Tíminn - 13.06.1992, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 13. júní 1992
Formaður BSRB telur viðbrögð ríkisstjórnarinnar vegna hugsanlegra þorskveiðitakmarkana
óábyrg. Afstaða stjórnvalda og atvinnurekenda lofi ekki góðu. Ögmundur Jónasson:
Nú ráöa hér rfkjum menn
sem þekkja kostnað alls
en ekki aildi neins
Eftir Stefán Ásgrímsson
„Fari svo að draga verði úr fiskveiðiheim-
ildum að því marki sem Alþjóðahafrann-
sóknaráðið leggur til er Ijóst að grundvöllur
núverandi tekjuskiptingar á íslandi er brost-
inn. Á samdráttartímum hefur samfélagið
enn síður en ella efni á því að viðhalda rang-
látri tekjuskiptingu sem byggir á því að fjöl-
menn sveit manna dregur til sín heilu og
hálfu milljónirnar á mánuði hverjum á með-
an öðrum er skammtað úr hnefa. Stjórnvöld
geta ekki lengur virt að vettugi kröfur um að
ráðist verði gegn ranglátri tekjuskiptingu."
Þetta segir í ályktun stjórnar BSRB um óá-
byrg viðbrögð stjórnvalda við hugsanlegum
aflasamdrætti, sem var samþykkt í vikunni.
Þá mótmælir stjórn BSRB vanefndum ríkis-
stjórnarinnar á eigin yfirlýsingum í tengsl-
um við kjarasamninga. Hún hafi ekki staðið
við þær svo viðunandi sé. Jafnframt varar
BSRB við áformum um frekari gjaldtökur af
sjúklingum, en nú síðast hafi fjármálaráð-
herra viðrað hugmynd um þjónustugjöld
vegna hjartaaðgerða — að efnameiri hjarta-
sjúklingar greiði fyrir slíkar aðgerðir að ein-
hverju marki.
Ögmundur Jónasson formaður BSRB er í
helgarviðtali Tímans.
Hvern á að rukka?
„Þegar fréttir bárust af niðurstöðum Al-
þjóða hafrannsóknaráösins voru viðbrögð
stjórnvalda, oddvita ríkisstjórnar, ráðherra
og atvinnurekenda á þá leið að taxtavinnu-
fólk á íslandi ætti að taka skellinn.
Þetta voru snöfurmannleg viðbrögð frá að-
ilum sem stóðu í vegi fyrir því mánuðum
saman að hér væru gerðir samningar um
kaup og kjör. Þá þurfti að skoða þetta og
hitt og hvorki gekk né rak eins og alkunna
er. Nú stóð hins vegar ekki á lausninni. Það
var þetta fólk, láglaunafólkið, sem átti að
taka skellinn.
Það hefur ítrekað komið fram að á íslandi
er mikil tekjuskipting. Okkur hefur þótt
hún ranglát en höfum orðið að sæta henni
og of lítið fengið að gert að okkar mati. Nú
er hugsanlegt að útflutningstekjur lækki
um 10-12% vegna skertra veiðiheimilda. Ef
þetta gerist verður um það mikinn og alvar-
legan tekjumissi fyrir íslenska þjóðfélagið
að ræða að Ijóst er að það fær ekki lengur
risið undir þeirri misskiptingu sem er við
lýði. Útflutningstekjur okkar eru einfaldlega
ekki nægar til að stórar sveitir manna geti
tekið til sín hálfa til eina milljón á mánuði
hverjum í einkaneyslu. Það er því komið að
því að þjóðin taki núverandi tekjuskiptingu
til endurskoðunar. Nú verður að rukka aðra
en taxtavinnufólkið.
En í Ijósi þessarar tekjuskiptingar og í ljósi
þeirra kjarasamninga sem gerðir hafa verið
á síðustu misserum og árum er nöturlegt til
þess að vita að fyrsta og eina úrræðið sem
íslensk ríkisstjórn og íslenskir atvinnurek-
endur kunna sé að snúa sér til íslensks lág-
launafólks og segja við það: — Sjáið hvernig
komið er. Nú verðið þið eina ferðina en að
herða ólarnar. Það eru einu úrræðin sem við
sjáum fær, þessi einsýni sem við gagnrýnum
og höfnum. Nú þarf að fara aðrar leiðir,
grundvöllur núverandi tekjuskiptingar er
brostinn."
Réttlát skipting kökunnar
—Nú sýna hagtölur að almenn einkaneysla
er mjög mikil og fólk hefur steypt sér í
skuldir vegna hennar. Erlend lán hafa að
undanförnu farið að mjög liflum hluta til
atvinnuveganna heldur að mestum hluta til
heimilanna. Hefur almenningur ekki lifað
um efni fram og verður einfaldlega að
blæða fyrir það og sjá á bak torfærujeppun-
um og öllum dýru leikfongunum?
„Það er allt of mikið um það að menn beiti
alhæfingum, t.d. eru torfærujeppar engin
almenningseign og reyndar ekkert sama-
semmerki hægt að setja á milli allra sem
eiga slík tæki. Auðvitað hafa fjölmörg heim-
ili lifað um efni fram. Önnur hafa hins vegar
ekki gert það og skuldir margra heimila eru
þannig til komnar að fólk á í erfiðleikum
með að láta enda ná saman.
Verkalýðsbarátta á íslandi á að ganga út á
það að jafna kjörin og gaumgæfa samhengi
hlutanna. í þessum efnum fyrirfinnst engin
ein lausn. Kjörin má jafna gegnum launa-
kerfið, skattakerfið og vextina, en með hjálp
þeirra eru miklir fjármunir færðir til í þjóð-
félaginu. Auk þessara þátta verður að vera
virkt verðlagsaðhald til að hindra eftir
megni að þeir sem eru í aðstöðu til að
skammta sér tekjur sjálfir með verðlagn-
ingu á vöru og þjónustu gerist of frekir til
fjárins.
Vissulega reynum við einnig stöðugt að ná
markmiðum launajöfnunar með fortölum,
að höfða til sanngirni manna og þess viö-
horfs að sameinast í einhvers konar þjóðar-
sátt um sanngjarna skiptingu teknanna.
Þetta síðastnefnda er mikilvægt ef við á
annað borð viljum búa áfram í landinu í
sæmilegri sátt og samlyndi sem ein þjóð. En
eigi það að takast þá dugar auðvitað ekki að
hátekjuhóparnir séu alltaf lausir allra mála.
Ríkisstjórn misskiptingar
Þegar nú er komin ríkisstjórn sem ásamt
atvinnurekendum horfir framhjá vanda mis-
skiptingar og gerir lítið úr honum, þá er
auðvitað við ramman reip að draga. For-
maður Alþýðuflokksins sagði t.d. í opnunar-
ávarpi sínu á flokksþingi flokks síns, sem nú
stendur yfir, aö ekki kæmi til greina að hans
mati að hækka skatta. Ég spyr á móti: Á
hverja kemur ekki til greina að hækka
skatta? Kemur ekki til greina að hækka
skatta á hátekjufólk? Kemur ekki til greina
að taka skatta af fjármagnsgróða?
Auðvitað á að leita allra leiða til að færa til
tekjur í þjóðfélaginu. Ég hefði haldið að
menn sem í pólitísku starfi kenna sig við
jöfnuð og jafnaöarmennsku hefðu vilja til
þess.“
— Nú telja m.a. ráðherrar í ríkisstjórn-
inni að hátekjuskattar og fjármagnsskattar
skili sáralitlu öðru en því að vera illa und-
irbúinn skattur á sparífjáreigendur. Er fjár-
magnsskattur nokkuð annað en skattur á
þann hluta almennings sem er forsjáll og
leggur til hliðar? Og hefði slíkur skattur
nokkuð í för með sér annað en að vextir
myndu hækka og þar með væru málin
komin í hring?
„Ég hef aldrei látið sannfærast af þessum
röksemdum um sparifjáreigandann. Menn
spyrja jafnvel með þjósti hvort skattleggja
eigi börn eða gamalmenni. Mér er nákvæm-
lega sama um hvort það er smábarn eða
gamalmenni sem okrar á peningum sínum.
Það skiptir engu máli hvort um er að ræða
tíkall eða tíu milljónir. Málið snýst ein-
göngu um það að skattleggja rauntekjur af
fjármagni. Það ber að líta á fjármagnstekjur
sem hverjar aðrar tekjur og skattleggja sem
slíkar. Hins vegar er enginn að tala um að
skattleggja sjálfan sparnaðinn, en þessu er
oft ruglað sarnan."
—En verði slík skattlagning til þess að
vextir hækki, ést þá ekki ávinningurínn
upp?
„Hver segir að vextir muni hækka? Við
höfum hærri raunávöxtun á íslandi en víð-
ast hvar í nágrannalöndunum og þar við-
gengst að fjármagn sé skattlagt og þykir
hinn eðlilegasti hlutur. Þessar fullyrðingar
heyrast vissulega að fjármagnseigendur
muni krefjast hærri raunávöxtunar í kjölfar
skatta á fjármagnstekjur. En hafa menn
hugleitt hvað býr að baki svona fullyrðingu?
Þessi hugmynd grundvallast á því að það sé
skiljanlegt og sjálfsagt að fjármagnseigend-
ur lúti öðrum lögmálum en aðrir þjóðfé-
lagsþegnar. Það sé samkvæmt eðli hlutanna
að þeir haldi sínu hvað sem á dynur. Sömu
aðilum finnst eðlilegt að kaupmáttur launa
sveiflist eftir þjóðarhag, en ekki fjármagns-
gróðinn. Það sé óhugsandi að fjármagnseig-
endur taki þátt í nokkurri samfélagslegri til-
raun til að komast yfir erfiðleikana eða að
þeir taki þátt í hvers kyns átaki til jöfnuðar.
Ef til vill er þetta rétt enda íslenskir fjár-
magnseigendur orðnir góðu vanir. Auðvitað
eigum við ekki að sætta okkur við þetta. En
þá þarf líka að hætta að mana græðgina upp
í þessum mannskap og gefa sér það sem
sjálfsagðan hlut að hann geti verið stikkfrí í
þjóðfélaginu.
... Eggið eða hænan, úlfur-
inn og Rauðhetta
Umræða um efnahagsmál er oft æði und-
arleg og oft reyna menn að réttlæta kreddur
sínar með skírskotun til útlanda. Stundum
heyrast yfirlýsingar um að víða erlendis séu
háir raunvextir og það jafnvel hjá þjóðum
sem búi við hagvöxt. Skyldu menn virkilega
telja að hagvöxtur sé mikill vegna hárra
raunvaxta og því séu þeir æskilegir fyrir
okkur og leiði til hagsældar? Við ættum
kannski líka að sækjast eftir skorti á atvinnu
því sumar þjóðir sem njóta hagvaxtar búa
jafnframt við mikið atvinnuleysi?
Við verðum vör við undarleg samanburðar-
fræði af þessu tagi á ýmsum sviðum og
einkum hafa þau tröllriðið umræðunni um
EES. Það er óhugnanlegt að sjá hvernig
menn gefa sér að innganga í ÉES muni
sjálfvirkt færa okkur gull og græna skóga.
Varðandi skattlagningartal þá er það ekki al-
veg rétt hjá formanni Alþýðuflokksins að
ríkisstjórnin ætli ekki að hækka skatta. Það
hefur hún verið að gera í gríð og erg og val-
ið úr sérstaka hópa í því skyni; — barnafólk,
sjúklinga og nú síðast telur fjármálaráð-
herra það koma til greina að láta hjartasjúk-
linga greiða fyrir hjartaaðgerðir. Röksemd-
irnar eru þær að þeir efnameiri eigi að
greiða meira.
Mér finnast þessi rök minna á úlfinn í sög-
unni um Rauðhettu forðum því að hér er
ekki talað af heilindum. Ef efnafólki er al-
vara með að vilja greiða til samfélagsins eft-
ir efnum og ástæðum þá hlýtur maður að
spyrja á móti: Hvers vegna vill það bíða með
það þangað til það veikist? Hvers vegna vill
sá sem býr við góð efni og mælir svo fagur-
lega ekki borga núna strax, meðan hann er
við góða heilsu? Hvers vegna vill hann bíða
þar til hann veikist og er lagður inn á
sjúkrahús?
Tekjutengd skattheimta af sjúklingum eins
og verið er að tala um byggir á nákvæmlega
sömu upplýsingum og tekjuskattur er
byggður á og það eina sem myndi breytast
er að það yrði beðið með að skattleggja hinn
efnamikla góðhjartaða mann þangað til
hann veikist. Þetta er sú stefna sem fylgja á
— að bíða eftir því að ríka fólkið verði veikt
og þá eigi að láta það borga.
Forgangur hinna auðugu
Allt þetta tal um að fólk skuli greiða fyrir
heilbrigðisþjónustu eftir efnum og ástæð-
um sýnist mér hins vegar hafa annan til-
gang. Hann er sá að hinir efnameiri eru að
seilast eftir því að fá forgang að þjónustu
innan heilbrigðiskerfisins. Nú er það svo að
læknavísindin búa yfir svo mikilli tækni að
þau ráða við fleiri og meiri úrlausnarefni en
nokkurn tíma er hægt að sinna af fjárhags-
legum ástæðum. Það þarf því að velja eða
hafna og það er viðfangsefni heilbrigðis-
stéttanna og samfélagsins alls.
Ein leið er sú að láta markaðinn um þetta
val og það gera t.d. Bandaríkjamenn. Þar
fær sá þjónustuna sem getur borgað. Hér á
landi hlýtur það að verða mjög mikil freist-
ing fyrir fjársveltar sjúkrastofnanir að láta
hina efnameiri fá forgang til þess að geta
viðhaldið starfsemi sinni. Þetta hefur hins
vegar félagslegt ranglæti í för mneð sér.
Enn sem komið er hafa allir íslendingar
getað gengið um aðaldyr sjúkrahúsanna en
ekki bara sumir. Þessi stefna leiðir hins
vegar til þess að hinir efnaminni gengju
bakdyramegin. Þetta vilja íslendingar ekki
og hafa sýnt það í ótal skoðanakönnunum.
En samt er þráast við eins og dæmin
sanna."
—Telur þú þá að niðurskurður í hell-
brígðiskerfinu undir núverandi ríkisstjórn
hafi veríð gerður með það í huga að einka-
væða heilbrígðisþjónustuna og taka hana
úr höndum samfélagsins?
„Ég held að tvennt búi þar að baki: Annars
vegar vilja menn spara og leita leiða í því.
Röksemdin er sú aö þar sem þjóðin sé að
safna skuldum verði hún að draga saman
seglin, einkum í heilbrigðiskerfinu sem er
stærsti pósturinn í ríkisútgjöldum. Þessi
röksemd heldur hins vegar ekki þegar
grannt er skoðað vegna þess að það er ekki
þjóðin sem hefur verið að spara í helbrigð-
isútgjöldum að undanförnu. Reikningurinn
er enn jafnhár en eina breytingin er sú að
nú greiða sjúklingarnir sjálfir þjónustuna í
ríkari mæli en áður var. Hlutur samneysl-
unnar í kostnaðinum hefur minnkað. Áuð-
vitað vill fólk sparnað og ráðdeild. En þetta
hefur ekkert með slíkt að gera. Þetta er nið-
urskurður — sparnaður á fölskum forsend-
um. Þá komum við að hinu atriðinu: Það
eru ýmsir sem vilja nota niðurskurðinn og
samdráttinn til þess að umskapa kerfið
sjálft — einkavæða það.
Ég minnist þess að heilbrigðisráðherra
lýsti því yfir á fundum hér fyrir hálfu ári
eða svo að hann ætlaði ekki að stuðla að
einkavæðingu í heilbrigðiskerfinu. Það er
auðvitað fráleitt að tala svona því að ef
skorið er niður eins og ríkisstjórnin hefur
gert er líklegt að fólk leiti annarra lausna
— einkalausna — á sínum vanda. Einmitt
þetta er nú að gerast á ýmsum sviðum. Sú
spurning sem við verðum því að spyrja er
þessi: Er íslenska samfélagið að spara eða er
verið að umbreyta því? Er verið að draga úr