Tíminn - 28.03.1982, Blaðsíða 17

Tíminn - 28.03.1982, Blaðsíða 17
Sunnudagur 28. mars 1982 og það snarkar. Ég leiði talið á ný að suðurkomu hans. „Já, ég fór suöur til Reykjavik- ur og bjó mikið til hjá foreldrum minum i'Blesugrófinni, og var dá- lftið að skrifa og þar á meðal tvær sögur sem ég lét lifa. Ég var að skrifa þær samhliða þó þær væru ólikar, önnur var Blástör, hin hét Vigsluhátíð. Og svo auglýsir Samvinnan allt 1 einu þessa smá- sagnasamkeppni. Ég hafði kynnst Andrési Kristjánssyni, sem þá var á Tímanum, og hann hvatti mig til að senda sögu i keppnina. Ég var vist eitthvað tregur til enléttil leiðast, pakkaði inn Blástör og sendi hana og vann keppnina að lokum. Þá var ég farinn að skrifa einhverja smá- þtti iTimann að beiðni Andrésar, það voru sumarleyfi og lítið af liði, og hann spurði mig hvort ég gæti ekki hugsað mér að fara i blaðamennsku. Ég sagði jújii, ég hefði gaman af þvi, en sóttist ekki eftir þvi fremur en öðru, ég var reikull og ég hugsa það hefði ekki skipt mig neinu máli þó ég hefði verið skorinn á háls einhvers staðar. Andrés sagðist skyldu láta mig vita og ég fékk vinnu suður á Keflavikurflugvelli. Þetta var um vortíma og ég var svo illa haldinn fjárhagslega að ég varð að slá fyrir fötum og skóm, ég hafði gengið lengi i sömu fötun- um, þau voru brún, ég man eftir þvi, ogkominút á þeim hnén. Það hafði verið stagað ofan i götin og fór nU ekkert illa á þvi en þetta var dálítið skrýtið og stift. Suður á Velli vann ég á lager fyrir flugvélar, flokkaði eftir nUmerum og svo fram- vegis, mig minnir að ég ekki aðendurrita mikið, en var að sjálfsögðubUinnað átta mig á þvi fyrirfram hvaða öfl yrðu þarna leidd saman. Herinn var kominn aftur og manni varð satt að segja dálftiö bylt við að heimurinn skyldi verða þannig að við þyrft- um að bUa við aö hafa hér her — það má segja að það hafi orðið til- efniþess að ég lét söguna gerast i þessu andrUmslofti. Það er náttUrlega ljóst að mikið samlif við varnarlið er afskaplega erfitt fyrir litið samfélag eins og ís- lendingar eru, en ástandið hefur að visu skánað mikið siðan þetta var. Siðan liðu nokkur ár og það gerðist ekki margt, nema hvað ég fór að velta fyrir mér þeim mögu- leika að segja söguna um þann tima sem var fyrir strið. Mér fannst eiginlega að maður sem skrifaði bækur á tslandi og væri á minum aldri, hann væri svolitið að svikjast um ef hann skrifaöi ekki lika um gamla timann ef hann þekkti til hans. Land og syn- ir er sU bók min sem ég hef byggt á minnstum aðföngum, einfald- lega vegna þess að hUn gerist á þeim tima þegar ég var mjög ungur. HUn er þvi hreinlega bUin til, fremurenað fólkið i henni eigi sér lifandi fyrirmyndir. Það var dálitið skrýtið hvað þessi bók var erfið. Menn höfðu haldið þvi fram að ég væri einnar bókar maður, og gæti aldrei skrif- að aðra bók en 79 af stöðinni, sem þar að auki væri stolin og stæld frá Hemingway. Ég lét mér þetta að visu i léttu rUmi liggja og hef alltaf gert, en ég hafði töluverðan metnað fyrir Land og syni. Mér fannst ég verða að klára mig af höfundum, fyrstog fremst vegna þess að þeir nálguðust viðfangs- efni sin á annan hátt en áður þekktist ekki ósvipað Þórbergi hérheima. Þórbergur hefur alltaf verið i miklu uppáhaldi hjá mér — það er meðal annars fyrir það hvað hann nálgast þessa hluti sina á einfaldan mannlegan hátt, maður verður ekki var viö þessa miklu tilreynd. Maöur sér ekki stangarstökkvarann i aðhlaupinu maöur sér hann bara svifa yfir stöngina. Eins og ekkert sé eðli- legra. Það er eitt af þvi sem maður er alltaf að reyna aö lifa eftir, og á ósköp gott með af þvi þaö er innbyggt i mann sjálfan. Maður reynir að lenda ekki i fila- beinsturninum. Losna við Ut- flUriö.” — Siðari bækur? „Þæreruunnar á svipaðan hátt og hinar fyrstu. Með Landi og sonum var komin upp staöa sem kallaöi á Norðan viö strið, hUn er millibók, milli Lands og sona og 79 af stöðinni. Hitt er svo annað mál að þegar maður skrifar bók verða oft afgangar af þvi efni sem maður hafði hugsað sér að setja i bókina. Þannig er Þjófur I Para- dis afleiðing af Landi og sonum, það er efni sem komst ekki fyrir, stillega séð, I þeirri bók, og Unglingsvetur, siðasta bókin min, er á sama hátt vaxin Ut Ur Norðan við strið.” — Ertu að vinna að bók nUna? „Ég erað leggja drög að bók en hUn kemur ekki Ut strax. HUn er um tímann I blaðamennskunni fram undir 1970 og nafnið er ég bUinn að ákveða fyrir löngu. HUn á að heita Pappirsveislan. Ég ætlaði að vera bUinn að skrifa og bátur á skeri. Dauðastriöið var langt en eftir að Tómas fór hætti ég að hafa stuðning á blaöinu, og hugsaöi mikið um að hætta þó ekki yrði af þvi I bili. En það var einvalalið á blaöinu og mórallinn stórkostlegur svo ég þraukaði til ’72. Ég er mjög montinn af ýmsu þvi starfsfólki sem var með mér á Timanum um þetta leyti, fólk sem hefur gert blaðamennsku að atvinnu sinni og dugað mjög vel. Ég get nefnt Elias Jónsson, Kára Jónasson, MagnUs Bjarnfreösson — allt menn sem hafa staðiö sig frábærlega siðan ég skildi við þá. Og misrétti kynjanna — aldrei hef ég orðið var viö það I blaða- mennsku, þvi starfi sem ég þekki best. Ég réði kvenfólk i svo stór- um hópum að það voru stundum vandræði af þvi. Það var aldrei spurt hvort konan væri kona, heldur hvort hUn væri blaða- maður. Gat hUn gert þaö sem hUn átti að gera. Helsta vandamálið sem ég þekkti i sambandi við kon- ur i blaðamennsku var ef maöur þurfti að senda blaðamann um borð i togara i ofviðri þá kom fyrir að maður þurfti að segja honum að klæða sig i siðbuxur, til að fyki ekki allt um hann á leiðinni yfir borðstokkinn! „Maður var stundum afskaplega orðljótur...” En mórallinn var sem sagt mjög góður. Maður var stundum afskaplega oröljótur við þetta fólk en ég veit ekki betur en þau eigi öll sömul góðar minningar frá þessum árum. Og ég vona að smeygt sér inn á blaðamennina. Það er skrýtið frjálslyndi ef hár- greiösla, fatasýningar og popp eru allt I einualfa og ómega allra hluta I landinu. Mér finnst endi- lega að þjóðfélagið hljóti að snU- ast um eitthvað annaö. En svona er þetta. Blaðamaöur verður aö hafa yfirsýn yfir allt þjóöfélagiö ef hann vill vera frjálslyndur. Sama gildir í pólitik. Auövitað eiga öll pólitisk samtök rétt á þvi að um þau sé fjallað, en þaö er ekki hægt aö gera ein þessara samtaka að Utgangspunkti um- ræöunnar um alla aðra, eins og gert hefur veriö hér á landi. Þaö hefur ekki veriö minnst á stjórn- mál á tslandi siöustu 15 árin öðru- visi en að numero uno sé Alþýöu- bandalagið og siðan má ræða hina pólitisku flokkana Ut frá þvi. Þetta er ekki frjálslyndi, þetta er tóm vitleysa. Della.” — ÞU hættir á Timanum ’72? „Já. Eftir að Tómas Arnason fór átti ég aö visu hald og traust I Eysteini Jónssyni og það bilaði aldrei — við Eysteinn vorum miklir mátar og ég vona að við verðum það áfram — en ég vissi af þvíaðnýja stéttin sem tók við I Framsóknarflokknum i for- mannskjörinu ’68 taldi mig ekki heppilegan mann á Timanum. Ég hafði stuðning af Kristjáni Bene- dikjssyni sem var framkvæmda- stjóri um þetta leyti en er ég varð var viö að hann ætlaði að hætta ákvaö ég að vinna ekki með fram- kvæmdastjóra sem hin nýja stétt myndi setja inn á blaðið. Tæki- færið fékk ég meö þjóðhátiðinni, en ég var framkvæmdastjóri þjóðhátiðar og tók við þvi starfi Eg er sjálfsagt fyrir ýmsu fólki —Samtal við Indriða G. Þorsteinsson hafi verið þar I hálfan mánuð. Þá kom hringing: koma á Timann. Ég fór og slðan var ég á Timan- um, með litlu uppihaldi fram til 1972. Ég var að visu á Alþýðu- blaðinu i eitt og hálft ár. Og þess- ar bækur mi'nar skrifaöi ég i leyf- um frá Timanum.” „...þar að auki stæld og stolin frá Hemingway” — Já, þU hefur ekki skrifað samhliða blaöamennskunni? „Neinei, það gat ég ekki. Þeir voru ósköp almennilegir við mig á Timanum, studdu mikið að þvi aö ég gæti fengið þessi leyfi, og ég held að Andrés Kristjánsson hafi ekki átt minnstan þátt i þvi að þetta tókst allt heldur vel. En leyfin fékk ég náttUrlega ekki fyrr en ég var alveg orðinn klár á sög- unni, þurfti bara að setjast niður og skrifa. Það fór þvi ekki mikill timi til ónýtis. Fyrsta friið mitt af Timanum fékk ég til að skrifa 79 af stöðinni og var við það á Akureyri haust- daga ’54—” Hér kýs ég að trufla frásögn Indriða. Hafa menn tekið eftir þvi að hann hefur varla nefnt svo ár- tal hingaðtil að árstiðin hafi ekki fylgt með? Er það bóndasonurinn Ur Skagafiröi sem er svo næmur fyrir árstiðum? En áfram með smjörið: „Ég bjó á Hótel Goðafossi sem Kaupfélagið átti þá, leigan var lág en aðbUnaðurinn finn. Það var þarna hUsvörður sem var kölluð Bogga og hUn hitaði alltaf te handa mér þegar hUn hélt að maður vildi eitthvert atlæti, annars boröaði maður bara hér og þar. Og þarna sat ég, oft fram undir morgun, textinn kom eigin- lega beint á blaðið, og ég þurfti henni og hætti á Timanum ’58 til að skrifa hana. Ég fór aftur norður og skrifaði 200 siðna hand- rit gjörsamlega ómögulegt, ekki til f því heil brU — ég var bæði sár og leiöur og fór bara og réði mig á Alþýöublaðið. Svo liðu nokkur ár og ég var kominn aftur á Timann, sumarið ’62 var ég bUinn að gangaþaðlengimeösöguna aðég vissi alveg hvernig ég ætti að fara að. Ég fór noröur til Akureyrar einu sinni enn, skrifaði bókina þar á tveimur og hálfum mánuði i einni striklotu og þurfti mjög litið að endurrita. Þá hafði ég allt á hreinu.” „Geymdi mér að skrifa um blaðamennskuárin uns geðið kólnaði” — ÞU minntist á að þU hefðir verið sakaður um að stela frá Hemingway. Það er enn verið að tönnlast á þvi, sé ég. „Já. Ég lærði vissulega mikið af ameriskum höfundum af þess- ari kynslóö, það haföi til dæmis gffurlega þýðingu fyrir mig að vera samtiöa Stefáni Bjarman á Akureyri, en hann var þá að þýða ÞrUgur reiðinnar eftir Steinbeck. Ég þekkti hann vel, við vorum sambýlismenn um tima, og menn geta rétt imyndað sér hvort það hafi ekki haft áhrif á mig að vera samvistum við hann og fá svo bókina I hendur, enda las ég ÞrUgur reiðinnar alveg eins og Bibliuna. Og ég las Hemingway, jájá ég las Vopnin kvödd I þýðingu Halldórs Laxness og hafði mjög gaman af, ég las það sem ég náði I eftir Sherwood Anderson og ég las William Faulkner. Ég var mjög impóneraður af öllum þessum hana en var svo illur Ut i ákveðna einstaklin^a að ég ákvaö að geynid BWrþað meðan geðið væri að kólna. Ég vil ekki skilja eftir mig bækur sem eru fullar af niðangursskap Ut i menn.” — Blaðamennskan, já. Segðu mér frá blaöamennskunni á þess- um árum. „HUn var afskaplega fábrotin. Þegar ég byrja er svo komið að Morgunblaðið hefur náð 20 ára forskoti yfir hin blöðin i frétta- flutningi, og það forskot er næstum óbreytt enn i dag. Um þetta leyti var reyndar reynt að breyta Tímanum og bæta frétta- flutninginn og það má segja að það hafi gengiö lygilega vel. Menn reyndu bara að standa sig þokkalega svona milli kosninga. Svo komu þessar ógurlegu 3ja mánaða hriðir þegar allt varö vit- laust og allt fór á skjön og blaðið var i' rauninni tekið af þeim mönnum sem unnu viö það og rit- stýrt afeinhverjum mönnum Uti I bæ. Ég var aldrei pólitiskur og til aö byrja með settist ég bara Ut I horn og gerði það sem mér var sagt að gera. En smám saman batnaði þetta, blöðin urðu frjáls- lyndari jafnframt þvi sem pólitik- in varð ekki jafn persónuleg og mér skilsthUn hafi verið — Jónas var farinn Ur flokknum og hættur aöskrifaITimann,þegar ég kom. Svo geröum viö tilraun ’62, þegar ég kom aftur að blaðinu sem fréttaritstjóri og viö sem þá vor- um á blaðinuteljum að viö höfum gert Timann andskoti góðan. Jafngott fréttablað hefur hann ekki veriö fyrr en nUna, eftir breytinguna sem Ellas Snæland Jónsson geröi á honum. Það var Tómas Ámason sem þá var fram- kvæmdastjóri Timans, sem fékk mig aftur á blaðið en svo hætti hann ’63 og eftir það var ég eins þau bUi nU við minni þrengingar en ég bjó við þá. Það sem ég er stoltastur af er að þetta hafa allt orðið mjög harðar frétta- manneskjur, fylgt eftir fréttum, sótt á fréttir og viljaö vita, hafa yfirsýn. Þau skilja lika öll, held ég,hvaðátter viö með frjálslyndi i blaðamennsku, en það finnst mér oft skorta. Sjáðu til. Það eru aðilar i' þjóðfélaginu sem eru mjög aðgangsharöir við fjöl- miðla, þeir viija komast i fjöl- miðla og vera þar til frambUðar. Þeim finnst þeir hafa rétt á að fjölmiölar prenti skilyröislaust hvað sem þeir segja eða gera. Slikur réttur er ekki til, hann er eingöngu I höndum blaöamanns- ins. Blaðamaðurinn verður að gera sér grein fyrir þvi að það er engin ein sveifla I þjóðfélaginu sem á meiri rétt en önnur. Hann verður að reyna að vera hinn hlutlausi áhorfandi. Auðvitað má hann ekki hindra neinn ákveðinn rétt, en hann má heldur ekki láta undan þrýstingi einhverra aðila sem telja sig eiga sjálfkrafa aö- gang aö fjölmiölum. Frjálslyndi er ekki eingöngu sniðiö fyrir minnihlutahópa eins og margir virðast álita nUtildags. Og ef maður ætlar að mótmæla þessu verða blaðamenn öskuvondir, risa upp á afturfæturna og saka mann um skort á mannUð, um fasisma og þar fram eftir götun- um. Það er bara ekki máliö. Frjáislyndi verður aldrei nema orðin tóm ef blaðamaðurinn er ekki jafn góöur viö alla, eöa jafn pössunarsamur við alla. Hann þarf auðvitað ekki að vera góöur við neinn!” Indriöi g lottir. .Heldur svo áfram: „Mánuðum saman er ekkert annað i' blööunum en fréttir af einhverjum aðilum sem hafa Ég haföi verið kosinn i þjóð- hátiðarnefnd árið 1967 — Ey- steinn réði þvl nU sjálfsagt — og Matthias var kjörinn af Moggan- um. Þaö þótti sumum eina leiöin til að setja þjóðhátiðina á haus- inn, aö hafa tvö skáld i forsvari. En þarna voru ágætir menn aðrir, mér er minnisstæður Höskuldur Ólafsson I Verslunarbankanum, frábær maður. Og við héldum þjóðhátiðina sem fór prýöilega fram, og skiluðum af okkur ágóða, og ég er ánægður með minn hlut í þessu öllu saman, þó ég hafi á timabili nánast þurft að borga með mér — launin voru lág miðaö viö vinnutima og ýnlis Ut- gjöld ekki sist I sambandi við bil- inn sem ég rak sjálfur að undan- skildu kilómetragjaldi sem ég skildi aldrei. Ég held ég hafi aldrei verið nær þvi aö fara á hausinneneftir þessa þjóöhátiö.” „Tel mig ekki skuldbundinn að halda kjafti yfir öllu vondu I Fram- sóknarflokknum” — ÞU hefur skrifað sögu þjóð- hátiðarinnar? „Já, ég var á samning i eitt og hálft ár við að skrifa sögu hátiðarinnar en lauk þvi fyrir mörgum árum. Mér er stundum nUiö um nasir aö ég sé enn á laun- um við að skrifa þessa bók en það er eins og hver önnur vitleysa. Sfðan 1977 hefur bókin sem er i tveimur bindum, legiö hjá örlygi Hálfdánarsyni bókaUtgefanda sem keypti handritið af rlkinu og ætlar aö gefa það Ut, þó ekki viti ég hvenær.” — Vikjum nU að öðru. ÞU

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.