Tíminn - 28.03.1982, Blaðsíða 17

Sunnudagur 28. mars 1982
og það snarkar. Ég leiði talið á ný
að suðurkomu hans.
„Já, ég fór suöur til Reykjavik-
ur og bjó mikið til hjá foreldrum
minum i'Blesugrófinni, og var dá-
lftið að skrifa og þar á meðal tvær
sögur sem ég lét lifa. Ég var að
skrifa þær samhliða þó þær væru
ólikar, önnur var Blástör, hin hét
Vigsluhátíð. Og svo auglýsir
Samvinnan allt 1 einu þessa smá-
sagnasamkeppni. Ég hafði
kynnst Andrési Kristjánssyni,
sem þá var á Tímanum, og hann
hvatti mig til að senda sögu i
keppnina. Ég var vist eitthvað
tregur til enléttil leiðast, pakkaði
inn Blástör og sendi hana og vann
keppnina að lokum. Þá var ég
farinn að skrifa einhverja smá-
þtti iTimann að beiðni Andrésar,
það voru sumarleyfi og lítið af
liði, og hann spurði mig hvort ég
gæti ekki hugsað mér að fara i
blaðamennsku. Ég sagði jújii, ég
hefði gaman af þvi, en sóttist ekki
eftir þvi fremur en öðru, ég var
reikull og ég hugsa það hefði ekki
skipt mig neinu máli þó ég hefði
verið skorinn á háls einhvers
staðar. Andrés sagðist skyldu
láta mig vita og ég fékk vinnu
suður á Keflavikurflugvelli. Þetta
var um vortíma og ég var svo illa
haldinn fjárhagslega að ég varð
að slá fyrir fötum og skóm, ég
hafði gengið lengi i sömu fötun-
um, þau voru brún, ég man eftir
þvi, ogkominút á þeim hnén.
Það hafði verið stagað ofan i
götin og fór nU ekkert illa á þvi
en þetta var dálítið skrýtið og
stift. Suður á Velli vann ég á
lager fyrir flugvélar, flokkaði
eftir nUmerum og svo fram-
vegis, mig minnir að ég
ekki aðendurrita mikið, en var að
sjálfsögðubUinnað átta mig á þvi
fyrirfram hvaða öfl yrðu þarna
leidd saman. Herinn var kominn
aftur og manni varð satt að segja
dálftiö bylt við að heimurinn
skyldi verða þannig að við þyrft-
um að bUa við aö hafa hér her —
það má segja að það hafi orðið til-
efniþess að ég lét söguna gerast i
þessu andrUmslofti. Það er
náttUrlega ljóst að mikið samlif
við varnarlið er afskaplega erfitt
fyrir litið samfélag eins og ís-
lendingar eru, en ástandið hefur
að visu skánað mikið siðan þetta
var.
Siðan liðu nokkur ár og það
gerðist ekki margt, nema hvað ég
fór að velta fyrir mér þeim mögu-
leika að segja söguna um þann
tima sem var fyrir strið. Mér
fannst eiginlega að maður sem
skrifaði bækur á tslandi og væri á
minum aldri, hann væri svolitið
að svikjast um ef hann skrifaöi
ekki lika um gamla timann ef
hann þekkti til hans. Land og syn-
ir er sU bók min sem ég hef byggt
á minnstum aðföngum, einfald-
lega vegna þess að hUn gerist á
þeim tima þegar ég var mjög
ungur. HUn er þvi hreinlega bUin
til, fremurenað fólkið i henni eigi
sér lifandi fyrirmyndir.
Það var dálitið skrýtið hvað
þessi bók var erfið. Menn höfðu
haldið þvi fram að ég væri einnar
bókar maður, og gæti aldrei skrif-
að aðra bók en 79 af stöðinni, sem
þar að auki væri stolin og stæld
frá Hemingway. Ég lét mér þetta
að visu i léttu rUmi liggja og hef
alltaf gert, en ég hafði töluverðan
metnað fyrir Land og syni. Mér
fannst ég verða að klára mig af
höfundum, fyrstog fremst vegna
þess að þeir nálguðust viðfangs-
efni sin á annan hátt en áður
þekktist ekki ósvipað Þórbergi
hérheima. Þórbergur hefur alltaf
verið i miklu uppáhaldi hjá mér
— það er meðal annars fyrir það
hvað hann nálgast þessa hluti
sina á einfaldan mannlegan hátt,
maður verður ekki var viö þessa
miklu tilreynd. Maöur sér ekki
stangarstökkvarann i aðhlaupinu
maöur sér hann bara svifa yfir
stöngina. Eins og ekkert sé eðli-
legra. Það er eitt af þvi sem
maður er alltaf að reyna aö lifa
eftir, og á ósköp gott með af þvi
þaö er innbyggt i mann sjálfan.
Maður reynir að lenda ekki i fila-
beinsturninum. Losna við Ut-
flUriö.”
— Siðari bækur?
„Þæreruunnar á svipaðan hátt
og hinar fyrstu. Með Landi og
sonum var komin upp staöa sem
kallaöi á Norðan viö strið, hUn er
millibók, milli Lands og sona og
79 af stöðinni. Hitt er svo annað
mál að þegar maður skrifar bók
verða oft afgangar af þvi efni sem
maður hafði hugsað sér að setja i
bókina. Þannig er Þjófur I Para-
dis afleiðing af Landi og sonum,
það er efni sem komst ekki fyrir,
stillega séð, I þeirri bók, og
Unglingsvetur, siðasta bókin min,
er á sama hátt vaxin Ut Ur Norðan
við strið.”
— Ertu að vinna að bók nUna?
„Ég erað leggja drög að bók en
hUn kemur ekki Ut strax. HUn er
um tímann I blaðamennskunni
fram undir 1970 og nafnið er ég
bUinn að ákveða fyrir löngu. HUn
á að heita Pappirsveislan. Ég
ætlaði að vera bUinn að skrifa
og bátur á skeri. Dauðastriöið var
langt en eftir að Tómas fór hætti
ég að hafa stuðning á blaöinu, og
hugsaöi mikið um að hætta þó
ekki yrði af þvi I bili. En það var
einvalalið á blaöinu og mórallinn
stórkostlegur svo ég þraukaði til
’72. Ég er mjög montinn af ýmsu
þvi starfsfólki sem var með mér á
Timanum um þetta leyti, fólk
sem hefur gert blaðamennsku að
atvinnu sinni og dugað mjög vel.
Ég get nefnt Elias Jónsson, Kára
Jónasson, MagnUs Bjarnfreösson
— allt menn sem hafa staðiö sig
frábærlega siðan ég skildi við þá.
Og misrétti kynjanna — aldrei hef
ég orðið var viö það I blaða-
mennsku, þvi starfi sem ég þekki
best. Ég réði kvenfólk i svo stór-
um hópum að það voru stundum
vandræði af þvi. Það var aldrei
spurt hvort konan væri kona,
heldur hvort hUn væri blaða-
maður. Gat hUn gert þaö sem hUn
átti að gera. Helsta vandamálið
sem ég þekkti i sambandi við kon-
ur i blaðamennsku var ef maöur
þurfti að senda blaðamann um
borð i togara i ofviðri þá kom
fyrir að maður þurfti að segja
honum að klæða sig i siðbuxur, til
að fyki ekki allt um hann á
leiðinni yfir borðstokkinn!
„Maður var
stundum afskaplega
orðljótur...”
En mórallinn var sem sagt
mjög góður. Maður var stundum
afskaplega oröljótur við þetta
fólk en ég veit ekki betur en þau
eigi öll sömul góðar minningar
frá þessum árum. Og ég vona að
smeygt sér inn á blaðamennina.
Það er skrýtið frjálslyndi ef hár-
greiösla, fatasýningar og popp
eru allt I einualfa og ómega allra
hluta I landinu. Mér finnst endi-
lega að þjóðfélagið hljóti að snU-
ast um eitthvað annaö. En svona
er þetta. Blaðamaöur verður aö
hafa yfirsýn yfir allt þjóöfélagiö
ef hann vill vera frjálslyndur.
Sama gildir í pólitik. Auövitað
eiga öll pólitisk samtök rétt á þvi
að um þau sé fjallað, en þaö er
ekki hægt aö gera ein þessara
samtaka að Utgangspunkti um-
ræöunnar um alla aðra, eins og
gert hefur veriö hér á landi. Þaö
hefur ekki veriö minnst á stjórn-
mál á tslandi siöustu 15 árin öðru-
visi en að numero uno sé Alþýöu-
bandalagið og siðan má ræða hina
pólitisku flokkana Ut frá þvi.
Þetta er ekki frjálslyndi, þetta er
tóm vitleysa. Della.”
— ÞU hættir á Timanum ’72?
„Já. Eftir að Tómas Arnason
fór átti ég aö visu hald og traust I
Eysteini Jónssyni og það bilaði
aldrei — við Eysteinn vorum
miklir mátar og ég vona að við
verðum það áfram — en ég vissi
af þvíaðnýja stéttin sem tók við I
Framsóknarflokknum i for-
mannskjörinu ’68 taldi mig ekki
heppilegan mann á Timanum. Ég
hafði stuðning af Kristjáni Bene-
dikjssyni sem var framkvæmda-
stjóri um þetta leyti en er ég varð
var viö að hann ætlaði að hætta
ákvaö ég að vinna ekki með fram-
kvæmdastjóra sem hin nýja stétt
myndi setja inn á blaðið. Tæki-
færið fékk ég meö þjóðhátiðinni,
en ég var framkvæmdastjóri
þjóðhátiðar og tók við þvi starfi
Eg er sjálfsagt
fyrir ýmsu fólki
—Samtal við Indriða G. Þorsteinsson
hafi verið þar I hálfan mánuð. Þá
kom hringing: koma á Timann.
Ég fór og slðan var ég á Timan-
um, með litlu uppihaldi fram til
1972. Ég var að visu á Alþýðu-
blaðinu i eitt og hálft ár. Og þess-
ar bækur mi'nar skrifaöi ég i leyf-
um frá Timanum.”
„...þar að auki
stæld og stolin frá
Hemingway”
— Já, þU hefur ekki skrifað
samhliða blaöamennskunni?
„Neinei, það gat ég ekki. Þeir
voru ósköp almennilegir við mig
á Timanum, studdu mikið að þvi
aö ég gæti fengið þessi leyfi, og ég
held að Andrés Kristjánsson hafi
ekki átt minnstan þátt i þvi að
þetta tókst allt heldur vel. En
leyfin fékk ég náttUrlega ekki fyrr
en ég var alveg orðinn klár á sög-
unni, þurfti bara að setjast niður
og skrifa. Það fór þvi ekki mikill
timi til ónýtis.
Fyrsta friið mitt af Timanum
fékk ég til að skrifa 79 af stöðinni
og var við það á Akureyri haust-
daga ’54—”
Hér kýs ég að trufla frásögn
Indriða. Hafa menn tekið eftir þvi
að hann hefur varla nefnt svo ár-
tal hingaðtil að árstiðin hafi ekki
fylgt með? Er það bóndasonurinn
Ur Skagafiröi sem er svo næmur
fyrir árstiðum? En áfram með
smjörið:
„Ég bjó á Hótel Goðafossi sem
Kaupfélagið átti þá, leigan var
lág en aðbUnaðurinn finn. Það var
þarna hUsvörður sem var kölluð
Bogga og hUn hitaði alltaf te
handa mér þegar hUn hélt að
maður vildi eitthvert atlæti,
annars boröaði maður bara hér
og þar. Og þarna sat ég, oft fram
undir morgun, textinn kom eigin-
lega beint á blaðið, og ég þurfti
henni og hætti á Timanum ’58 til
að skrifa hana. Ég fór aftur
norður og skrifaði 200 siðna hand-
rit gjörsamlega ómögulegt, ekki
til f því heil brU — ég var bæði sár
og leiöur og fór bara og réði mig á
Alþýöublaðið. Svo liðu nokkur ár
og ég var kominn aftur á Timann,
sumarið ’62 var ég bUinn að
gangaþaðlengimeösöguna aðég
vissi alveg hvernig ég ætti að fara
að. Ég fór noröur til Akureyrar
einu sinni enn, skrifaði bókina þar
á tveimur og hálfum mánuði i
einni striklotu og þurfti mjög litið
að endurrita. Þá hafði ég allt á
hreinu.”
„Geymdi mér
að skrifa um
blaðamennskuárin
uns geðið kólnaði”
— ÞU minntist á að þU hefðir
verið sakaður um að stela frá
Hemingway. Það er enn verið að
tönnlast á þvi, sé ég.
„Já. Ég lærði vissulega mikið
af ameriskum höfundum af þess-
ari kynslóö, það haföi til dæmis
gffurlega þýðingu fyrir mig að
vera samtiöa Stefáni Bjarman á
Akureyri, en hann var þá að þýða
ÞrUgur reiðinnar eftir Steinbeck.
Ég þekkti hann vel, við vorum
sambýlismenn um tima, og menn
geta rétt imyndað sér hvort það
hafi ekki haft áhrif á mig að vera
samvistum við hann og fá svo
bókina I hendur, enda las ég
ÞrUgur reiðinnar alveg eins og
Bibliuna. Og ég las Hemingway,
jájá ég las Vopnin kvödd I
þýðingu Halldórs Laxness og
hafði mjög gaman af, ég las það
sem ég náði I eftir Sherwood
Anderson og ég las William
Faulkner. Ég var mjög
impóneraður af öllum þessum
hana en var svo illur Ut i ákveðna
einstaklin^a að ég ákvaö að
geynid BWrþað meðan geðið væri
að kólna. Ég vil ekki skilja eftir
mig bækur sem eru fullar af
niðangursskap Ut i menn.”
— Blaðamennskan, já. Segðu
mér frá blaöamennskunni á þess-
um árum.
„HUn var afskaplega fábrotin.
Þegar ég byrja er svo komið að
Morgunblaðið hefur náð 20 ára
forskoti yfir hin blöðin i frétta-
flutningi, og það forskot er
næstum óbreytt enn i dag. Um
þetta leyti var reyndar reynt að
breyta Tímanum og bæta frétta-
flutninginn og það má segja að
það hafi gengiö lygilega vel.
Menn reyndu bara að standa sig
þokkalega svona milli kosninga.
Svo komu þessar ógurlegu 3ja
mánaða hriðir þegar allt varö vit-
laust og allt fór á skjön og blaðið
var i' rauninni tekið af þeim
mönnum sem unnu viö það og rit-
stýrt afeinhverjum mönnum Uti I
bæ. Ég var aldrei pólitiskur og til
aö byrja með settist ég bara Ut I
horn og gerði það sem mér var
sagt að gera. En smám saman
batnaði þetta, blöðin urðu frjáls-
lyndari jafnframt þvi sem pólitik-
in varð ekki jafn persónuleg og
mér skilsthUn hafi verið — Jónas
var farinn Ur flokknum og hættur
aöskrifaITimann,þegar ég kom.
Svo geröum viö tilraun ’62, þegar
ég kom aftur að blaðinu sem
fréttaritstjóri og viö sem þá vor-
um á blaðinuteljum að viö höfum
gert Timann andskoti góðan.
Jafngott fréttablað hefur hann
ekki veriö fyrr en nUna, eftir
breytinguna sem Ellas Snæland
Jónsson geröi á honum. Það var
Tómas Ámason sem þá var fram-
kvæmdastjóri Timans, sem fékk
mig aftur á blaðið en svo hætti
hann ’63 og eftir það var ég eins
þau bUi nU við minni þrengingar
en ég bjó við þá. Það sem ég er
stoltastur af er að þetta hafa allt
orðið mjög harðar frétta-
manneskjur, fylgt eftir fréttum,
sótt á fréttir og viljaö vita, hafa
yfirsýn. Þau skilja lika öll, held
ég,hvaðátter viö með frjálslyndi
i blaðamennsku, en það finnst
mér oft skorta. Sjáðu til. Það eru
aðilar i' þjóðfélaginu sem eru
mjög aðgangsharöir við fjöl-
miðla, þeir viija komast i fjöl-
miðla og vera þar til frambUðar.
Þeim finnst þeir hafa rétt á að
fjölmiölar prenti skilyröislaust
hvað sem þeir segja eða gera.
Slikur réttur er ekki til, hann er
eingöngu I höndum blaöamanns-
ins. Blaðamaðurinn verður að
gera sér grein fyrir þvi að það er
engin ein sveifla I þjóðfélaginu
sem á meiri rétt en önnur. Hann
verður að reyna að vera hinn
hlutlausi áhorfandi. Auðvitað má
hann ekki hindra neinn ákveðinn
rétt, en hann má heldur ekki láta
undan þrýstingi einhverra aðila
sem telja sig eiga sjálfkrafa aö-
gang aö fjölmiölum. Frjálslyndi
er ekki eingöngu sniðiö fyrir
minnihlutahópa eins og margir
virðast álita nUtildags. Og ef
maður ætlar að mótmæla þessu
verða blaðamenn öskuvondir,
risa upp á afturfæturna og saka
mann um skort á mannUð, um
fasisma og þar fram eftir götun-
um. Það er bara ekki máliö.
Frjáislyndi verður aldrei nema
orðin tóm ef blaðamaðurinn er
ekki jafn góöur viö alla, eöa jafn
pössunarsamur við alla. Hann
þarf auðvitað ekki að vera góöur
við neinn!”
Indriöi g lottir. .Heldur svo
áfram:
„Mánuðum saman er ekkert
annað i' blööunum en fréttir af
einhverjum aðilum sem hafa
Ég haföi verið kosinn i þjóð-
hátiðarnefnd árið 1967 — Ey-
steinn réði þvl nU sjálfsagt — og
Matthias var kjörinn af Moggan-
um. Þaö þótti sumum eina leiöin
til að setja þjóðhátiðina á haus-
inn, aö hafa tvö skáld i forsvari.
En þarna voru ágætir menn aðrir,
mér er minnisstæður Höskuldur
Ólafsson I Verslunarbankanum,
frábær maður. Og við héldum
þjóðhátiðina sem fór prýöilega
fram, og skiluðum af okkur
ágóða, og ég er ánægður með
minn hlut í þessu öllu saman, þó
ég hafi á timabili nánast þurft að
borga með mér — launin voru lág
miðaö viö vinnutima og ýnlis Ut-
gjöld ekki sist I sambandi við bil-
inn sem ég rak sjálfur að undan-
skildu kilómetragjaldi sem ég
skildi aldrei. Ég held ég hafi
aldrei verið nær þvi aö fara á
hausinneneftir þessa þjóöhátiö.”
„Tel mig ekki
skuldbundinn að
halda kjafti yfir
öllu vondu I Fram-
sóknarflokknum”
— ÞU hefur skrifað sögu þjóð-
hátiðarinnar?
„Já, ég var á samning i eitt og
hálft ár við að skrifa sögu
hátiðarinnar en lauk þvi fyrir
mörgum árum. Mér er stundum
nUiö um nasir aö ég sé enn á laun-
um við að skrifa þessa bók en það
er eins og hver önnur vitleysa.
Sfðan 1977 hefur bókin sem er i
tveimur bindum, legiö hjá örlygi
Hálfdánarsyni bókaUtgefanda
sem keypti handritið af rlkinu og
ætlar aö gefa það Ut, þó ekki viti
ég hvenær.”
— Vikjum nU að öðru. ÞU