Tíminn - 19.04.1986, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Laugardagur 19. apríl 1986
Sextugur bóndi í Noröfirði:
Var hvattur til fjósbyggingar
enfékk aðeins þriðjungskvóta
„Verö fljótlega allslaus á götunni"
segir Steinþór í Skuggahlíð
.
**■*$&* -
*•**,
Hverslags stjórn er það hjá land-
búnaðaryfirvöldum að leggja á síð-
asta sumri alla blessun sína yfir og
veita lánafyrirgreiðslu til byggingar
nýs 30 kúa fjóss, en takmarka 6
mánuðum síðar framlciðslurétt
viðkomandi bónda við um 9 kýr-
nytjar eftir að hann hefur hleypt sér
í milljóna skuldir? Og til hvers er
verið að verja tugmilljónum í
rekstur bændaskóla þegar nýút-
skrifuðum búfræðingum er síðan
aftrað frá frá að hefja búskap
Gjaldþrot blasir við
bessar spurningar verða áleitnar
cftir samtal við Steinþór Þórðarson
bónda í Skuggahlíð í Norðfjarðar-
hreppi - sem kveðst nú að öllu
óbreyttu ekki sjá annað framundan
en að hverfa gjaldþrota mcð millj-
óna skuldir á bakinu frá óseljan-
legri jörð (vegna ólífvænlegs fram-
leiðsluréttar á henni). Um leið
verða fyrirætlanir dóttur hans og
tengdasonar beggja nýútskrifaðra
búfræðinga, um að búa með hon-
um félagsbúi þar til hann kemst á
lífeyrisaldur, að engu orðnar.
Steinþór er með um 20 kúa og
um 200 kinda bú. Hann framleiddi
á síðsta ári um 30 þús. lítra af
mjólk, en hefur nú veriðskammtað
um 31 þús. lítra fullvirðisréttur,
scm samsvarar 9 kýrnytjum. Pann
rétt sinn er hann að fylla nú í næstu
viku og sér ekki fram á að fá neitt
fyrir innlegg sitt mánuðina: maí,
júní, júlí og ágúst. En á þeim
mánuðum barst um 44% ársfram-
leiðslunnar til mjólkurbúsins í
Neskaupstað 1984.
Gamla fjósið dæmt ónýtt
Af hverju fór Steinþór að byggja
fjós í fyrra? Gamla fjósið var orðið
svo lélegt að bæði dýralæknir og
heilbrigðiseftirlitið höfðu á undan-
förnum árum lagt fram kvartanir
og athugasemdir og sagt úrbætur
bráðnauðsynlegar. Árið 1981
kvaðst Steinþór því hafa fengið
menn frá Búnaðarbanka og bygg-
ingadeild hans (Stofnlánadeild) til
að líta á fjósið. Þeir dæmdu fjósiö
ónýtt, þar sem steypan í því væri
að grotna niður utan frá. Sögðu
þeir enga fyrirgreiðslu verða veitta
til lagfæringar á gamla fjósinu -
Steinþór yrði að byggja nýtt.
Árið 1984 var ekki hægt að
fresta aðgerðum lengur - Steinþór
stóð frammi fyrir því að hætta
búskap eða byggja nýtt fjós og
ákvað þá að sækja um leyfi til
byggingarinnar.
Leyfið í júlí 1985
Leyfið var veitt í júlí 1985 (fyrir
9 mánuðum) og teikningarnar fékk
hann í september í fyrrahaust. „Ég
var þrátt fyrir það nokkuð uggandi
og spurði því ráðunauta mína hjá
Búnaðarsambandi Austurlands
hvort mér væri óhætt að fara út í
þetta, þar sem nú væri verið að
þrengja að bændum á allan hátt.
Þeir sögðu öruggt að þeir sem væru
að og þyrftu að byggja upp fengju
sérstaka fyrirgreiðslu til þess - auk
þess sem þeir ráðlögðu mér að
byggja fjós en ekki,fjárhús þar sem
mjólk vantaði í fjörðinn, en hins
vegar væri riða í fénu, sem hvort-
tveggja var rétt.
Hvatning úr öllum áttum
Svipað sagði byggingafulltrúinn
okkar, sem jafnframt er fulltrúi hjá
Búnaðarbankanum. Kaupfélags-
stjórinn, sem jafnframt er mjólkur-
bússtjóri hér, hvatti mig einnig til
þessara framkvæmda. Alla þessa
menn var ég að spyrja vegna þess
að ég var hálf hræddur við að
leggja út í þetta. En þeir töldu allir
að greitt yrði fyrir því manni yrði
séð fyrir þeim kvóta að hann stæði
undir þessum framkvæmdum."
Steinþór dreif sig því í fjósbygg-
inguna í september við hliðina á
flatgryfju sem hann byggði fyrir
væntanlegt fjós á árunum 1979-80
og einnig hefði orðið arðlaus og
verðlaus án fjósbyggingar.
Nú allt stopp
„Nú er ég hins vegar stopp -
hálfnaður með bygginguna sem
komin er yfir 2 milljónir króna
(kostar líklega um 5 millj. fullbúin)
- og veit ekkert hvað ég á að gera.
Fái ég ekki einhvcrja fyrirgreiðslu
sé ég ekki annað frantundan en að
verða fljótlega allslaus á götunni.
Búið gerir ekki betur en að
hrökkva fyrir skuldunum, þ.e.a.s.
ef nokkur vildi þá kaupa það með
svo litlum framleiðslurétti að ekki
er hægt að lifa á honum, sem er
óscnnilegt,*" sagði Steinþór.
„Ég tel mig lakast settan vegna
þess að mér er hleypt í þessa 2ja
milljón króna skuld á þessu ári,
sem nú cr verið að stoppa við allt
hálfkarað. Við vorum ekkert illa
sett áður - ekki með neinar skuldir
að heitið gæti. Það hefði verið
leikur einn að hætta kúabúskap þá
miðað við núna. Hefði ég fengið að
vita hvernig málum var háttað í
fyrrahaust hefði ég aldrei sett allar
kýrnar á heldur lógað þeim. Einnig
hefði ég verið miklu betur settur
hefði mér verið leyft að lagfæra
gamla fjósiö þannig að það hefði
dugað nokkur ár."
Félagsbúskapur
fyrirhugaður
Þrjátíu kúa fjós í stað 20 nú
kvaðst Steinþór hafa farið út í
vegna fyrirhugaðs félagsbúskapar
með dóttur og tengdasyni. „Ég er
um sextugt og konan um fimmtugt
og því nokkuð langt í að við
komumst á lífeyri og ætluðum því
að búa hérna félgsbúi í einhver ár
- og þá var ekki hægt að hafa þetta
minna."
•
Ráðið að reka
búfræðingana að heiman
Hverju hafa þeir svo svarað til
sem öll leyfin veittu á síðasta
sumri?
„Ég fór suður í vetur - þó ég
hefði nú engin efni á því - ætlaði
að fá að tala við ráðherra sjálfan og
kanna þessi mál mín. Hvorki gat
ég þó fengið viðtal við hann eða
aðstoðarráðherra heldur einhvern
sem mér skildist vera 3. í valdaröð-
inni.
Hann ráðlagði mér að láta dótt-
urina og tengdasoninn fara, en við
erum búin að bíða eftir þeim að
taka við búinu og þau búin að afla
sér þeirrar menntunar sem til þarf.
Að mér sjálfum lagði hann á allan
hátt að hætta búskap (nokkuð seint
séð) og fara bara að vinna úti á
Neskaupstað. Mér varð á að spyrja
hvort hann hefði vinnu fyrir mig
þar sextugan mann sem gengi varla
í hvað sem cr. Nei - hann hafði það
nú að vísu ekki.
Túristana í flatgryfjuna?
Geturðu þá ekki farið í svína-
eða refabú, spurði hann. Ég benti
honum offramleiðslu á svína-
kjöti og verðfall á refaskinnum,
enda ekki hagkvæm fjárfesting að
byggja fjós með áburðarkjallara til
að nota sem refabú. Þá nefndi
hann ferðamannaþjónustu. Ég var
nú svo óforskammaður að spyrja
hvort ég ætti að hafa túristana í
flatgryfjunni og kjallaranum."
Steinþór var því litlu nær eftir
Reykjavtkurferðina. Eina vonin er
nú bundin við mann sem hann
hefur fengið til að vinna að því
fyrir sig hér syðra að hann fái
einhverja úrbót, þ.e. aukinn fram-
leiðslurétt til að hann geti staðið
undir framkvæmdakostnaðinum.
Áburð á túnin eða ekki?
Á miklu veltur að fljótlega fáist
úr því skorið hver málalok verða.
Bændur í Norðfirði verða þessa
dagana að ákveða hve mikinn
áburð þeir ætla að bera á í vor og
útvega peninga til að staðgreiða
helminginn af honum. „Fái ég
ckkert greitt fyrir mjólkina fram á
haust get ég engan áburð keypt -
enda fæ ég meira hey af túnunum
óábornum en ég þarf að nota
miðað við núverandi útlit."
Margir í
svipuðum sporum
Steinþór kvaðst viss um að marg-
ir bændur væru í svipuðum sporum
og hann. „Ég hitti einn í morgun
sem sagði ekkert blasa við hjá sér
nema að hætta. Formaður Búnað-
arsambandsins hefur sagt mér að
fjöldi bænda á Fljótsdalshéraði færi
mjög illa út úr þessu - þó verst þeir
sem verið hafa að byggja upp".
Enda augljóst að þeir sem ekki
skulda að ráði eiga auðveldara
með að vinna sér fyrir lifibrauði út
í frá en hinir. Verkamannalaun
t.d. í frystihúsi duga skammt til að
standa undir milljónaskuldum af
útihúsabyggingum sem standa auð-
ar.
Um 30 fjósbyggingar
ífyrra
Hér má skjóta því inn, að nýlega
kom fram á Alþingi að 31 bóndi
fékk lán frá Stofnlánadeild til fjós-
bygginga á síðasta ári og samtals um
120 frá árinu 1981, scm er um 6%
af mjólkurframleiðendum í land-
inu.
Vantar meiri mjólk
í Neskaupstað
„Það sem einnig gerir okkur
ósátta við þessa framleiðslutak-
mörkun hér er það, að við fram-
leiðum hér á um 10 km svæði inn
af kaupstaðnum mjólkina fyrir
þetta byggðarlag. Við teljum það
þjóðhagslega hagkvæmara að við
framleiðum þessa mjólk í stað þess
að Norðlendingar eða Sunnlend-
ingar geri það. Að sumartoppnum
frátöldum hefur innviktuð mjólk í
búið í Neskaupstað tæplega - og
stundum ekki - nægt heimamönn-
urn. Þegar t.d. loðnuflotinn hefur
verið hér hefur þurft að sækja
mjólk annað, ef það hefur þá verið
hægt, annars hafa bátarnir orðið að
fara mjólkurlausir".
Miðað við að meðalneysla
landsmanna af mjólk og mjólkuraf-
urðum er um 410 lítrar á ári ættu
um 1.820 íbúar á Norðfirði að
þurfa rösklega 700 þús. lítra á ári
til heimaneyslu. Til búsins í Nes-
kaupstað bárust um 555-574 þús.
lítrar árin 1983 og 1984.
-HEI