Tíminn - 28.03.1982, Side 3

Sunnudagur 28. mars 1982
3
grafiskt viðtal
sér dýpra ofan i það sem höfðaði
til manns. Ætli þetta nám hafi
ekki aðallega kennt manni að
taka lesturinn fastari tökum, ekki
gefast upp á fyrstu blaðsiðu þó
bókin sé þung, heldur þrjóskast
við og ná sér kannski i einhverjar
bækur um bókmenntirnar. Ann-
ars voru þessi háskólaár lika sá
timi þegar ljóðin voru i mótun, ég
skrifaði þau allan timann með-
fram náminu. Hins vegar hafði
það ekki minni áhrif á mig á þess-
um tima að ég þvældist mikið um
Evrópu, vann i fiski i færeysku
þorpi, gróf skurð milli járn-
brautarstöðva i Noregi og notaði
svo peningana til að rannsaka
Evrópu aðeins.”
— Þú heldur ekki að bók-
menntanámið og teoriurnar hafi
haft afgerandi áhrif á þig þegar
þú fórst að skrifa sjálfur?
„Nei, varla neitt að ráði maður
er lika svo fljótur að gleyma
teoriunum. Einhvern veginn er
svona nám bara eðlilegur hluti af
þroskabraut manns. Það eru að
visu margir sem nota öll þessi
fræði og fræðastúdiur sem fyrir-
slátt til að láta hlutina eiga sig,
sleppa þvi aðkynna sér þá. En ég
getekki séð að þetta sé neins kon-
ar hindrun á imyndunaraflið og
er mikið á móti þeirri kenningu
þó hún trufli mig reyndar ekki
neitt, að bókmenntanám sé skáld-
um óhollt eða eitthvað i þeim dúr.
Slikar kenningar eru auðvitað I
ætt við þá hugmynd að rithöf-
undargáfan sé einhver náðargjöf,
sem hún er ekki nema að litlu
leyti, sérstaklega ekki i dag þegar
imyndunaraflið og visindin vega
svo skemmtilega salt.”
Rúðustrikuð
kapítallógík
— En nú er hægt að stunda bók-
menntafræði á ýmsa vegu, fagið
geldur þess að þar eru engar al-
gildar mælistikur til að miða við
og bókmenntarannsóknir þvi
mjög upp og ofan...
„Bókmenntafræðin er allra
góðra gjalda verð þegar
fræðingurinn leggur eitthvað af
sjálfum sér i fræðin. Frægt dæmi
um það er bókin sem Jan Kott
skrifaði um Shakespeare, hann
meðhöndlar jöfurinn eins og hann
sé á spennandi knattspyrnuleik
eða á pönkhljómleikum. Hann lif-
ir sig inn í viðfangsefnið og leyfir
sér að hafa fullt af skritnum
skoðunum. f slikum tilvikum er
bókmenntafræðin bæöi skáldleg
og skemmtileg. Svo má nú alltaf
hafa gaman af þessum
pedantisma sem Borges hefur
siðan notað til að skrifa smásögur
sem eru eins konar framhald af
fræðunum. Jú, fræðin geta lika
verið fyndin! Og það er ekki hægt
að neita því að bókmenntafræði-
legir textar geta oft komið ótal
hugsunum af stað.”
— En öll þessi bókmenntafræði
sem er stunduð innan ramma
hinna ýmsu kenninga?
„Attu við þessa rúðustrikuðu
skandinavisku kapitallógik? Það
eru leiðinlegfræði þar sem fræði-
mennirnir eru oftar en ekki að
leita aö einhverju sem þeir vilja
finna, vilja að sé svona en ekki
öðruvisi. Að ég tali nú ekki um
þegarerfarið að búa til skáldsög-
ur eftir einhverjum skandi-
naviskum kratamódelum. Eða
þegar menn eru að leita uppi
kvenmunstur i bókmenntum, það
sýnir nú best hvers konar kreppu
þessi visindi eru i. Svo skrifa
menn bækur um hvernig alþýðan
birtist i þessari og hinni bókinni
og leita þá i ofboði að einhverri
alþýðu sem er nákvæmlega eins
og þeir vilja hafa alþýðuna. Still-
inn minnir mann á — „blaðakona
á Þjóðviljanum fær sér vinnu i
fiski í viku”, það er sjónarhornið.
Eða þá allar þessar greiningar á
karlrembuskap einstakra höf-
unda eins og það sé eitthvað mál.
Við getum orðað þetta þannig að
viss tegund af bókmenntafræði sé
flækt i ákveðnum hugtökum sem
halda henni fastri, þannig að hug-
tökin eru ekki lengur frjó, heldur
snúast öll fræðin um að sanna ein-
hverjar skoðanir sem fræðing-
arnir vilja koma á framfæri. Sve
er það nú ekki minnst fyndið þeg-
ar kvennafræðararnir, má ekki
kalla þá það eru að leita að kven-
hatri i Roliing Stones textum og
gera tilfinningar Jaggers og Ric-
hards að heilli visindagrein. Þar
sem staðreyndin er sú að þetta
eru bara skemmtilegir strákar.”
Bowie og Eliot
— Segjum skilið við bók-
menntafræðina. Hvernig stendur
á þvi að þú fórst að fást við skrift-
ir, hverjir voru helstu áhrifavald-
arnir?
„Það eiga allir sinar ljóðrænu
upplifanir, en ég held að það hafi
fyrst hvarflað að mér að meitla
hugann i ljóð þegar ég var 16 ára
gamall og fékk Hendur og orð eft-
ir Sigfús Daðason á bókasafni. Ég
man ekki lengur hvernig það var,
hvort það var af slysni eða ráðn-
um hug. En þá sá ég fyrst að það
var öldungis hægt að segja
skemmtilega hluti i svona linum,
þetta var allt önnur tilfinning en i
öllum þessum ljóðum sem maður
hafði verið að læra utanbókar i
skólanum þar sem kennarinn
merkti við með rauðum tússlit
þegar maður gat þulið einhverja
orðagusuna viðstöðulaust. Svo
dafnar maður og þroskast eins og
segir í sögunum, meðtekur alls
kyns viðhorf, og það er ekki fyrr
en miklu seinna að maður fer i
raun að skynja lif sitt i ljóðlinum.
Og þá um leið fer maður að upp-
götva póesi'una allt i kringum sig,
til dæmis I fyrirbærum eins og
poppinu. Það var fyrst þegar ég
fór að öðlast einhverja innsýn i
ljóðlistina að ég skildi hvers
vegna maður kreppti hnefann
þegar maður hlustaði á Mick
Jaggerigamla daga. Þá fór ég að
pæla meira i samspili þessara
tveggja heima, annars vegar
heims þessarar ljóðlistar sem
maður stúderar og les og hins
vegar þessara ljóða sem maður
hafði alla tið meðtekið með tón-
listinni. Svo lá það auðvitað i aug-
um uppi að þarna voru sömu
hlutirnir á ferðinni, enda þótt
sumum finnist þetta vera hróp-
andi mótsögn og mér fannst til
dæmis ekkert eiga beturvið en að
hlusta á félaga Bowie þegar ég lá
og var að setja saman ritgerð um
T.S. Eliot. Þetta var sama
veröldin sem þessir kappar voru
að lýsa, bara á sitthvorum stað i
timanum. Kannski er ljóðlistin
aldrei markmið i sjálfu sér hjá
góðum poppskáldum og textar
þeirra náttúrulega misjafnlega
vandaðir, en þar sem til að
mynda Bowie ris hæst er það með
þvi besta sem maður sér af nýrri
ljóðlist.”
— Getur það ekki hugsast að
poppið og visst frjálsræði i tján-
ingu sem það hafði i för með sér
hafi verið sprauta fyrir ljóðlist-
ina?
„Voru það ekki Bitlarnir sem
kenndu heiminum að brosa upp á
nýtt?! ”
— Að poppið hafi fært ljóðið nær
kjarna sinum, dansi og söng...
„Já, nær dansinum og nær
karnevalinu, þessari villimann-
legu tjáningu. Það held ég sé al-
veg rétt, nær þvi að leyfa hugan-
um að flæða viðstöðulaust án þess
að vera of bundinn þessu bóklega,
skammastsin og ritskoða hverja
hugsun.
Upplausn
skáldsögunnar
Enþað voru lika aðrir höfundar
sem heilluðu mig á svipuðum
tima,á menntaskólaárunum heit-
ir það, og þá ekki sist Guðbergur.
Þegar hann kom fram var hann
eins og stór gluggi út i heiminn,
þetta þorp hans sem er eins og
heil veröld og frásagnartæknin
sem var allt öðruvfsi en maður
átti að venjast. Guðbergur og
Thoreru eiginlega angi áf þessari
upplausn skáldsögunnar sem var
þá löngu búin að ganga yfir
Evrópu. I þessari upplausn hins
hefðbundna skáldsöguforms lágu
ýmsir möguleikar, hún vikkaði
sjónarhornið og allt i einu var
hægt að fjalla um fjölbreyttari
hluti á alla hugsanlega vegu. En
það er eins með formbyltingar og
aðrar byltingar að einhvers
staðar verður uppbyggingin að
hefjast aftur, það þarf að byggja
úrrústunum. Það er ekkihægt að
lifa i' fornum söguheimi en samt
hlýtur markmiðið alltaf að vera
að segja sögu sem um leið þarf þá
að rúma upplausnina allt i kring.
Þetta hefur þeim einmitt best
tekist Marquez i Suður-Ameriku
og Grass i Þýskalandi. Bækur
þeirra rúma allar nýungarnar um
leið og ersögð góð saga. Svo upp-
götvar maður reyndar að Lax-
ness hefur verið að gera þetta all-
an tímann hér heima, að hann er
alltaf yngsta skáldið hvað sem
hann tekur sér fyrir hendur. Það
er ótrúlega mikið pláss i þessum
episka heimi hans. Það er einmitt
snemma i Biikktrommunni eftir
Grass að dvergurinn Óskar liggur
á geðsjúkrahúsinu og lýsir van-
þóknun sinni á kenningum „Le
Noveau Roman”-manna, þeirra
sem boðuðu hina „nýju skáld-
sögu”, um að heimurinn sé ekki
nema einn einmana fjöldi þar
sem engar sögur gerast og ekkert
markmið, heldur sé allt fánýtar
hreyfingar cg handapat. En ósk-
ar stendur á þvi fastar en fótun-
um að hann hafi frá heilmiklu að
segja, hann sé enginn einmana
fjöldi eins og vörðurinn Brúnó
sem býr til figúrur úr seglgarni
hann sé persóna með langa sögu á
bakinu. Hann hefur nokkuð til
| sins máls, að minnsta kosti leiddi
„nýja skáldsagan” bara út i ó-
göngur”.
Og upplausnarmál
mannkyns
— Nú er ekki langt siðan að kom
Ut ljóðabók eftir þig á dönsku?
,,Já, þaðkom bók með úrvali úr
ljóðabókunum þremur, Franken-
steins Kup, sem hefur fengið góð-
ar viðtökur i pressunni þó það
sjáist ekki beint á sölutölum
fremur en er um aðrar ljóðabæk-
ur á þeim slóðum. Ljóð seljast
álika mikið þar og hér, þótt Danir
séu nokkrum milljónum fleiri en
við. En ég er mjög sæll með
þýðingarnar, þýðandinn Erik
Skyum-Nilsen er mikill snillingur
og yfirvald i þessum málum þar.
— Já, Danmörk, hvers vegna
kýstu að sitja f Danmörku frekar
en hér?
,,Ég skrifa i Danmörku, bý i
Danmörku og i Danmörku er gott
að búa og vera og gott næði til að
skrifa. Svo er maður lfka i hæfi-
legri fjarlægð frá klakanum þar
úti, það er ágætt að vera laus við
hversdagskarpið hér heima og ég
þarf ekki að taka þátt i neinu slíku
sem gestur hjá Anker. Samt er
þetta enginn landflótti. En það er
margt að gerast i Kaupmanna-
höfn, greiður aðgangur að ýmsu,
gott og stórt bókasafn þótt borgin
hafi oft brunnið og margar bækur
orðið eldi að bráð. Og svo er lika
margtskemmtilegt að gerast þar
i upplausnarmálum mann-
kyns...”
eh.
Vr EINHVER
AÐ TALA UM GÆÐI?
(Hér annars staöar í blaóinu)
Þau gæði sem geta sameinast í einu litlu útvarps-
tæki, svo sem tóngæði, stereo, útlit,
Auto Program locate Device
AUTO PROGRAM LOCATE DEVICE
upptaka
inn fyrir aö þjösnast á tveimur í einu, fjögurra há-
talara kerfi og allt þaö sem ekki kemst fyrir í einni
auglýsingu eru einmitt þau gæói sem SHARP
feröaútvarpstækin bjóöa ykkur upp á.
€>
ptay

þar sem þú rétt snertir einn takka í staó-
SHARR
VERÐ FRÁ 2.370,-
ÁfSma. HLJÓMTÆKJADEILD
Sjjj) KARNABÆR
W HVERFISGÖTU 103 SÍMI 25999
OG UMBOOSMENN UM LAND ALLT