Fréttablaðið - 08.12.2008, Blaðsíða 32

20 8. desember 2008 MÁNUDAGUR
timamot@frettabladid.is
Rúmum 30 milljónum króna
var úthlutað í 32. úthlutun
Þjóðhátíðarsjóðs á dögunum.
Tilgangur hans er að veita
styrki til stofnana og annarra
aðila, sem hafa það verkefni
að vinna að varðveislu og
vernd þeirra verðmæta lands
og menningar, sem núverandi
kynslóð hefur tekið í arf.
Alls barst 161 umsókn um
styrki að fjárhæð 229 millj-
ónir króna en 56 aðilar fengu
styrk að þessu sinni að fjár-
hæð samtals 30,4 milljónir
króna. Eftirtaldir aðilar hlutu
hæstu styrkina:
Félag um endurreisn Lista-
safns Samúels í Selárdal hlaut
tvær milljónir króna til að
gera fokhelt endurgert íbúð-
arhús Samúels þar sem verð-
ur íbúð og vinnuaðstaða fyrir
lista- og fræðimenn ásamt lít-
illi sölubúð.
Stofnun Árna Magnússon-
ar fékk 1,5 milljónir til að
slá efni um 70.000 seðla með
orðum úr kveðskaparmáli,
inn í tölvu og leggja út á vef-
inn.
Ljósmyndasafn Íslands,
Þjóðminjasafni, fékk 1,5
milljónir til að innskanna
Ljós- og prentmyndasafn
Þjóðminjasafns.
Ljósmyndasafn Reykjavík-
ur fékk milljón til að frum-
skrá ljósmyndasafn Péturs
Thomsen í sérstaka leitar-
bæra tölvuskrá.
Skriðuklaustursrannsókn-
ir fengu milljón til að greina
úr gögnum rannsóknarinn-
ar á klausturgarði klaustur-
kirkjunnar á Skriðuklaustri,
á milli grafa úr kaþólskum og
lútherskum sið.
Nánar á www.sudurlandid.
is.
Tilkynningar um merkis-
atburði, stórafmæli og
útfarir má senda á netfangið
timamot@frettabladid.is.
Auglýsingar á að senda á aug-
lysingar@frettabladid.is eða
hringja í síma
512 5000.
Fyrsti togarinn
sem Íslendingar
eignuðust, Coot,
strandaði þenn-
an dag árið 1908
við Keilisnes á
Vatnsleysuströnd.
Coot var á leið til
Hafnarfjarðar og
hafði í togi skút-
una Kópanes sem
átti að fara í vetr-
arlægi í Hafnar-
firði. Á utanverð-
um Hafnarfirði slitnaði tógið og festist í skrúfu
Coots. Bæði skipin rak stjórnlaust undan veðri og
straumi þar til þau strönduðu við Keilisnes.
Coot (blesönd) hafði verið keyptur í ársbyrjun
árið 1905 frá Bretlandi. Hann þarfnaðist viðgerð-
ar og kom ekki
til landsins fyrr
en 6. mars 1905
og hóf svo veið-
ar skömmu síðar.
Rekstur skips-
ins gekk erfiðlega
fyrsta árið vegna
bilana en síðan
nokkuð vel. Um
svipað leyti og
Coot kom annar
togari til landsins,
Sea Gull að nafni.
Hann átti líka við tíðar bilanir að stríða.
Það sem háði báðum þessum togurum var að
þeir voru gamlir og allt of litlir til veiða við Ísland
árið um kring. Coot var 150 smálestir og Sea Gull
126 smálestir.
ÞETTA GERÐIST: 8. DESEMBER 1908
Fyrsti togarinn á Íslandi strandar
„Við vinnslu bókanna kom mest á óvart
hversu gífurleg þensla varð í íslensku
skólakerfi frá 1960 til 1980, þegar fjöl-
mennir árgangar eftirstríðsáranna skil-
uðu sér í skólana, um leið og efnahagur
batnaði og æ fleiri sóttu um framhalds-
menntun. Þá varð sannkölluð spreng-
ing og álag á íslenska menntakerfið,“
segir Loftur Guttormsson, prófessor við
Kennaraháskóla Íslands, sem ritstýrði
nýútkomnu riti, Almenningsfræðsla á
Íslandi 1880 til 2007, sem hefur verið til-
nefnt til Íslensku bókmenntaverðlaun-
anna. Ritið er í tveimur bindum, samið á
vegum Kennaraháskóla Íslands í tilefni
þess að öld er liðin frá því að fyrstu lög
um fræðslu barna á Íslandi og um Kenn-
araskóla í Reykjavík tóku gildi.
„Eiginleg skyldufræðsla hófst hér
mun seinna en á hinum Norðurlöndun-
um. Íslendingar voru um hálfri til heilli
öld á eftir í fræðslu í barnaskólum.
Fram að því hafði verið stunduð heima-
fræðsla, en víða í þéttbýli voru komnir
upp skólar um aldamótin 1900.“
Fyrra bindið heitir Skólahald í bæ og
sveit 1880-1945 og hið síðara Skóli fyrir
alla 1946-2007. „Í því fyrra er áhersla
á mismun skólahalds í sveit og bæjum,
því munur á menntun barna var mik-
ill. Fram til 1950 var lengd eiginlegr-
ar skólakennslu ekki lengri en það sem
nam einu skólaári; oftast tveir til þrír
mánuðir á ári. Með lagabreytingu 1946
var reynt að jafna muninn, sem gerð-
ist ekki fyrr en fast skólahús var risið
undir starfsemina. Það gerðist víða ekki
fyrr en heimavistarskólar komu til sögu
milli 1950 til 1970.“
Í ljósi þessa er víst að margir sem
hlutu sem samsvarar eins árs barna-
skólamenntun starfa enn og við hlið
kynslóða sem nú státa einni eða fleiri
háskólagráðum. „Munurinn er sláandi,
en eftir því sem leið á 20. öld nutu æ
fleiri almennrar viðbótarfræðslu, fyrst
í gagnfræðaskólum og síðar mennta-
og fjölbrautaskólum. Mikil framhalds-
menntun er ung á Íslandi, en efnahags-
legar takmarkanir, eins og kreppan á
4. áratugnum, réðu því hve fáir gátu
menntað sig áður. Þetta breyttist eftir
stríð þegar fleiri gagnfræðaskólar voru
komnir á legg og menntastigið hækk-
aði,“ segir Loftur.
„Óhætt er að segja að Íslendingar
hafi sótt í að mennta sig, en illa hefur
gengið að sannfæra þá um að verklegt
nám standi jafnfætis hinu bóklega. Í ná-
grannalöndunum þótti eðlilegt að menn
sæktu verkkunnáttu í skóla meðan hér
var viðhorf að menn þyrftu ekki á skóla-
bekk til að verða sleipir á því sviði,“
segir Loftur sem endaði aldalanga upp-
hafssögu íslenskrar skyldumenntunar í
fyrra, þegar nýr kafli hófst eftir að ný
lög fyrir skólakerfið voru samþykkt á
Íslandi. „Íslendingar eru ágætir náms-
menn og standa sig vel í samanburð-
arkönnunum, þótt mismunandi sé eftir
greinum.“
Menntamálaráðherra fékk afhent
fyrsta eintak ritsins á föstudag. „Þetta
er í fyrsta sinn sem til verður í bókar-
formi yfirlit yfir þessa aldarlöngu skóla-
sögu, en mikil vöntun hefur verið á slíku
riti og kemur eflaust í góðar þarfir til
framtíðar.“ thordis@frettabladid.is
HÁSKÓLAÚTGÁFAN: GEFUR ÚT ALMENNINGSFRÆÐSLU Á ÍSLANDI 1880-2007
Íslendingar ágætir námsmenn
HORFT YFIR FARINN VEG Loftur Guttormsson, prófessor við Kennaraháskóla Íslands, hefur undanfarin fjögur ár ritstýrt riti um upphaf og þróun
almenningsfræðslu á Íslandi, sem spannar árin 1880-2007. Ritin geyma myndir og minningar um liðna tíð. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
RITHÖFUNDURINN BJÖRN-
STJERNE BJÖRNSON FÆDDIST
ÞENNAN DAG ÁRIÐ 1832.
„Almenningsálitið er afar
ótryggur vinur.“
Björnstjerne Björnson var
norskur rithöfundur sem fékk
Nóbelsverðlaunin árið 1903.
Hann samdi ljóðið við norska
þjóðsönginn Ja, vi elsker dette
landet.
Ástkær eiginkona, móðir, tengdamóðir og
amma,
Guðlaug Einarsdóttir
Víghólastíg 14, Kópavogi,
sem lést á líknardeild Landspítalans í Kópavogi
föstudaginn 28. nóvember, verður jarðsungin frá
Grafarvogskirkju miðvikudaginn 10. desember kl.
15.00.
Sveinbjörn Björnsson
Björn Már Sveinbjörnsson
Einar Örn Sveinbjörnsson Guðrún Karlsdóttir
Hólmfríður Frostadóttir
Ísak Helgi Einarsson
Þorvaldur Bragason Guðrún Jóhannsdóttir
Birna Þorvaldsdóttir
Bragi Þorvaldsson
Ástkær eiginmaður minn, faðir okkar,
tengdafaðir og afi,
Björn Björnsson
flugvirki, Hörðukór 1, Kópavogi,
lést á Líknardeild Landspítalans laugardaginn
29. nóvember. Útförin verður frá Fossvogskirkju þriðju-
daginn 9. desember kl. 13.00.
Sigþrúður Zóphóníasdóttir
Sigrún Edda Björnsdóttir Axel Hallkell Jóhannesson
Leifur Björn Björnsson Steinunn Anna
Gunnlaugsdóttir
Oddný Anna Björnsdóttir Pálmi Einarsson
Hlynur Ómar Björnsson Elísa Davíðsdóttir
Lára Björg Björnsdóttir
og barnabörn.
Móðir mín, tengdamóðir, amma og lang-
amma,
Guðrún Zakaríasdóttir
lést miðvikudaginn 3. desember á hjúkrunarheimilinu
Sunnuhlíð, Kópavogi. Útförin fer fram frá Digranes-
kirkju miðvikudaginn 10. desember kl. 13.00. Þeim sem
vilja minnast hennar er bent á Sunnuhlíðarsamtökin.
Svavar Sölvason
Leifur Örn Svavarsson
Þrúður Arna Briem Svavarsdóttir
Gunnar Örn Svavarsson
Sigurður Sölvi Svavarsson
Valborg Sigurðardóttir
Sigrún Hrönn Hauksdóttir
Ásgeir Jóel Jacobson
og barnabarnabörn.
Félag um endurreisn Listasafns Samúels í Selárdal hlaut tvær milljónir
króna.
Úthlutað úr Þjóðhátíðarsjóði
MERKISATBURÐIR
1907 Gústav V. tekur við kon-
ungsembætti í Svíþjóð.
1936 Listverslun er opnuð í
Reykjavík og þykir það
tíðindum sæta. Seld eru
verk margra af þekktustu
listamönnum bæjarins.
1941 Bandaríska þingið lýsir yfir
stríði á hendur Japönum
eftir árás þeirra á Pearl
Harbor.
1971 Samkomulag er undirrit-
að milli Íslands og Kína
um stjórnmálasamband.
Kínverjar opna sendiráð í
Reykjavík árið eftir.
1980 John Lennon lætur lífið í
skotárás.
1987 Samtök um sorg og sorg-
arviðbrögð eru stofnuð.
Samtökin nefnast nú Ný
dögun.