Tíminn - 25.04.1982, Blaðsíða 9

Tíminn - 25.04.1982, Blaðsíða 9
9 Sunnudagur 25. aprll 1982 menn og málefni Kjörm hljota að miðast við afkomu þjóðarbúsins ■ Á siðasta ári jókst einka- neysla hér á landi um 4 af hundraði, og mun nær öll aukningin hafa orðið á tveim siðustu mánuðum ársins. Á þessu ári er bilainnflutningur 82 af hundraði meiri á fyrstu þrem mánuðum ársins en var á sama timabili á siðasta ári, sem sýnir að kaupæðið er hvergi nærri liðið hjá. Þessar staðreyndir sýna einnig að kaupmáttur er allgóður um þessar mundir, að minnsta kosti virðast ærið margir hafa nægilegt fé handa milli. Hitt er annað að viðskipta- jöfnuður er verulega dhag- stæður, miklu meira er flutt inn til landsins en útflutningi nem- ur, og getur slikt að sjálfsögðu ekki gengið til lengdar. Hin mikla einkaneysla bygg- ist að sjálfsögðu á þvi að mikil atvinna hefur verið á Islandi, gagnstætt þvi sem nágranna- þjdðir okkar verða að þola, en um gjörvalla Vestur-Evrópu og i Bandarikjunum er atvinnu- leysi mikið og fer vaxandi. Is- lendingar horfast í augu við meiri verðbdlgu en þá sem hrjáir þorra þeirra þjóða sem við berum dckur gjarnan saman við og þótt tekist hafi að halda henni verulega I skefjum á siðasta ári, miðað við spár i upphafi árs 1981, er hún samt allt of mikil og auðsætt að gripa verður til ráðstafana þegar kemur fram á þetta ár. I skýrslu Þjóðhagsstofnunar fyrir þetta ár er spá um horfur, og vekur þar hvað mesta athygli að þjóðarframleiðsla og þjóðar- tekjur dragast saman um 1 af hundraði eða um 2 af hundraði á mann. Samdráttur á þjóðar- tekjum hefur ekki orðið siðan 1975, og er ástæðan fyrst og fremstsd hvernig komiðer fyrir loðnustofninum, fiskafli minnk- ar. Minnkandi sjávarafli I spánni segir: „Spáin um út- flutningsframleiðslu á árinu mótast fyrst og fremst af hinu alvarlega ástandi loðnustofns- ins. Ef loðnuveiði yrði engin á næsta haustiog annar sjávarafli óbreyttur frá siöasta ári, þá fæli það I sér um 10% minnkun fisk- afla og sjávarafurðaframleiðslu á þessu ári. Sé miðað við að loðnuafli næsta haust verði um helmingur af þvi sem hann var á haustvertiðinni i fyrra og samdráttur á loðnuafla á þessu ári leiði til aukinnar sdknar i aðrar fisktegundir þá drægist sjávarafurðaframleiðslan saman um 3%. Er miðað við þá forsendu I spánni og er hún þvi i bjartsýnasta lagi. BUist er við aukningu á ál- og kisiljárnfram- leiðslu en það fer þó eftir markaðsástandi. Gert er ráð fyrir að útflutningsframleiðslan veröi óbreytt i ár frá þvi sem hún var i fyrra.” Spáin gerir ráð fyrir þvi að skreiðarútflutningur til Ni'geriu veröi ótruflaður. En eins og fréttir herma er alls ekki vist hvort Nigeriumenn geta keypt allaokkarskreiðvegna aukinna efnahagsörðugleika þar i landi en samdráttur i oliusölu og lækkandi verð getur á þennan hátt haft afgerandi áhrif á mikilsverða Utflutningsgrein frá Islandi. Þá segir Þjóðhagsstofnun: „Forsendurnar um útflutnings- framleiðslu, viðskiptakjör og þjóðarútgjöld leiða til þeirrar niðurstöðu að þjóðarfram- leiðsla og þjóðartekjur dragist saman um 1% á árinu 1982 eða um 2% á mann. Á mælikvarða landsframleiðslu yrði sam- drátturinn þó liklega heldur minni. Þettayrði i fyrsta skipti siðan 1975 að þjóðarfram- leiðslan drægist saman. Veiga- mesta ástæðan er hinn mikli samdráttur i loðnuafla eða jafn- vel stöðvun loðnuveiða.en mikil auking fiskafla hefur verið drif- fjöður hagvaxtar hér á landi undangengin áreins og reyndar jafnan áður. Þessi samdráttur hefur áhrif á atvinnuástand með einum eða öðrum hætti en fyrst um sinn koma áhrifin einkum fram á þeim stöðum, þar sem loðnubræðsla hefur verið mest. Að öðru leyti gæti þetta stytt vinnutima, eins og gerðist 1975. Þetta mun þó væntanlega ekki skýrast fy rr en með haustinu og mun ráðast mjög af framvindunni næsta vetur, þar sem sumarið er jafn- an mikill annatimi við fram- kvæmdir.” Víöa blikur á lofti Það er alltaf erfitt að spá, ekki sist um framtiðina. 1 þess- ari þjóðhagsspá er getið um marga óvissuþætti og þessir taldir helstir: Loðnuveiðar gætu stöðvast al- veg á árinu, en i spánni er gert ráð fyrir nokkrum loðnuafla i haust. Efnahagsþróunin i heiminum gæti orðið óhagstæðari en miðað er við. Óvissa rikir um skreiðar- markaði Nigeriu. Hér má bæta við að tæpast er um aðra markaði að ræða fyrir það mikla skreiðarmagn sem hér er til. Gengi dollars gæti fremur lækkað en hækkað á árinu. Oliuverð á Rotterdam- markaði er nú óvenju lágt og langt undir kostnaðarverði. Þetta eykur hættuna á að verðið hækki á árinu. Enn segir i spánni: „Þessi óvissa um ytri skilyrði gæti haft i för með sér að sam- dráttur þjóðarframleiðslu yrði meiri en hérer gert ráð fyrir, að öðru óbreyttu, og sama máli gegnirum viöskiptahalla. Vandi hagstjórnar við að samræma markmið efnahagsstefnunnar yrði þá jafnframt meiri en ella. Sama gildir ef þjóðarútgjöld aukast meira en hér er miðað við.en um það ráða niðurstöður kjarasamninga miklu. Eins og áður sagði eru ekki horfur á að sjávarafli aukist á næstu árum eða viðskiptakjör batni. Þvert á móti verður aö reikna með samdrætti fiskafla meðan ástand loðnustofnsins batnar ekki enaðrir fiskstofnar eru flestir að mestu fullnýttir. Ef heimsbúskapurinn réttir við á þessu ári eru vonir til að ál- verksmiðja og kisiljárnverk- smiðja veröi reknar með fullum afköstum á árinu 1983 og yrði þá um nokkra aukningu út- flutningsframleiðslu og út- flutnings að ræöa, þótt sjávar- afli ykist ekki. Þá verður mikil- vægt að nýta þessa útflutnings- aukningu til að draga úr viðskiptahalla, en það setur þjóðarútgjöldum jafnframt skorður. A þessum forsendum gæti þjóðarframleiðsla og þjóðartekjur ef til vill vaxið litilsháttar á árinu 1983 eða um 1% i heild. Þetta er þó fremur visbending en spá. Efnahags- þróunin i heiminum er þannig að hætta er á, að hagvöxtur á næstu árum verði minni en hann hefur verið að jafnaði undan- farna áratugi. Sama mun einnig gilda um Island, eins og nú horf- ir. Það er þvi brýnt að ná sæmi- legu jafnvægi i þjóðarbúskapn- um, en það er mikilvæg for- senda þess að unnt verði að skapa skilyrði aukins hagvaxtar i framtiðinni.” Mikil verðbólga en næg atvinna Svipuð efnahagsvandamál er við að glima viðast hvar uní heim. Annarsstaðar eru helstu einkennin: Litill vöxtur þjóðar- framleiðslu i flestum iðnrikjum og samdráttur iðnaðarfram- leiðslu i mörgum rikjum. Hjöðnun verðbólgu, vaxandi at- vinnuleysi, óvenju háir vextir vegna aðhaldssamrar stefnu i peningamálum. Miklar sveiflur á gengi helstu gjaldmiðla og þá fyrst og fremst hækkun dollars gagnvart Evrópumyntum. Það er athyglisvert, að verð- bólga minnkar viða en atvinnu- leysieykst. Hér á landi er verð- bólgan mun meiri en vfðast ann- ars staðar, en hins vegar næg atvinna. Aö öðru leyti virðast Islendingar fylgja öðrum þjóðum hvað efnahagsástand snertir. Ótvíræður árangur JóhannesNordal flutti ræðu á aöalfundi Seðlabankans s.l. miðvikudag og dró þar upp mjög áþekka mynd af efnahags- horfunum og fram komu i skýrslu Þjóðhagsstofnunar. Hann benti m.a. á að greiðslu- byrðin af erlendum lánum þyngdist mjög og sagöi að hún mundi komast upp i 20% af þjóðarframleiðslu, en hlutfall erlendra skulda upp i 40%, og varaði hann mjög við aukningu á erlendum lántökum. Seðlabankastjórinn vék að þeim efnahagsráöstöfunum sem núverandi ríkisstjórn hefur staðið að og sagði: „Sú mynd sem ég hef nú reynt að draga upp af þróun heístu þjóðhagsstærða á árinu 1981, ytri skilyrðum þjóðarbúskapar- ins og horfum á þessu ári, virðistsýna, svoað varla verður um villst, að veruleg umskipti hafa orðið til hins verra i fram- vindu efnahagsmála á siðast- liðnu ári. Þessi umskipti sem fyrst fóru að koma i ljós undir lok ársins fólust i versnandi út- flutningshorfum, minni aukn- ingu þjóðarframleiöslu og vax- andi viðskiptahalla við útlönd. Meginmarkmið þeirrar efna- hagsstefnu sem fylgt var á ár- inu og fram kom i efnahags- áætlun rikisstjórnarinnar i upp- hafi ársins, fólst hins vegar i þvi aðkoma fram verulegri lækkun verðbólgu jafnframt þvi sem full atvinna yrði tryggð. Þótt ný vandamál kæmu fram á öðrum sviðum efnahagsmála er ljóst, aö ótviræður árangur náðist i þessu hvoru tveggja, atvinnu- stig helsthátt allt árið og veru- lega dró úr verðbólgu. Arin 1979 og 1980 haföi verð- bólgustig hér á landi veriö 55- 60% hvort árið, og eftir launa- samningana haustið 1980 var allt útlit fyrir, að verðbólgan mundi aðööru óbreyttu fara enn hækkandi á árinu 1981. I efna- hagsáætlun rikisstjórnarinnar var leitast við að draga úr þess- um vanda, einkum með þvi að hemja vixlhækkanir kaupgjalds og verðlags. Annars vegar voru kaupbætur á laun 1. mars skert- ar verulega og leitað eftir sam- vinnu við launþegasamtök um hóflega stefnu i kjaramálum, en hins vegar var hamlað gegn veröhækkunum bæöi með þvi að herða verulega á verðlagshöft- um og með þvi að stöðva gengis- sig og taka upp aðhaldssamari stefnu I gengismálum. Hvort tveggja hafði þetta mikil áhrif á verðlagsþróun, einkum á fyrra helmingi ársins en miöað við > Oddur Olafsson, KS íi skrifar Bk/1 verðhækkun á milli áramóta reyndist verðbólgan á árinu 41- 45% eftir þvi hvaða mælikvarði er notaður, I samanburði við 57- 59% árið áður.” Sparnaður Siðar i ræðu sinni ræddi hann um nauösyn þess að efla inn- lendan sparnað og hefði góðum árangri verið náð með verð- tryggingu sparifjár en samt sem áður ,,er peningalegur sparnaður hér á landi enn all- miklu minni en meðal annarra þjóða með sambærileg lifskjör. Enn frekari efling innlends sparnaðarer þvi brýnt verkefni enda er það ein mikilvægasta forsenda þess, aö unnt verði að draga úr þörfinni fyrir erlent lánsfé. Eigi þetta að takast get- ur orðið nauösynlegt að láta raunvexti af verðtryggðum lán- um ráðast i vaxandi mæli af framboði og eftirspurn af láns- fjármarkaðinum hverju sinni. Þótt viðmiðunin við verðlags- þróun hljóti að vera undirstaða lánskjarastefnunnar á timum mikillar verðbólgu, verður jafn- framt að vera svigrúm til breytinga á raunvöxtum, ef tryggja á sæmilegt jafnvægi á lánsfjármarkaðinum við hinar sibreytilegu aðstæöur sem þar rikja.” Jóhannes lauk ræðu sinni með þessum orðum: „Þótt nú sé andbyr i þjóðar- búskap Islendinga á hann ekki að verða tilefni svartsýni, heldur hvatningtil nýrra átaka. Sem betur fer er islenskur at- vinnurekstur ekki þjakaöur af langvarandi þrengingum eins og fyrirtæki viða i nágranna- rikjunum. Tækifæri til aukinnar framleiðslu eru enn mörg hér á landi og fjöldi fyrirtækja og ein- staklinga er tilbúinn til þess að nota þau til hins ýtrasta ef þeim eru búin til þess viðunandi starfsskilyrði.” Hagsýni er allt sem þarf Veramá, að einhverjum sem þetta kann að lesa, þyki óþarfa svartagallsraus að þylja svart- sýnar spár um efnahagsfram- vindu. En þjóðin verður að sniða sér stakk eftir vexti. Ef fiskafli minnkar og útflutningur dregst saman er ekki um annað að ræða en haga sér samkvæmt þvi.Þau teikn, sem núeru á lofti sýna að Islendingar verða að draga úr eyðslu. Miðað við neysluna undangengna mánuði sýnist að það ætti aö vera auðvelt. Atvinnuöryggi og stöðugleiki i efnahagsmálum er meira virði en óhófsneysla. 1 þeim spám sem hér er greint frá er ekki miðaö við grunn- kaupshækkanir á þessu ári, en samningaviðræður aðila vinnu- markaðarins eru nú að hefjast og verður þar væntanlega tekið tillit til hvernig horfir. 1 stjóm- málaályktun aðalfundar miðstjórnar Framsóknar- flokksins sem haldinn var um s.l. mánaðamót, segir m.a. að áhersla veröi lögð á að leitað verði eftir viðtæku samkomu- lagi um visitölu og verð- ákvöröunarkerfi sem veitir eðli- lega tryggingu kaupmáttar og skapar svigrúm til nýsköpunar i atvinnulifinu og þjónustu við al- menning, án þess að auka um leið verðbólguna. Launakjör öll verður að miða viö afkomu þjóðarbúsins hverju sinni. Það eru engir óyfirstigan- legir erfiðleikar framundan, stjórnvöld og einstaklingar þurfa aðeinsaðgæta meirihag- sýni og"þá mun vel farnast.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.