Tíminn - 28.03.1982, Blaðsíða 29

Sunnudagur 28. mars 1982
29
var hann kominn I innsta hring
rússneskra bolsevika. Frá og með
april 1917 hafði hann umsjón með
tengslum bolsévika við umheim-
inn og árið 1919 er hann var á
ferðalagi i Þýskalandi til að að-
stoða við stofnun kommúnista-
flokks var hann handtekinn og sat
marga mánuði i fangelsi. Þó hann
hafi formlega ekki orðið bolséviki
fyrr en 1917 var hann strax 1919
kjörinn i miðstjórn og sat þar til
ársins 1924, hann sat einnig i
framkvæmdanefnd Alþjóðasam-
bandsinsogvar einn af leiðtogum
þýska kommúnistaflokksins.
.,Dýrmætasta barn
flokksins" leitt fyrir rétt
Gregor Sókólnikov var 49 ára
og ekta bolséviki af gamla
skólanum. Hann var læknissonur
en gekk i' flokkinn þegar hann var
sautján ára ogfór þá sjálfviljugur
i útlegð. Námi i lögfræði og hag-
fræði lauk hann með framúrskar-
andi árangri f Paris og nokkru
siðar starfaði hann með Lenin i
Sviss, sneri heim til Rússlands
ásamt honum og stýrði Prövdu
eftir það með Stalin. Hann var al-
þýðukommissar fyrir efnahags-
mál árið 1918 og frá 1922 til '26
stjórnaði hann þjóðnýtingu banka
og ýmsum öðrum aðgerðum i
efnahagsmálum. Hann sat i mið-
stjórninni frá ágUstmánuði 1917.
Lev Serebriakov var 49 ára og
gamall í hettunni. Frá þvi hann
var níu ára stundaði hann al-
menna verkamannavinnu, frá
sautján ára aldri var hann bolsé-
viki. Arið 1912 ferðaðist hann
um og heimsótti leynisam-
tök kommiinista ásamt
Ordsjónikídze, Utsendara Lenins,
en þetta feröalag undirbjó jarð-
veginn fyrir fræga ráðstefnu
kommúnista í Prag, en þar urðu
bolsévlkarofaná. ErSerebriakov
sneri heim til RUsslands var hann
handtekinn og sat fjölda ára i
fangelsi. Hann tók þátt i borgara-
styrjöldinni og að þvi er sagt er
voru það „hinir manneskjulegu
eiginleikar hans" sem leiddu til
þess að hann var um hríð ritari
miðstjórnar, auk margvislegra
annarra starfa.
Þriðju réttarhöldin sem við
seg jum frá hér voru haldin frá 2.
til 13. mars 1938. Hafi einhver enn
verið i vafa um að Stalin ætlaði
sér að ganga f eitt skipti fyrir öll
af flokki Lerans dauðum, þá hlaut
sá efi að hverfa er i salinn var
leiddur Nikolæ Búkharin, maður-
inn sem Lenin hafði sagt að væri
„dýrmætasta barn flokksins".
Búkharin var læknissonur, fædd-
ur 1888, frábær námsmaður og
hugaður dróðursmaður, gekk til
liðs við bolsévika árið 1906 og var
strax mjög virkur. Hann var
handtekinn mörgum sinnum og
sendur i fangelsi en tókst jafn oft
að flýja og fór i útlegð árið 1910.
HannsettistfyrstaðiPóllandi og
siðar i' Austurriki en þar var hon-
um visað ilr landi eftir að heims-
styrjöldin braust út 1914. Þá
leitaði hann hælis i Sviss og siðar
Noregi en fór i október árið 1916
til Bandarikjanna þar sem hann
gaf út tfmaritið Novy Mir og
komst i' kynni við Trotskij sem
starfaöi með honum við blaðiö.
Eftir byltinguna i RUsslandi i
febrúar 1917 sneri hann aftur til
Rússlands gegnum Japan og
Siberi'u og komst strax i hóp
helstu leiðtoga bolsévika. t ágúst
1917 var hann valinn i miðstjórn
kommúnistaflokksins og í desem-
ber var hann gerður að aðalrit-
stjóra Prövdu. 1919 fékk hann
sæti í hinu nýstofnaöa stjórn-
málaráði og á þriðja áratugnum
var hann talinn einn helsti hug-
myndafræöingur flokksins.
Maður að nafni Térnenkó og tal-
inn heldur dúmm reynir nú að
tryggja sér þá stöðu eftir lát
kreddukarlsins Súslovs.
Alexís Rýkov var 57 ára,
bóndasonur og stúdent. Hann var
handtekinn i fyrsta sinn er hann
var 17 ára gamall að skipuleggja
kröfugöngu á 1. mai og hann
starfaði mikið við Iskra, eða
Neista. Var þar fyrir utan einn af
fyrstu samstarfsmönnum Lenins
og boisévíki frá fyrstu tlð, það er
að segja eftir kofninginn 1903.
Hann var nokkurs konar erind-
reki bolsévfka og ferðaðist milli
leynilegra sella þeirra og tók þátt
i ráðstefnunni I London 1905 þar
sem hannvar valinn I miðstjórn,
aðeins 24ra ára að aldri. Eftir
ráðstefnuna hélt hann heim til
Rússlands og var strax handtek-
inn enslapp Ur haldi i kjölfar upp-
reisnarinnar þetta sama ár og tók
virkan þátt I starfi sovétsins i
Sánkti Pétursborg, þar sem fyrst
vakti á sér athygli maðurinn Lev
Bronstæn, alías Trotskij. En
Rýkov var handtekinn, tókst að
flýja, var handtekinn aftur og svo
framvegis og svo framvegis allt
til byltingar. 1917 var hann kjör-
inn i miðstjórn kommúnista-
flokksins og varð alþýðu-
kommissar — sem samsvarar
ráðherraembætti — fyrir innan-
rikismál daginn eftir uppreisn
bolsévika, hann var forseti
þjóðarráðsins fyrir efnahagsmál
árið 1918 og félagi i stjórnmála-
ráðinu árið 1923.
Deilur i hópi bolsévika
Nikolæ Krestinskij var 53ja ára
og hafði tekið þátt i starfi
kommúnista frá átján ára aldri,
var bolséviki frá 1903 og var oft
handtekinn á næstu árum fyrir
starfsemi sina. Arið 1914 rak hann
áróður meðal verkamanna við
Púulov-verksmiðjurnar og 1917
var hann leiðtogi bolsévika f Úral-
fjöllum og var valinn til mið-
stjórnaríágústsama ár. Frá 1919
til 1921 var hann ritari mið-
jf***<*»>**^^
hugaða byltingu bolsévika áriö
1917, en jafnvel þeir kumpánar
Sinovév og Kamenév voru ekki
alltaf sammála. Alkunnar eru
harðorðar deilur Lenins og
Trotskíjs um flestöll mál og Lenin
átti einnig í höggi við Pjatakov og
BUkharín um tima, siðar
Rakovskíj og Radek. Fylkingar
runnu saman.komist var að sam-
komulagi — sem oftast fólst i þvi
að Lenin barði niður alla and-
stöðu við sjónarmið sin — og ný
bandalög mynduðust. Þetta
breyttist ekki eftir byltinguna,
árið 1920 kom til dæmis til harðra
deilna milli gömlu bolsévikanna
um verkalýðsfélögin og þá studdu
Sinovév, Kamenév, Sókónikov og
Rykov sjónarmið Lenins en ívan
Smornov, Krestinskij og Pjata-
kov voru meðal þeirra sem
studdu Búkharin og Trotskij.
Stalin sigrar!
Eftir aö bolsévikar höfðu tryggt
sér völdin i Rússlandi fór and-
rúmsloftið i flokknum smátt og
smátt að breytast, en í fyrstu
voru breytingarnar svo hægar að
enginn tók eftir þeim. Embættis-
menn og skriffinar hreiðra æ
betur um sig og brátt er svo kom-
sósialisma i Sovétrikjunum sjálf-
um en Trotskfj stóð á þvi fastar
en fótunum að raunverulegur
sósialismi gæti aldrei komist á i
einu einangruðu landi og þvi yrði
að ýta undir byltingaröfl i öðrum
löndum. Þá barðist Trotskij einn-
ig gegn skrifræðistilhneigingum
flokkskerfisins. Hann átti sér
marga bandamenn en þrieykið
fór með sigur af hólmi i fyrstu
lotu og Sinovév virtist á góöri leið
með að verða arftaki Leníns þtítt
Rýkov tæki við forsetaembætti i
þjóðarráðinu eftir lát hans.
Nú kom það hins vegar i ljós
hversu vel Stalin hafði komið sér
fyrir. Allir valdaþræðir voru i
raun i' höndum hans. Arið 1925
uppgötvuðu þeir Sinovév og
Kamenév sér til skelfingar að
Stali'n var farinn að ógna stöðu
þeirra og mynduðu þá i skyndi
nýja andstöðublokk sem óhjá-
kvæmilega te'ngdist Trotskij. Þeir
biðu algeran ósigur sumarið 1927
gegn Stalin og Bilkarin sem var i
bandalagi með aðalritaranum —
þá.
Svo Stali'n hafði sigrað og
treysti stöðu sina enn meir á
komandi árum. Hugleiðum nú
ástandið i Rússlandi. öllum ber
"W&Hy'
stjórnarinnar og félagi f stjórn-
málaráðinu.
Kristján Rakovskij, 66 ára, var
evrópskur byltingarmaður frem-
ur en rUssneskur. Hann fæddist i
Búlgaríu og var orðinn virkur
sósialisti sextán ára gamall, hélt
til Frakklands og lauk þar námi i
læknisfræði með prýðilegum
vitnisburði. Hann var einn af leið-
togum annars Alþjóða sambands-
ins og starfaði bæði með Jules
Guesdes og Rósu Lúxemburg, og
eftir 1913 meðTrotskij. Næstu ár-
in starfaði hann aðallega i
RUmeníu og var aðalritstjóri
blaðs sósialista I þvisa landi, rak
þá meöal annars áróður gegn
frönskum sósialistum. Honum
var stungið inn en byltingin
frelsaði hannog hann varð einn af
forsprökkum bolsévika i RUss-
landi. 1919 tók hann sæti i
miðstjórn flokksins og forseti
þjóðarráðs sovétlýðveldisins
Úkralnu var hann allt til 1923.
Þessir voru hinir helstu meðal
sakborninganna, aðrir eru Htt
þekktir en allir eiga það þó sam-
eiginlegt að hafa gengið vel og
rösklega fram I starfi kommUn-
ista I RUsslandi bæði fyrir og eftir
byltingu. Og þó — meðal sakborn-
inganna skjóta ýmsir furðufuglar
upp kollinum. Til að munda hann
Arnold sem segist bera „hið
niðurlægjandi merki bastarðar-
ins" og var liðhlaupi Ur fyrsta
rUssneska hernum og siðan hin-
um ameriska hafði verið dæmdur
fyrir þjófnað og gekk I kommUn-
istaflokkinn þrátt fyrir að hann
segði hverjum sem heyra vildi að
hann væri frímúrari — sem ekki
var vænlegt til vinsælda i hinum
nýju Sovétrikjum.
Þótt allir þessir menn hafi
starfaö saman að sameiginlegu
markmiði skyldi enginn Imynda
sér að þeir hafi ætið verið sam-
mála. Langt I frá. Innan bolsé-
vfkahreyfingarinnar logaði allt I
deilum og var hver höndin upp á
móti annarri ef svo bar undir, þó
svo flokkurinn hafi verið kunnur
fyrir járnaga. En menn voru
hvattir til gagnrýni á flokkinn og
stjórnendur hans og létu ekki
segja sér það tvisvar. Þegar
hefur verið sagt frá ágreiningi
Sinovevs og Kamenévs annars
vegar og Lenins og fylgismanna
hans hins vegar varðandi fyrir-
ið að allir æðstu menn hvarvetna i
þjóðfélaginu eru skipaðir af
toppnum i' stað þess að risa Ur
röðum verkamanna og bænda
eins og ætlast hafði verið til. Er
menn veittu þessari þróun athygli
var gerð tilraun til að sporna við
henni en tókst ekki. Harðvitug
valdabarátta var þá hafin i
flokknum og stóð I mörg ár. Eftir
að Lenín veiktist alvarlega árið
1923 tók hann ekki frekari þátt i
stjórn landsmála en I hans stað
varð til þri'eyki sem fór með
helstu völd I landinu. Þrieyki
þetta samanstóð af Sinovév,
Kamenév og Stalin sem hafði
verið valinn aðalritari flokksins
1922 og reyndist afar kænn þegar
um var aö ræða að sölsa undir sig
völd, þannig að aðalritaraem-
bættið sem f fyrstu var ekki talið
sérlega mikilvægt er enn i dag
¦ Leon Trotsklj. Hann slapp lif-
andi.
helsti valdastóll Sovétrikjanna.
Leiðtogi andstöðunnar gegn þri-
eykinu var Trotskij sem hafði
mjög mikil áhrif I flokknum þótt
Stali'n — og fleiri — réru að þvi
öllum árum að fella hann. Arið
1923 lagðist Trotskij gegn hinni
nýju efnahagsstefnu sem nótar
Stali'ns voru fyrst og fremst
ábyrgir fyrir og segir sig auðvitað
sjálft að hann — sibyltingar-
maðurinn — barðist harkalega
gegn kenningum Stalins um
„sóslalisma i einu landi" er þær
voru settar fram. Stalin taldi
mikilvægast að byggja upp
llklega saman um að febrúar-
byltingin í RUsslandi 1917 — er
keisarinn fór frá og borgaraleg
stjórn tók við — hafi verið eðlileg
og sjálfsögð en skiptar skoðanir
eru um októberbyltinguna er
bólsévlkar náðu völdum. Altént
náðu þeir þessum eftirsóttu völd-
um og eftir . mestu hörmungar
borgarastyrjaldarinnar fóru þeir,
og þjóðin 611, að huga að þvi sam-
félagi sem byggja skyldi á rUst-
um hins gamla. Fyrst eftir
byltinguna fóru frelsisstraumar
um landið og verkamenn, bændur
og menntamenn fögnuðu yfirleitt
hinninýjustjórn, fljótlega fóru þó
að renna tvær grlmur á marga.
Og eftyr því sem. skuggi Stalins
lengdist yfir Sovétrlkjunum
sljákkaði i frelsisöflum uns hrein
og ber kUgunin stóð eftir. Per-
sónudýrkun var tekin upp. Svo
komu hreinsanirnar. Skýringum
á pessu ber náttUrlega ekki
saman. Er Sovétmenn sjálfir,
með Krússjof i broddi fylkingar,
reyndu að afneita verstu hryöju-
verkum Stalíns, var skýringin
venjulega sú aö Stalin heföi
simpelthen verið ákaflega vondur
og auk þess svo klókur I undirferl-
um að hann hefði getað náð undir
sig völdum og haldið þeim með
illskeyttum ráöum. Róttækir
vinstri menn halda því gjarnan
fram — fyrir utan þá sem enn
hafa trU á Stalín — að Stalin hafi
afvegaleitt flokk Lenins og þar
með Sovétrlkin. Aðrir telja aö
endanleg niðurstaða hafi alla tið
blundaö i' kommUnismanum
sjálfum og benda á reynslu ann-
arra þjóða sem lent hafa undir
hverskonar ráöstjórn. Látum
þetta nU duga en hættum okkur
ekki Ut I flóknar isma-umræður,
staðreyndirnar I þessu tiltekna
máli eru alla vega staðreyndir:
Stalín vann fullnaðarsigur á
Trotski'j-istum og Sinovév-istum,
er hann sneri sér loks gegn BUk-
harin var sama uppi á teningn-
um. 1929 er Trotskíj visað Ur
landi.
Allt i ljúfri löð?
Er andstæðingum Stallns var
ljóst að þeir höfðu tapað reyndu
þeir flestir hverjir að koma sér i
mjUkinn hjá honum á nýjan leik
og það virtist oftastnær takast.
Sinovév og Kamenév unnu sér
það til áframhaldandi valda að
fordæma Trotskij, Jevdókimov
og Bakév fóru sömu leið, siðan
Krestinsklj, Pjatakov, Radek,
Serebríakov, BUkharín, Smirnov
— allir falla þeir á kné og lUta
Stalfn, fá í staðinn aö ganga I
flokkinn aftur, en flestir höfðu
veriðreknirUr honum, lengst hélt
Rakovskíj út en hann viðurkenndi
ekki almætti Stalins fyrr en 1934
og hafði þá verið mörg ár I
fangelsi við ákaflega slæman að-
bUnað. Flestir þessara manna
tóku aftur viðembættum á vegum
flokksins og BUkharin og Pjata-
kov voru meira að segja kjörnir i
miðstjórnina á nýjan leik. Rýkov
varð póstmálakommissar.
Pjatakov tók við yfirstjórn
þungaiðnaðarins af
Ordsjóníkidze. Sinovév og
Kamenév fengu i sinn hlut
stjórnarstöður I minni háttar
menningarstofnunum, en Radek
varð aftur ritstjóri Prövdu. BUk-
harin ritstýrði Izvestia.
Kresti'nskíj varð sendiherra og
varakommissar i utanrikisráðu-
neytinu meðan Sókólnikov tUlkaði
stefnu Sovétríkjanna i London og
París. Rakovsklj var sendur til
,Hinir fjórir stóru". Stalin, Rykov Kamenev og Zinóvíjev árið 1925 þegar þeir stjórnuöu Sovétrikjunum.
Japan. Allir voru þeir mikils
metnir sérfræðingar hver á sinu
sviði, og allt virtist fallið I ljUfa
löð.
En það var bara á yfirborðinu.
Þessir menn voru niðurbrotnir
eftir áratuga erfiöa baráttu og
niðurlægingu ósigursins. Stalin
hafði haft lag á að spila þeim
hverjum á móti öörum, nU réöi
hann örlögum þeirra aö fullu og
öllu. Sá timi kom aö hann lét til
skarar skriða gegn þeim.
Upp Ur 1930 fóru erfiðleikar
hraðvaxandi i Sovétrikjunum.
Efnahagsmálin voru I megnasta
ólestri, stefnan hafði i raun og
veru beðið ósigur þótt enginn
viöurkenndi það opinberlega.
Þjóðin-rambaði á barmi hungurs-
neyðar og kúgunin færðist slfellt i
aukana. Mannréttindi voru ekki
virt fremur en á tíma keisarans,
stöðugt fjölgaöi f fangabuðunum i
Sfberi'u og menntamenn sem i
upphafi höföu stutt nýju stjórnina
hlutu aö snUa við henni baki.
Leynilögreglan GPU fór hamför-
um gegn þeim og fékk æ meiri
völd. úánægjan braust Ut á ýmsa
vegu, margir dufluðu við
terrorisma eins og háttur var
ungra RUssa á nitjándu öldinni.
Hryðjuverk voru þó aldrei alvar-
legt vandamál en þau veittu
Stali'n kærkomna átyllu til að
ráðast gegn andstæðingum sin-
um, raunverulegum en flestum
Imynduðum, er honum þótti
henta. Innan flokksins voru ennþá
væringar og árið 1932 komst upp
að Ri'Uti'n nokkur virtist hafa gert
tilraun til að sameina alla and-
stæðinga Stalins í eina fylkingu.
Stali'n heimtaði höfuð Riútins en
fékk ekki, meirihluti stjórnmála-
ráðsins gerðist svo djarfur að
hafa orð hans að engu. 1 stjórn-
málaráðinu hafði ný stjarna skot-
ið upp kollinum, ungur og
metnaöargjarn leiðtogi flokksins
i Lenlngrað, Sergei Kirov. Taliö
var að hann væri Stalín ekki meir
en svo hollur, alla vega er víst að
Stalín óttaðist áhrif hans og vin-
sældir. í stuðningsmannahópi
hans sjálfs voru hins vegar komn-
Sjá næstu síðu