Tíminn - 19.04.1986, Blaðsíða 7

Tíminn - 19.04.1986, Blaðsíða 7
Tíminn 7 Laugardagur 19. apríl 1986 lllllllllllll VETTVANGUR Halldór Þórðarson, Laugalandi: í tröllahöndum „Maður sem ætlar að kyrkja lítið dýr í greip sinni mun að lokum þreytast. Hann heldur því armlengd frá sér, herðir takið sem hann má, en það deyr ekki. Það horfir á hann, klær þess eru úti. Þetta dýr mun ekki vænta sér hjálpar þó tröll komi með blíðskaparyfirbragði og segist skulu frelsa það. Hitt er lífsvon þess að tíminn sé því hagkvæmur og lini afl óvinar þess.“ (íslandskiukkan bls. 423.) Þegar talað er um samdrátt í framleiðslu er jafnframt talað um mikla fækkun bænda til að gefa stórbændum aukið lífsrými. Ábyrgir menn tala um að fækka mjólkur- framleiðendum úr2500 í 1000. Álíka eru tölur hagfræðinga um fækkun sauðfjárbænda. í umræðu um bændafækkun er dæminu snúið alveg við. Ef menn eru sammála um að bændum verði að fækka vegna minnkaðrar framleiðslu, finnst mér vitlegra að láta þá fækkun koma beint á stærstu búin, þá yrði enginn héraðsbrestur og fækkunin ekki um- talsverð. Það á ekki að vera verkefni bændasamtaka, að fækka bændum sem allra mest, og gangast fyrir eyðingu þeirrar byggðar sem fjærst er bóli köngulóarinnar. Ágætt blað sem lesið er úr á mánudögum, talar í forystugrein um byggðarlög sem enga framtíð eigi. Þau vill það leggja strax í eyði með stjórnvaldsaðgerð. Skv. undangeng- inni umræðu áhrifamanna í nágrenni blaðsins, fer ekki milli mála að þarna á það við Vestfirði og aðra útskaga þessa lands. Ég myndi meta við blaðið ef það gerðist eins hrein- skilið og talsmaður félags kúabænda, sem gaf þá yfirlýsingu, að leggja bæri niður mjólkurframleiðslu á Austfjörðum og Vestfjörðum, til þess að auka lífsrými sinna umbjóð- enda. Talsmaður svokallaðs hagsmuna- félags sauðfjárbænda, taldi við þeirra hæfi að hafa féð í hellum, vetrarrýja, láta féð svo líggja við opið og kreista dilkana upp við þau kjör að skrokkarnir færu sem minnst yfir 12 kg á 5 mánuðum. Annar leiðtogi okkar í marga áratugi taldi fjárhúsgerð útskagamanna alltof vandaða. Hann var sjálfur með mjög góð hús sem ekki kostuðu nema brot af verði hinna, sem auðvitað er mjög gott, en hann var ekki viss um að sín hús þyldu mikinn lognsnjó eða hvassviðri. Það er sem sagt matsatr- iði hvorn kostinn á að taka, en óneitanlega er það galli á ágætum húsum búfjárræktarfræðingsins, ef hvorki má fenna eða hvessa að vetri til án þess að féð drepist allt. Búnaðarfélag íslands fékk þrjá færustu sauðfjárfræðinga sína til að semja álitsgerð um kjötmat. Þeir fóru til „kjötkaupmanna", spurðu þá, og gerðu orð þeirra að sínum. Enginn þessara manna lifir á sauðfé. Kjöt er metið í marga verðflokka til bænda, en síðan eru þeir flestir seldir neytendum á sama verðinu, þ.e. verði hæsta flokksins. Til að fyrirbyggja misskilning skal tekið fram að sumir þessara flokka eru svo líkir að eftirlit með aðgreiningu þeirra í sölu er ekki framkvæman- legt. Þar á ég við Stjörnuflokk, O flokk og 1. fl. að mestu. Vænstu dilkarnir og holdbestu gefa glæsileg- ustu lærin eða lærissneiðar. kótelett- ur eða hrygg, framhrygg eða bóg- stykki. Allt er þetta í háu verði til neytenda. Bændur fá ekki nema lítinn hluta af því sem neytendur greiða. Þegar þetta er allt frátekið er ekki eftir nema slögin og Gunnar Páll taldi ekki tormerki á að nýta þau af þeim skrokkum sem hann tók til vinnslu. Kjötmatið snýst því að stærstum hluta um skiptingu peninga rnilli bænda og kjötverslana. Því stærri hluti kjötsins sem fæst verðfelldur til Það á ekki að vera verkefni bændasam- taka að fækka bænd- um sem allra mest og gangast fyrir eyðingu þeirrar byggðar sem fjærst er bóli köngu- lóarinnar bænda, þýðir ekki annað en meiri hagnað allra kjötverslana (ekki að- eins kjötkaupmanna), neytendur fá ekki mismuninn, svo einfalt er það mál, enda mæltu allar kjötverslanir með því að fella í verði sem mest af kjötinu, sérstaklega af stórum og vel holdfylltum dilkum. Páfagauksreglan sem nú er notuð er þannig að ef 10 mm. af fitu finnst á smábletti á vöðvamiklum skrokk er hann felldur í verði til bóndans, en ef fitan er 9 mm. utan á beina- grindum heimiliskattanna fara þeir í 1. flokk. Það er ekki hlutfall vöðva og fitu, sem ræður matinu, enda var það sótt til manna sem ekki höfðu átt þess kost að þroska sinn matar- smekk. Sem betur fer hefur fólkið í landinu þroskaðan smekk eins og dæmin sanna. Ég hef mætt á 5 aðalfundum Stéttarsambands bænda. Þar er flutt skýrsla um kjötbirgðir á miðju sumri. Fjögur fyrstu árin var niður- staðan alltaf sú sama. Það var 2. og 3. flokkur sem eftir var. Höfðu þó verið haldin fín námskeið í mat- reiðslu horkjötsins og í nafni okkar framleiðenda, verið auglýst með ærnum kostnaði að „annars flokks kjöt væri 1. flokks matur". (Auglýs- ingin samin af þeim sem ekki höfðu átt kost á að þroska sinn matar- smekk). En ekkert dugði, ruslið seldist ekki. Skýrslan á 5. fundinum var öðru vísi. Nú var ekki að finna í geymslu stóra heildsalans annað enn Stjörnu- flokk, 1. flokk og O flokk, en sá flokkur fæst aldrci í kjötverslunum, sem ekki er von, enda mest allt kjöt selt sundurtekið. Eitthvað hafði gjörbreyst á þessu eina ári. Sumarið áður fékkst I. fl. í kjötverslunum í lengri tíma. Enginn trúir að kjötsmekk fólks hafi hrakað svona á einu ári. Kröfur kjötverslana um breytt verðflokkamat, eiga sér bakhjarl í fjársterkum aðilum sem ráða hvað er tekið fyrst úr geymsl- unni. Nú hafði ekki einu sinni þurft að auglýsa „Annars flokks kjöt er 1. flokks matur“, hvað þá að halda námskeið. Þó ég skildi ekki þessi snöggu umskipti, var þó cinn sem skildi málið vel. Frammámaður í Landsamtökum Sauðfjáreigenda sagði að þetta með stóru og fallegu skrokkana væri eins og talið um litlu fallegu hestana sem enginn vildi svo kaupa. Aðalforsvarsmaður samtak- anna hefur lýst stuöningi við verð- fellingu á holdmiklum skrokkum. Þegar ég var að ganga frá þessu til vélritunar, barst mér Freyr í hendur. Þar voru nú trippin ekki rekin slak- lega á malbikuðum vegi kjötverslanahringsins. Rekstrar- menn voru ritstjóri málsvara okkar og góður bóndi sem ekki ólst upp á horkjöti. Lagt er til að mcst allt kjöt frá útskögum landsins verði verðfellt um allt að 25%, það er talið réttlæt- ismál. Fram kemur að 1. sept. sl. finnist varla annað í stóru geymsl- unni en Stjörnuflokkur, O flokkur og 1. flokkur, og ég sem taldi að O flokkur fengist aldrei í kjötverslun- um og Stjörnuflokkurinn væri um 1% af framleiðslunni. Nú setti hann svip á allar birgðirnar skv. frásögn greinahöfunda. Þegar ég las þetta kom mér ekkert frumlegra í hug en það sem stóð á grammófónplötunum þegar ég var ungur, þessum frá His master voice. Aðdróttanir um trún- aðarbrot í starfi einhverra gamalla kjötkaupmanna ræði ég ekki, þeir eru færir um það sjálfir. Við eigum ennþá Markaðsnefnd landbúnaðararfurða, ef ég er spurð- ur hvað hún hafi gert bændum til gagns, get ég ekki svarað því. Ekki þykir mér líklegt að hún taki laun eftir bónuskerfi því sem gildir í frystihúsum hér vestra. Einu sinni fór hún til Ameríku að selja dilka- kjöt. Heimkomnir sögðu þeir að kaupendum vestra þætti kjötið ekki nógu feitt. Landbúnaðarráðherra kom svo í sjónvarp og taldi þá hafa misskilið Ameríkumennina, þeir hefðu áreiðanlega talið kjötið of feitt. Ekki er það mitt að dæma í því máli, en varla er nógu hagstætt að senda í svona för, nienn sem ekki má treysta til að skilja aðalatriðin í máli sinna viðsemjenda. Reyndar hallast ég að því að þarna hafi nefndinni ratast satt á munn. Það er nefnilega þannig að fólk með þroskaðan mat- arsmekk finnur hvað kjöt af ungu feitu lambi, sem hcfur fitnað á eðlilcgan hátt, er mikið bragðbetra en kjöt af gömlum ræflum sem ekki hafa þrifist eðlilega. Ef ætlunin er að fá bragðgott kjöt með háu vöðva- Þaö er margt sem hagfræöingar kunna. Meö nógu mikilli vél- væöingu er hægt aö framleiðamikið. Þaðer að vísu ságalliáfram- leiöslu takkabúanna, aö framleiðsla þeirra er ekki ódýrari en frá smærri búum hlutfalli handa fólki með þroskaðan smekk, þá fæst það kjöt ekki nema af vænum feitum dilkum sem hafa tekið út sinn vöxt á skömmum tíma (90-100 dögum) við beit á óábornu fjallendi. Alltaf finn ég til minnar vanvisku þegar fræðingar tala. Oft skil ég ekki orðin sem þeir nota. Líklega skil ég bara vestfirsku. í 20 ár hélt Gylfi ræðu hjá Verslun- arráði. Efni í þessum 20 ræðum var landbúnaður á íslandi. Landbúnað- urinn var sá dragbítur á hagvöxt þjóðarinnar, sem allt stöðvaði. Sem gamall hestasleðamaður vissi ég allt um dragbít, en orðið hagvöxtur olli mér heilabrotum í mörg ár. Þetta reyndist þó ekki svo flókið þegar ég loks áttaði mig á því. Þar var líka auðvelt úr að bæta svo að unt munaði, ef sérviska þjáði fólk ekki úr hófi. Ef konan mín gerðist ráðs- kona hjá öðrum bónda og hann greiddi henni eina milljón á ári og hans kona tæki að sér að matreiða feita kjötið fyrir mig, og ég borgaði henni eina milljón á ári fyrir vikið. þá var þarna komin hagvaxtaraukn- ing upp á 2 milljónir á ári á þessum tveimur búum. Ekki var sá vandi meiri, og skipti engu þó konurnar greiddu hvor annarri kaupið. Þetta var sem lærðra manna hagspeki. Það er margt sem hagfræðingar kunna. Með nógu mikilli vélvæðingu er hægt að framleiða mikið. Það er að vísu sá galli á framleiðslu takka- búanna að framleiðsla þeirra erekki ódýrari en frá smærri búum. Mark- aðssvæði tröllanna í svína og fugla- framleiðslu er SV hornið. Ég hef ckki heyrt að þau selji sína fram- leiðslu ódýrar en hinir, sem minna hafa umleikis, cr þó verðlagning þessarar vöru frjáls eins og kallað er. Ég held ég fari rétt með það að langstærsta svínabú landsins slátri sínum svínum sjálft og sami eigandi sé að kjötversluninni. Sjálfsagt gildir sama um allra stærstu fuglabúin. Á Gylfaárunum var það kenning hagfræðinga, og er reyndar enn, að mikið hagkvæmara sé hafa eitt stórt frystihús á Vestfjörðum, heldur en eins og nú er eitt lítið í hverjum t’irði. Þar voru óskólagengnir hagfræðing- ar á öðru máli. Einn þeirra byggði sér vasáútgáfu af frystihúsi og varð stærsti skattgreiðandi á Vcstfjörð- um. Bæjarútgerð Reykjavíkur var langstærsta útgerð á íslandi. A.m.k. einu sinni nam tapið sömu upphæð og allar launagreiðslurnar. Sá halli var jafnaður með álögum á smærri útgerðaraðila. Hvcrnig ætli það sé mcð kýrnar, ætli 100 kýr í fjósi skili jafn niiklu i' vinnulaun og þær myndu gera ef þær væru hjá fjórum bændum í 25 kúafjósum. Ég hef ekki þekk- ingu á því, en hitt veit ég að neytcndur fá ekki ódýrari vörur úr stórum fjósum, frckar en úr stærstu svína- og fuglabúunum. Um sauðfjárbú og nettó hagnað af kind þarf ég engan að spyrja. Á þessum sérbúgreinatímum er sann- arlega tímabært að bændur sem vilja búa með minna en 800 ærgilda bú athugi sinn gang. Stærstu bændur landsins með fullum stuðningi hag- fræðinga segja ófeimnir að við stönd- um stórbændum fyrir þrifum og því eigi og verði að láta okkur víkja fyrir l’ullt og allt til að gefa þeim stóru aukið lífsrými. Þeir hika ekkert við að stíga ofan á okkur, og því skyld- um við þá veigra okkur við að láta þá vita að við höfum ekki áhuga á að standa þar lengur. Tilkynna hrein- lega að við ætlum að verja rétt okkar til að stunda búskap af þeirri stærð sem landsins gæði og markaður leyf- ir. Spurningin er alls ekki um það að „hjálpa okkur til .að hætta búskap" eins og það heitir á fínu niáli. Úlfshárin teygjast víðar fram en undan kjötmatsgærunni. Spurningin er um það hvernig við ætlum að búa í þessu landi. Við þurfum að svara því hvort við viljum að sem flest fólk gæti haft þar laun fyrir sína vinnu, hvort við viljum hafa landbúnað til að ávaxta í honum sem allra mest fjármagn. Ég kem ekki auga á nauðsyn þess að ávaxta sem allra mest fjármagn í landbún- aði, til þess höfum við bankana, skattalögin og okrarana, þar er vel fyrir öllu séð. Á vorjafndægri 1986. H.Þ.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.