Tíminn - 03.07.1983, Qupperneq 9

SUNNUDAGUR 3. JÚLÍ1983
Skapa verður tru a endur
reisn ef nahagslíf sins
■ Afnám verðbóta á laun og frestun
á samningum milli aðila vinnumarkað-
arins hafa sætt mikilli gagnrýni stjórn-
arandstöðunnar og forystuliðs laun-
þegahreyfingarinnar. Pað er rétt að
þessar aðgerðir eru harkalegar en
nauðsynlegar. Þegar núverandi stjórn
tók við völdum var ljóst að engin
vettlingatök dugðu til að spyrna við
ógnvekjandi verðbólguþróun. Ríkis-
stjórn Steingríms Hermannssonar lof-
aði hvorki gulli né grænum skógum
þegar hún tók við valdataumnum.
Þvert á móti var þjóðinni sagt að hún
yrði að draga saman seglin um sinn á
meðan verið væri að komast yfirerfið-
asta hjallann.
Þeir sem harðast gagnrýna aðgerðir
stjórnarinnar hafa verið fámálugir um
til hvaða ráða þeir vilja grípa. Frá
þeim heyrast ekki annað en neikvæðar
upphrópanir. Síðla vetrarvarséð hvert
stefndi í efnahagsmálum. Þá var það
sem alþýðubandalagsmenn boðuðu
fjögurra ára neyðarráðstafanir. Þegar
Svavar Gestsson formaður Álþýðu-
bandalagsins hafði umboð til stjórn-
armyndunar stakk hann upp á að engar
vísitölubætur yrðu greiddar á laun 1.
júní s.l., heldur yrði það dregið á
meðan menn væru að átta sig á hvaða
ráð dygðu til að stöðva verðbólguhol-
skefluna. Ekki er lengur minnst á
þessar hugmyndir í þeim herbúðum,
aðeins agnúast út í stjórnina og allar
hennar gjörðir. Lítið er gert úr þeim
ráðstöfunum sem þrátt fyrir allt koma
launþegum til góða.
Atta prósenta launahækkunin 1.
júní er óneitanlega betri en engin fyrir
launþega, en þess ber einnig að gæta
að sú launahækkun dregur úr þeim
hraða sem stefnt er að til að ná
verðbólgunni niður. Skattalækkanir
koma launþegum einnig til góða og
nýverið voru aðflutningsgjöld á all-
mörgum vörutegundum lækkuð og
kemur það fjárhag heimilanna til góða.
Óhjákvæmileg hækkun á landbúnaðar-
vörum hleypti hins vegar illu blóði í
marga, en það er eins og fyrri daginn,
allt má hækka nema matvæli sem
fremleidd eru í íslenskum sveitum. Þá
ætlar allt um koll að keyra.
Frestun á greiðslu íbúðarlána koma
mörgum til góða og fyrirheit eru gefin
um að liðka til með þeim sem þurfa að
koma sér upp sinni fyrstu íbúð. Þau
mál eru nú í athugun og má ekki
dragast um of á langinn að róttækar
aðgerðir verði gerðar í þeim efnum.
Atvinnulífið í
hættu
Mikils er um vert að fólkið í landinu
hafi trú á þeim aðgerðum sem verið er
að framkvæma. Að öðrum kosti ná
þær ekki tilgangi sínum. Stjórnarand-
staðan reynir hvað hún getur til að
villa mönnum sýn og heldur því blákalt
fram að verið sé að ráðast að lífs-
kjörum fólks án þess að það sé
nauðsynlegt. En sannleikurinn er sá að
væri ekki gripið á róttækan hátt í
taumana hefði verðbólgan fyrr en
síðar lagt efnahags- og atvinnulíf
landsins í rúst. Þegar stjórnin tók við
riðuðu margar atvinnugreinar til falls.
Fyrirtæki voru að komast eða komin í
greiðsluþrot og víða hefði orðið erfitt
að standa við að borga út 22% launa-
hækkun um mánaðamótin maí-júní.
Enn meiri erfiðleikar hefóu hlaðist
upp þegar líður á árið.
Það var ekki um annað að gera en
að höggva á hnútinn og eru erfiðleikar
atvinnuveganna nægir samt.
Launþegum og atvinnurekendum
hefur löngum verið stillt upp sem
andstæðingum. en sannleikurinn er sá
að hagsmunir fyrirtækja og starfsfólks
þeirra fara yfirleitt saman. Þegar fyrir-
tækin ganga vel og skila hagnaði eru
þau fær um að greiða sæmileg laun. En
en ef þau eru rekin með halla bitnar
það fyrr eða síðar á starfsfólkinu. Það
gefur auga. leið' að eftir að verðbólga
gengur af fyrirtækjum dauðum minnk-
ar atvinna að sama skapi og þegar
ríkisstjórnin gaf út bráðabirgðalög um
efnahagsráðstafanir var það haft að
markmiði að atvinnufyrirtækin væru
fær um að halda áfram starfsemi og að
ekki kæmi til atvinnuleysis. Það hefur
engin dul verið dregin á að launin
voru skert verulega, en af tvennu illu
er miklu skárri kostur að halda uppi
fullri atvinnu í landinu þannig að allir
hafi vinnu og kaup. heldur en að láta
fjölda fólks ganga atvinnulaust en
greiða þeim sem vinnu hafa þeim mun
hærri laun.
Óþurftarverk
Það er óþurftarverk að þrástagast á
því að engin ástæða hafi verið til að
grípa til svo harðvítugra aðgerða, og
að reyna að telja fólki trú um að þær
séu óþarfar og að hægt sé að halda uppi
fullum kaupmætti á sama tíma og
verðbólgan stefnir í hátt á annað
hundrað þúsund prósent undir árslok
og guð má vita upp í hvað hún hefði
komist á næsta ári ef ekkert hefði verið
að gert.
Framsóknarmenn lærðu þá lexíu í
síðustu ríkisstjórn, að ekki dugar að
taka óðaverðbólgu neinum vettlinga-
tökum. Þeir gengu til þess stjórnarsam-
starfs með niðurtalninguna sem sína
leið í efnahagsmálum, en vegna aum-
ingjaskapar og linkindar alþýðubanda-
lagsmanna sem ávallt þóttust vera að
vernda lífskjörin með því að halda
dauðahaldi í kolvitlaust og ranglátt
vísitölukerfi, var slegið um of af og því
fór sem fór. Niðurtalningin skilaði
góðum árangri þegar hún fékk að
njóta sín en það var því miður of
sjaldan og of stuttan tíma.
Því var það að framsóknarmenn
beittu sér fyrir að takmarkanir á
hækkunum eru bundnar í lög, þar á
meðal er svo ráð fyrir gert að grunn-
laun hækki ekki um sjö mánaða skeið
eða til 1. febrúar n.k. og vísitölukerfið
verði tekið úr sambandi. Þessu hafa
launþegasamtökin mótmælt harðlega
og er það í sjálfu sér eðlilegt þar sem
þarna er gengið á frjálsan samnings-
rétt. En þess ber að gæta að það er
aðeins í stuttan tíma á meðan verið er
að komast yfir erfiðasta hjallann.
Stjórnarandstæðingar hafa gert sér
miki’nn mat úr þessu og alþýðubanda-
lagsmenn og málgagn þeirra klifaði á
að ríkisstjórnin hafi tekið sér alræðis-
vald og líkja þessum tiltektum við
stjórnarfar marxistans Jaruzelskis,
leiðtoga pólskra kommúnista.
Hvort ráðstafanir ríkisstjórnar
Steingríms Hermannssonar eiga frem-
' ur skylt við stefnu og hugsjónir pólskra
kommúnista en málflutningur og bar-
áttumál þeirra sem að málgagni sósíal-
isma standa skal ekki dæmt um hér. En
það er vanvirða við lýðræðið að leggja
að jöfnu nauðsynlegar og tímabundnar
efnahagsaðgerðir á íslandi og pólskt
stjórnarfar.
Póllandi er stjórnað með herlögum
af mönnum sem ekki hafa verið til þess
kosnir og eru ekki annað en leikbrúður
erlends valds, sem að vísu kennir sig
við þjóðfrelsi og framkvæmir sósíal-
isma og nauðgar því stjórnarformi upp
á þær þjóðir sem það hefur tök á. I
Póllandi, eins og í öðrum sósíalista-
ríkjum, eru verkalýðsfélög bönnuð,
önnur en hin ríkisreknu, og fá Pólverj-
ar að kenna á því.
Á íslandi hafa engin launþegasam -
tök verið bönnuð og neyta þau óspart
réttar síns til að koma á framfæri
mótmælum vegna tímabundinnar
skerðingar á samningsrétti þeirra. Það
er eðlilegt að þau geri það, en launa-
menn ættu að hafa í huga að það er
ekki síst í þeirra þágu að árangur náist
með aðgerðunum til að snúa verð-
bólguþróuninni við.
Það verður ekki nógsamlega brýnt
fyrir fólki að án aðgerðanna hefðu
kjörin rýrnað enn meira. Verðbólgu-
þróunin var einfaldlega komin á það
stig að undirstöðurnar voru að bresta.
Skuldabyrðin
lettist
Mjög hefur verið gagnrýnt að ráðist
hafi verið um of á launin en aðrir þættir
efnahagslífsins látnir eiga sig svo sem
vextir og verðbótalán. Fyrirheit hafa
verið gefin um að vextir verði lækkaðir
þegar er aðgerðirnar fara að sýna
árangur og verðbólgan stefnir niéur á
við. Þá muni einnig þeir, bæði fyrirtæki
og einstaklingar, sem skulda verð-
tryggð lán, njóta góðs af. Síðan verð-
trygging lána hófst hefur verðbólgan
sífellt verið á uppleið og lánabyrðin
þyngst sent því nemur. En þegar
þróuninni er snúið við léttist skulda-
byrðin og svo getur vel farið að hin
illbærilegu verðtryggðu lán, sem marg-
ir stynja nú þungan undan, verði
skuldurunum hagkvæmustu lánakjör-
in. Vextir af þeim eru lágir en það sem
gerir þau erfið er verðbótaþátturinn.
Þegar sigrast verður á verðbólgunni
mun því fjármagnskostnaður lækka
verulega fyrirtækjum og einstaklingum
til góðs.
Orsakir verðbólgu eru margþættar
og skýrðar með ýmsum hætti. Ein
þeirra er vafalítið síaukin ríkisumsvif.
Þeim er mætt með aukinni skattlagn-
ingu, sem aftur kallar á hærri laun
o.s.frv. Skattar eru lagðir á með margs
kyns hætti. Helst kvarta menn yfir
beinu sköttunum, en minna yfir þeim
óbeinu sem þó eru miklum mun hærri.
Það er ekki lítið sem söluskattur
hækkar vöruverð og þjónustu. Að-
flutningsgjöld gera sitt til að hækka
vöruverðið og í sumum tilfellum mjög
úr hófi fram.
Það er því spor í rétta átt að lækka
innflutningsgjöld á nokkrum vörutcg-
undum eins og ríkisstjórnin gerði fyrir
nokkrum dögum. En við það minnka
tekjur ríkissjóðs og hefur fjármálaráð-
hcrra haft góð orð um að því verði
mætt með sparnaði í ríkisrekstri. Ekki
hefur hann tilgreint hvar á að spara en
er vcl trúandi til scm góðum fjármála-
manni, að koma auga á óþarfa eyðslu
einhvers staðar í kerfinu sem vel er
hægt að komast af án
Hvert stefndi?
Efnahagsleg afkoma íslendinga er
mjög breytileg frá ári til árs. Veðurfar
og fiskgegnd ræður þar mestu um. Á
uppgripatímabilum þegar fiskað er
meira en góðu hófi gegnir og markaðir
erlendis eru hagstæðir, blómstrar efna-
hagslífið, kaupið hækkar og lífskjor
batna. Rokið er í fjárfrekar fram-
kvæmdir og félagsleg þjónusta og sam-
neysla aukin að sama skapi. En það er
eins og ráðamenn ætli seint að læra að
leggja til hliðar til mögru áranna. Ættu
menn þó að vera farnir að átta sig á að
sjávarafli er stopull og auðæfi hafsins
ekki ótæmandi. En stórhuga menn
leggja ekki hugann að slíku þegar vel
árar. Það er ekki eingöngu hamast við
að eyða öllu því sem inn kemur
jafnharðan, héldur er stofnað til fram-
kvæmda og fjárfrekir lagabálkar samd-
ir og samþykktir, og þetta situr þjóðin
uppi með þegar fiskur leggst frá eða
heilir stofnar hreinlega hverfa.
Þessu er svo bjargað í horn með
erlendum lántökum sem greiða á með
framleiðslu framtíðarinnar.
Núna stendur þjóðin frammi fyrir
því að fiskgengd fer hraðminnkandi,
þjóðarframleiðslan dregst saman en
skuldirnar eru ógreiddar. Þetta eru
staðreyndir sem menn verða að horfast
í augu við livort sem þeint líkar betur
eða verr. Lýðskrumarar og ríkissjóðs-
hyggjumenn sem halda að verðmæti
skapist með skattpíningu og auglýsa
stjórnvisku sína og alþýðuást með því
aðausa úropinberumsjóðum, láta öli
rök um efnahagsþróun sem vind um
eyru þjóta. Þeir reyna að telja fólki trú
unt að hið rangláta vísitölukcrfi hafi
verið og sé einhver trygging fyrir að
laun haldi kaupmætti sínum og að
ekkcrt sé sjálfsagðara en að fljóta
sofandi að fcigðarósi.
Falsrökin sem þeir halda á lofti eru
cinkum þau að minnast ekki á eða gera
lítið úr hvert stefndi í efnahagsmálum.
Að óbrcyttu ástandi hefði verðbólgu-
hraðinn veriö kominn í nær 160% um
næstu áramót og skriðið hefði haldið
áfram hcfði ekki verið gripið í taum-
ana. Hvernig myndu verðtryggðu
íbúðalánin og fjármagnskostnaður
yfirlcitt lita út um þetta leyti að ari ef
allt væri látið dankast? Launamenn
scm skulda í íbúðum sínum geta
dundað sér við að reikna það út ef þeir
ncnna.
Fleira verður
að stöðva en
launaskriðið
Um einstaka þætti efnahagsráðstafan-
anna má deila eins og önnur mannanna
verk, en hvernigsvo sem að þeim hefði
verið staðið var kjararýrnun óhjá-
kvæmileg. Það liggur í hlutarinseðli að
þegar framleiðsla og þjóðartekjur
minnka versna lífskjörin og launþegar
eru engu bættari þótt slíkt sé falið með
fölskum hækkunum í verðminni gjald-
miöli.
Það sem máli skiptir er að vinna sig
út úr erfiðleikunum, en það tekur
tíma, þótt harkalega sé að farið. En
vonandi fara að sjást þess merki áður
en margii mánuðir líða að verðbólgan
sé á niðurleið og að stefni í rétta átt.
Ríkisstjórnin verður að gæta þess að
fólk verði þess vart að það séu ekki
eingöngu launin sem standa í stað. Það
er ekki hægt að líða áframhaldandi
verðhækkanir á vövu og þjónustu lengi
eftir að launaskriðið hefur verið
stöðvað. Þarna kemur einnigtil kasta
þeirra sem stjórna þjónustufyrirtækj-
um og þeirra sem fást við verslun. Fyrr
en síðar mun minnkandi kaupgeta
verða til þess að fólk fer að fylgjast
betur með verðlagi en það hefur gert
til þessa. Þegar hefur orðið mikill
samdráttur í sölu á mörgum vöruteg-
undum og fleiri eiga eftir að bætast við.
Það er því eins gott að menn átti sig á
því strax að það er aðeins stundargróði
að seilast of langt ofan í vasa almenn-
ings með óhóflegri álagningu á óhófs-
vöru.
Trú meðal almennings á réttmæti
efnahagsaðgerðanna verður að skapast og
hún verður ekki til með því einu að þylja
tölur og prósentur frá opinberum
reiknistofnunum heldur verður að
leggja fram áþreifanleg dæmi um að
dýrtíðin sé á niðurleið og að hægt sé að
stjórna efnahagslífi þjóðarinnar á sið-
legan hátt.
> Oddur Olafsson
ritstjórnarfulltrúi
skrifar wKUá