þegar?
— Það er eitt bú nýkomið af
staö reyndar hjá okkur, mér og
stjúpsyni minum á Markhöfða.
Viðgerum okkur fulla grein fyrir
þvi að ekki er að búast við aö
þetta gefi mikið af sér fyrstu árin
vegna þess að fjármagns-
kostnaöurinn er töluvert mikill.
En ég hef trú á þvi að það sé
nokkuð góður grundvöllur i þessu
þegar frá liður. Fóðrið verðum
við lika að fá lengra að meðan við
erum einir með þetta.
— Kannski fleiri i nágrenninu
fengiö áhuga?
— Já, mér virðist það að fleiri i
hreppnum hafi áhuga a.m.k. ef
þetta gengur svona sæmilega hjá
okkur.
Umönnun um
hinn aldagamla
óvin
sauðfjárbænda
T,skolía?’
— En hvernig er það fyrir rót-
gróna sauðfjárbændur að fara allt
i einu að annast um „skolla”?