Tíminn - 28.03.1982, Blaðsíða 29

Tíminn - 28.03.1982, Blaðsíða 29
Sunnudagur 28. mars 1982 Wmmm 29 var hann kominn i innsta hring rússneskra bolsevika. Frá og með april 1917 hafði hann umsjón með tengslum bolsévika við umheim- inn og árið 1919 er hann var á ferðalagi i Þýskalandi til að að- stoða við stofnun kommúnista- flokks var hann handtekinn og sat marga mánuði i fangelsi. Þó hann hafi formlega ekki orðið bolséviki fyrr en 1917 var hann strax 1919 kjörinn i miðstjórn og sat þar til ársins 1924, hann sat einnig i framkvæmdanefnd Alþjóðasam- bandsinsog var einn af leiðtogum þýska kommúnistaflokksins. ..Dýrmætasta barn flökksins” leitt fyrir rétt Gregor Sókólnikov var 49 ára og ekta bolséviki af gamla skólanum. Hann var læknissonur en gekk i' flokkinn þegar hann var sautján á ra og fór þá sjálfviljugur i útlegð. Námi i lögfræði og hag- fræði lauk hann með framúrskar- andi árangri í Paris og nokkru siðar starfaði hann með Lenin i Sviss, sneri heim til Rússlands ásamt honum og stýrði Prövdu eftir þa ð með Stalin. Hann var al- þýðukommissar fyrir efnahags- mál árið 1918 og frá 1922 til '26 stjórnaði hann þjóðnýtingu banka og ýmsum öðrum aðgerðum i efnahagsmálum. Hann sat i mið- stjóminni frá ágústmánuði 1917. Lev Serebriakov var 49 ára og gamall i hettunni. Frá þvi hann var niu ára stundaði hann al- menna verkamannavinnu, frá sautján ára aldri var hann bolsé- viki. Arið 1912 ferðaðist hann um og heimsótti ieynisam- tök kommúnista ásamt Ordsjónikfdze, útsendara Lenins, en þetta ferðalag undirbjó jarð- veginn fyrir fræga ráðstefnu kommúnista i Prag, en þar urðu bólsévikar ofan á. Er Serebriakov sneri heim til Rússlands var hann handtekinn og sat fjölda ára i fangelsi. Hann tók þátt i borgara- styrjöldinni og að þvi er sagt er voru það „hinir manneskjulegu eiginleikar hans” sem leiddu til þess að hann var um hríð ritari miðstjórnar, auk margvislegra annarra starfa. Þriðju réttarhöldin sem við segjum frá hér voru haldin frá 2. til 13. mars 1938. Hafi einhver enn verið i vafa um að Stalin ætlaði sér að ganga f eitt skipti fyrir öll af flokki Leni'ns dauðum, þá hlaut sá efi að hverfa er i salinn var leiddur Nikolæ Búkharin, maður- inn sem Lenin hafði sagt að væri „dýrmætasta barn flokksins”. Búkharin var læknissonur, fædd- ur 1888, frábær námsmaður og hugaður áróðursmaður, gekk til liðs við bolsévika árið 1906 og var strax mjög virkur. Hann var handtekinn mörgum sinnum og sendur i fangelsi en tókst jafn oft að flýja og fór i útlegð árið 1910. Hannsettistfyrst að i Póllandi og siðar i' Austurriki en þar var hon- um visað úr landi eftir að heims- styrjöldin braust út 1914. Þá leitaði hann hælis i Sviss og siðar Noregi en fór i október árið 1916 til Bandarikjanna þar sem hann gaf út timaritið Novy Mir og komst i' kynni við Trotskij sem starfaði með honum við blaðið. Eftir byltinguna i Rússlandi i febrúar 1917 sneri hann aftur til Rússlands gegnum Japan og Siberiu og komst strax i hóp helstu leiðtoga bolsévika. í ágúst 1917 var hann valinn i miðstjórn kommúnistaflokksins og i desem- ber var hann gerður að aðalrit- stjóra Prövdu. 1919 fékk hann sæti i hinu nýstofnaða stjórn- málaráði og á þriðja áratugnum var hann talinn einn helsti hug- my ndafræðingur flokksins. Maður að nafni Térnenkó og tal- inn heldur dúmm reynir nú að tryggja sér þá stöðu eftir lát kreddukarlsins Súslovs. Alexis Rýkov var 57 ára, bóndasonur ogstúdent. Hann var handtekinn i fyrsta sinn er hann var 17 ára gamall að skipuleggja kröfugöngu á 1. mai og hann starfaði mikið við Iskra, eða Neista. Var þar fyrir utan einn af fyrstu samstarfsmönnum Lenins og bolséviki frá fyrstu tið, það er að segja eftir kofninginn 1903. Hann var nokkurs konar erind- reki bolsévika og ferðaðist milli leynilegra sella þeirra og tók þátt i ráðstefnunni i London 1905 þar sem hannvar valinn i miðstjórn, aðeins 24ra ára að aldri. Eftir ráðstefnuna hélt hann heim til Rússlands og var strax handtek- inn enslapp úr haldi i kjölfar upp- reisnarinnar þetta sama ár og tók virkan þátt í starfi sovétsins i Sánkti Pétursborg, þar sem fyrst vakti á sér athygli maðurinn Lev Bronstæn, alias Trotskij. En Rýkov var handtekinn, tókst að flýja, var handtekinn aftur og svo framvegis og svo framvegis allt til byltingar. 1917 var hann kjör- inn i miðstjórn kommúnista- flokksins og varð alþýðu- kommissar — sem samsvarar ráðherraembætti — fyrir innan- rikismál daginn eftir uppreisn bolsévika, hann var forseti þjóðarráðsins fyrir efnahagsmál árið 1918 og félagi i stjórnmála- ráðinu árið 1923. Deilur i hópi bolsévika Nikolæ Krestinskij var 53ja ára og hafði tekið þátt i starfi kommúnista frá átján ára aldri, var bolséviki frá 1903 og var oft handtekinn á næstu árum fyrir starfsemi sina. Árið 1914 rak hann áróður meðal verkamanna við Pútilov-verksmiðjurnar og 1917 var hannleiðtogi bolsévika f Úral- fjöllum og var valinn til mið- stjórnar i'ágústsama ár. Frá 1919 til 1921 var hann ritari mið- hugaða byltingu bolsévika árið 1917, en jafnvel þeir kumpánar Sinovév og Kamenév voru ekki alltaf sammála. Alkunnar eru harðorðar deilur Lenins og Trotski'js um flestöll mál og Lenin átti einnig í höggi við Pjatakov og Búkharin um tima, siðar Rakovskij og Radek. Fylkingar runnu sáman.komist var að sam- komulagi — sem oftast fólst i þvi að Lenin barði niður alla and- stöðu við sjónarmið sin — og ný bandalög mynduðust. Þetta breyttist ekki eftir byltinguna, árið 1920 kom til dæmis til harðra deilna milli gömlu bolsévikanna um verkalýðsfélögin og þá studdu Sinovév, Kamenév, Sókónikov og Rykov sjónarmið Lenins en Ivan Smomov, Krestinskij og Pjata- kov voru meðal þeirra sem studdu Búkharin og Trotskij. Stalin sigrar! Eftir að bolsévikar höfðu tryggt sér völdin i Rússlandi fór and- rúmsloftið i flokknum smátt og smátt að breytast, en i fyrstu voru breytingarnar svo hægar að enginn tók eftir þeim. Embáettis- menn og skriffinar hreiðra æ betur um sig og brátt er svo kom- sósialisma f Sovétrikjunum sjálf- um en Trotskij stóð á þvi fastar en fótunum að raunverulegur sósialismi gæti aldrei komist á i einu einangruðu landi og þvi yrði að ýta undir byltingaröfl i öðrum löndum. Þá barðist Trotskij einn- ig gegn skrifræöistilhneigingum flokkskerfisins. Hann átti sér marga bandamenn en þrieykið fór með sigur af hólmi i fyrstu lotu og Sinovév virtist á góðri leið með að verða arftaki Lenins þótt Rýkov tæki við forsetaembætti i þjóðarráðinu eftir lát hans. Nú kom það hins vegar i ljós hversu vel Stalin hafði komið sér fyrir. Allir valdaþræðir voru i raun i' höndum hans. Arið 1925 uppgötvuðu þeir Sinovév og Kamenév sér til skelfingar að Stalin var farinn að ógna stöðu þeirra og mynduðu þá i skyndi nýja andstöðublokk sem óhjá- kvæmilega téngdist Trotskij. Þeir biðu algeran ósigur sumarið 1927 gegn Stalin og Búkarin sem var i bandalagi með aðalritaranum — þá. Svo Stali'n hafði sigrað og treysti stöðu sina enn meir á komandi árum. Hugleiðum nú ástandið i Rússlandi. öllum ber ■ „Hinir fjórir stóru . Staiin, Rykov Kamenev og Zinóvíjev árið 1925 þegar þeir stjórnuðu Sovétrikjunum. stjórnarinnar og félagi i stjórn- málaráðinu. Kristján Rakovskij, 66 ára, var evrópskur byltingarmaður frem- ur en rússneskur. Hann fæddist i Búlgari'u og var orðinn virkur sósialisti sextán ára gamall, hélt til Frakklands og lauk þar námi i læknisfræði með prýðilegum vitnisburði. Hann var einn af leið- togum annars Alþjóða sambands- ins og starfaði bæði með Jules Guesdes og Rósu Lúxemburg, og eftir 1913 meðTrotskij. Næstu ár- in starfaði hann aðallega i Rúmeni'u og var aðalritstjóri blaðs sósialista i þvisa landi, rak þá meðal annars áróður gegn frönskum sósialistum. Honum var stungið inn en byltingin frelsaði hannog hann varð einn af forsprökkum bolsévika i Rúss- landi. 1919 tók hann sæti i miðstjórn flokksins og forseti þjóðarráðs sovétlýðveldisins Úkrainu var hann allt til 1923. Þessir voru hinir helstu meðal sakborninganna, aðrir eru litt þekktir en allir eiga það þó sam- eiginlegt að hafa gengið vel og rösklega fram i starfi kommún- ista i Rússlandi bæði fyrir og eftir byltingu. Og þó — meðal sakborn- inganna skjóta ýmsir furðufuglar upp kollinum. Til aö munda hann Arnold sem segist bera ,,hið niðurlægjandi merki bastarðar- ins” og var liðhlaupi úr fyrsta rússneska hernum og siðan hin- um ameriska hafði verið dæmdur fyrir þjófnað og gekk i kommún- istaflokkinn þrátt fyrir að hann segði hverjum sem heyra vildi að hann væri frfmúrari — sem ekki var vænlegt til vinsælda i hinum nýju Sovétrikjum. Þótt allir þessir menn hafi starfað saman að sameiginlegu markmiði skyldi enginn imynda sér að þeir hafi ætið verið sam- mála. Langt í frá. Innan bolsé- víkahreyfingarinnar logaði allt i deilum og var hver höndin upp á móti annarri ef svo bar undir, þó svo flokkurinn hafi verið kunnur fyrir járnaga. En menn voru hvattir til gagnrýni á flokkinn og stjórnendur hans og létu ekki segja sér það tvisvar. Þegar hefur verið sagt frá ágreiningi Sinovevs og Kamenévs annars vegar og Lenins og fylgismanna hans hins vegar varðandi fyrir- ið að allir æðstu menn hvarvetna i þjóðfélaginu eru skipaðir af toppnum í stað þess að risa úr röðum verkamanna og bænda eins og ætlast hafði verið til. Er mennveittu þessari þróun athygli var gerð tilraun til að sporna við henni en tókst ekki. Harðvitug valdabarátta var þá hafin i flokknum og stóð i mörg ár. Eftir að Lenin veiktist alvarlega árið 1923 tók hann ekki frekari þátt i stjórn landsmála en i hans stað varð til þri'eyki sem fór með helstu völd i landinu. Þrieyki þetta samanstóð af Sinovév, Kamenév og Stalin sem hafði verið valinn aðalritari flokksins 1922 og reyndist afar kænn þegar um var að ræða aö sölsa undir sig völd, þannig að aðalritaraem- bættið sem i fyrstu var ekki talið sérlega mikilvægt er enn i dag ■ Leon Trotskíj. Hann slapp lif- andi. helsti valdastóll Sovétrikjanna. Leiðtogi andstöðunnar gegn þri- eykinu veu- Trotskij sem haföi mjög mikil áhrif I flokknum þótt Stali'n — og fleiri — réru að þvi öllum árum að fella hann. Arið 1923 lagðist Trotskij gegn hinni nýju efnahagsstefnu sem nótar Stalíns voru fyrst og fremst ábyrgir fyrir og segir sig auðvitað sjálft að hann — sibyltingar- maðurinn — barðist harkalega gegn kenningum Stalins um „sósialisma i einu landi” er þær voru settar fram. Stalin taldi mikilvægast að byggja upp liklega saman um að febrúar- byltingin i Rússlandi 1917 — er keisarinn fór frá og borgaraleg stjóm tók við — hafi verið eðlileg og sjálfsögð en skiptar skoðanir eru um októberbyltinguna er bólsévikar náðu völdum. Altént náðu þeir þessum eftirsóttu völd- um og eftir mestu hörmungar borgarastyrjaldarinnar fóru þeir, og þjóðin öll, að huga að þvi sam- félagi sem byggja skyldi á rúst- um hins gamla. Fyrst eftir byltinguna fóru frelsisstraumar um landið og verkamenn, bændur og menntamenn fögnuðu yfirleitt hinninýju stjórn, fljótlega fóru þó að renna tvær grimur á marga. Og efljr þvi sem. skuggi Stalins lengdist yfir Sovétrlkjunum sljákkaöi i frelsisöflum uns hrein og ber kúgunin stóð eftir. Per- sónudýrkun var tekin upp. Svo komu hreinsanirnar. Skýringum á þessu ber náttúrlega ekki saman. Er Sovétmenn sjálfir, með Krússjof i broddi fylkingar, reyndu að afneita verstu hryðju- verkum Stalfns, var skýringin venjulega sú að Stalin heföi simpelthen verið ákaflega vondur og auk þess svo klókur i undirferl- um að hann hefði getað náð undir sig völdum og haldið þeim meö illskeyttum ráðum. Róttækir vinstri menn halda þvf gjarnan fram — fyrir utan þá sem enn hafa trú á Stalin — að Stalin hafi afvegaleitt flokk Lenins og þar meö Sovétrikin. Aðrir telja að endanleg niöurstaða hafi alla tið blundað i' kommúnismanum sjálfum og benda á reynslu ann- arra þjóöa sem lent hafa undir hverskonar ráðstjórn. Látum þetta nú duga en hættum okkur ekki út i flóknar isma-umræður, staðreyndirnar i þessu tiltekna máli eru alla vega staðreyndir: Stalin vann fullnaðarsigur á Trotski'j-istum og Sinovév-istum, er hann sneri sér loks gegn Búk- harin var sama uppi á teningn- um. 1929 er Trotskij visað úr landi. Allt í ljúfri löð? Er andstæðingum Stalins var ljóst að þeir höfðu tapað reyndu þeir flestir hverjir að koma sér i mjúkinn hjá honum á nýjan leik og það virtist oftastnær takast. Sinovév og Kamenév unnu sér það til áframhaldandi valda að fordæma Trotskij, Jevdókimov og Bakév fóru sömu leiö, siðan Krestinskij, Pjatakov, Radek, Serebriakov, Búkharin, Smirnov — allir falla þeir á kné og lúta Stali'n, fá i staðinn að ganga i flokkinn aftur, en flestir höfðu veriðreknirúr honum, lengst hélt Rakovskij út en hann viðurkenndi ekki almætti Stalins fyrr en 1934 og hafði þá verið mörg ár i fangelsi við ákaflega slæman að- búnað. Flestir þessara manna tóku aftur viðembættum á vegum flokksins og Búkharin og Pjata- kov voru meira að segja kjörnir i miðstjórnina á nýjan leik. Rýkov varð póstm álakom m issar . Pjatakov tók við yfirstjórn þungaiðnaðarins af Ordsjónikidze. Sinovév og Kamenév fengu i sinn hlut stjórnarstöður i minni háttar menningarstofnunum, en Radek varð aftur ritstjóri Prövdu. Búk- harin ritstýrði Izvestia. Kresti'nskij varð sendiherra og varakommissar i utanrikisráðu- neytinu meðan Sókólnikov túlkaði stefnu Sovétrilíjanna i London og Paris. Rakovskij var sendur til Japan. Allir voru þeir mikils metnir sérfræðingar hver á sinu sviði, og allt virtist fallið i ljúfa löð. En það var bara á yfirborðinu. Þessir menn voru niðurbrotnir eftir áratuga erfiða baráttu og niöurlægingu ósigursins. Stalin hafði haft lag á að spila þeim hverjum á móti öðrum, nú réði hann örlögum þeirra að fullu og öllu. Sá timi kom að hann lét til skarar skriða gegn þeim. Upp úr 1930 fóru erfiðleikar hraövaxandi i Sovétrfkjunum. Efnahagsmálin voru í megnasta ólestri, stefnan hafði i raun og veru beðið ósigur þótt enginn viðurkenndi það opinberlega. Þjóðin-rambaði á barmi hungurs- neyðar og kúgunin færðist sifellt i aukana. Mannréttindi voru ekki virt fremur en á tima keisarans, stöðugt fjölgaði I fangabúðunum i Siberiu og menntamenn sem i upphafi höfðu stutt nýju stjórnina hlutu að snúa viö henni baki. Leynilögreglan GPU fór hamför- um gegn þeim og fékk æ meiri völd. Oánægjan braust út á ýmsa vegu, margir dufluðu við terrorisma eins og háttur var ungra Rússa á nitjándu öldinni. Hryöjuverk voru þó aldrei alvar- legt vandamál en þau veittu Stali'n kærkomna átyllu til að ráðast gegn andstæðingum sin- um, raunverulegum en flestum Imynduðum, er honum þótti henta. Innan flokksins voru ennþá væringar og árið 1932 komst upp að Ri'útin nokkur virtist hafa gert tilraun til að sameina alla and- stæðinga Stalins i eina fylkingu. Stali'n heimtaði höfuð Riútins en fékk ekki, meirihluti stjórnmála- ráðsins gerðist svo djarfur að hafa orð hans að engu. I stjórn- málaráðinu hafði ný stjarna skot- ið upp kollinum, ungur og metnaðargjarn leiðtogi flokksins I Leningrað, Sergei Kirov. Talið var aðhann væri Stalin ekki meir en svo hollur, alla vega er vist að Stalfn óttaðist áhrif hans og vin- sældir. 1 stuðningsmannahópi hans sjálfs voru hins vegar komn- Sjá næstu síðu

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.