Tíminn - 19.12.1992, Blaðsíða 7

Laugardagur 19. desember 1992
Tíminn 7
Indriöi G. Þorsteinsson: „Væri ég ungur höfundur núna væri ég reiður, miklu reiöari en ég var." TimamyndAmiBjama
urðu reiðir, því þeir þekktu
mig og kom ekki til hugar að
ég gæti skrifað bók. Þeir
spurðu hvort þetta væri
virkilega eftir mig og hvort
ég hefði ekki stolið þessu. En
ég bar af mér með það og svo
jafnaði þetta sig nú. En það
urðu mörg skrýtin viðbrögð."
Eru menn betri við unga
menn núna?
„Mér finnst að ungum höf-
undum mæti mikið meiri
vinsemd nú en var þegar ég
var ungur. Menn bera þá á
höndum sér. Áður voru menn
litnir hornauga fyrir það að
vera að skrifa bækur, en nú
þykir þetta göfugmannlegt
starf. Það er seilst langt um
öxl til þess að taka vel á móti
þeim ungu og fagna þeim —
bara fyrir að hafa skrifað bók,
en ekki fyrir það sem t henni
stendur. Hér áður var þetta
skoðað niður í kjölinn, kvið-
rist og velt út úr því innyfl-
unum til rannsóknar. Það var
andskotast á mönnum og það
var svo sem góður skóli. Við
vorum þá nær þeim mikla
tíma sem var að líða út, þess-
um miklu jörlum 19. aldar-
innar sem ortu svo vel að
mönnum fannst að allt sem
gert væri síðan væri meira í
skugganum. Strákar eins og
ég, sem komu beint út úr at-
vinnulífinu og höfðu verið að
keyra bíl eða moka skurð,
máttu eiga von á að vera
bornir saman við Einar Bene-
diktsson, sem var auðvitað
hrikalegt. Við þetta urðu
menn þó að búa.
En svo mildaðist þetta og
nú er farið að taka afar vel á
móti fólki og það þykir mér
vænt um. Það er ekkert
skrýtið við skáldskap, heldur
er hann aðeins ákveðið atferli
sem menn temja sér. Menn
þurfa ekki að vera neitt und-
arlegir sem stunda ritstörf.“
En „79 af stöðinni“ var saga
sem gekk á hólm við samtíð-
ina. Er erfíðara að rita þann-
ig sögu en sækja efni aftur í
tímann, eins og margir höf-
undar gera?
„Nei, ekki beinlínis, en
menn eru á hættusvæði er
þeir skrifa um samtímann.
Það er vegna þess að sem
söguefni hefur samtíminn
ekki alltaf fengið tíma til að
gerjast, til að skýrast svo Iín-
urnar verði ljósar. Því er höf-
undur ekki á jafn miklu
hættusvæði sem skrifar um
aðeins liðinn tíma. Tilfinn-
ingin fyrir liðnum tíma er
Iíka alltaf fallegri en sú til-
finning sem menn hafa fyrir
samtíma sínum. Menn hafa
ekki fengið ráðrúm til að
setja samtímann í samhengi
við stærri atburði eða stærri
tilfinningar.
Þannig skil ég vel hvers
vegna höfundar sækja efni
aftur í tímann. Ég tel mig þó
ekkert hræddan við samtím-
ann og „79 af stöðinni" var
samtímasaga. En annars er
meginreglan sú að til þess að
skrifa bók um samtímann þarf
að hafa yfirburðaþekkingu á
honum. Samtími okkar núna
er hins vegar orðinn meira og
minna tilbúinn. Hann er í
sjónvarpi, útvarpi og blöðum
— ákaflega mikið „konstrúer-
aður“, ef svo má segja. Höf-
undur getur varla skrifað um
svona samtíma nema hann sé
sjálfur staddur í víglínunni
miðri, og samt má hann gæta
sfn vegna þessa mikla og sí-
fellda áreitis."
Hvað þykir þér um yngri
höfunda núna?
„Nú eru menn menntaðri og
menntun fylgir alltaf óhjá-
kvæmlega ákveðin innræting.
Ég fékk mína menntun hjá
gáfuðum körlum, sem vissu
sínu viti og töluðu svo purk-
unarlaust um listir að manni
blöskraði. Þannig gerðist
maður bólusettur fyrir öllum
hátíðleika og kennisetning-
um, sem nú virðist orðið
mikið af innan rithöfunda-
stéttarinnar. Menn eru marg-
ir að skrifa undir kerfi núna.
Þeir sem skrifa um bók-
menntir þurfa að fá bækur til
að tala um, og þess vegna
þarf bókin að falla að ákveðn-
um kerfum. En því fylgir að
það verður minna um sögur
og skemmtilegheit sem alltaf
hljóta að verða að vera í bók,
því bækur eru náttúrlega frá-
sagnir. Menn hafa leiðst út í
að búa til módel og þessi
myndhvarfadella, sem ríður
nú yfir í ljóðum, er að verða
allsráðandi. BíH eða gæs eða
þúfutittlingur á alltaf að vera
vísun til einhvers annars víð-
ara og stærra. í þessu er
gjarna verið að skrifa í stíl
við það sem kennt er. Mér
væri skapfelldara að koma
beint að því, sem verið er að
yrkja um, og sleppa þessum
millilið — þúfutittlingnum.
Mér dettur í hug kvæði Jón-
asar „Ég bið að heilsa“. Hvar
eru myndhvörfin eða „alleg-
orían“ þarna? Jónas þarf ekk-
ert á slíku að halda, heldur
segir hann frá á alveg blátt
áfram hátt. Það eru að vísu
til góðar bækur, sem eru
skrifaðar sem myndhvörf, en
þær eru þá skrifaðar þannig
af því að það hefur komið af
sjálfu sér. Þar er ekkert til-
lært á ferð og það gerir gæfu-
muninn. En hér hefur þannig
margt snúist til verri vegar í
samtímanum. Ég hef alltaf
haft mætur á því sem Vil-
mundur Jónsson sagði eitt
sinn: „Látið menninguna í
friði.“ Menn eru alltaf að
yrkja og skrifa bækur nú á
dögum, en það er flest gert í
einhverjum Mjallhvítarsvefni.
Það er betra að vera grófur
og hnökróttur og láta það svo
slípast af sér með tímanum,
en falla undir þetta mynd-
hvarfaok."
Nú eru rithöfundar og skáld
orðnir nokkuð fjölmenn
stétt. En þú hefur að mestu
haldið þig utan við samtök
þeirra.
„Ég hef gert það sem mest,
þótt ég hafi rótast aðeins inní
þetta. f rithöfundasamtökum
finnur maður ekkert nema
pólitík. Það er það aumkun-
arverðasta sem fyrir Iista-
mannasamtök kemur að
þurfa að laga sig eftir duttl-
ungum pólitískra kommiss-
ara, sem standa á öllum stétt-
um og hlöðum og berja frá
bæjardyrunum það fólk sem
ekki hentar þeim. Það er
hryggilegt og til skammar,
því þótt almennt sé vel tekið
á móti ungu fólki í skáldskap
eru rithöfundasamtök helsta
undantekningin. Þar eru ein-
tómar klíkur sem mest er
umhugað um eigin völd,
klíkur sem alltaf eru að lemja
á þeim sem þær telja að geti
skaðað hagsmuni sína og
vanalega fer nýgróðurinn
verst út úr því.“
Hvernig heldur þú að þú
mundir rita ef þú værir ung-
ur höfundur nú?
„Væri ég ungur höfundur
mundi ég vera reiður, miklu
reiðari en ég var. Ég var eig-
inlega ekkert reiður sem
ungur maður og það er
skömm að því. Ungir menn
eiga að vera reiðir og nú ættu
þeir að vera það, bæði vegna
þess ástands sem er í þjóðfé-
Iaginu og ástandinu innan
menningargeirans. Menning-
argeirinn er að verða hjá-
lenda einhverra brodda, sem
vilja eigna sér menninguna
öðru fólki fremur. Þeir sitja
inni í einhverju skrauthýsi og
éta kökur og drekka kampa-
vín meðan menningin líður
sofandi hjá í þessum Mjall-
hvítarsvefni. Það er mikið um
verðlaunaveitingar og ferða-
lög og allt hefur sína snotru
forhlið. En það er varla neitt
sem stendur á bak við.
Nei, ég held ekki að það sé
verið að keyra góð verk nið-
ur. Slík verk mundu skera sig
svo úr ef þau kæmu fram,
einhver verk sem minntu á
stórskáldin fyrir 1930 og þar
á undan að menn stæðu á
öndinni. Ég held að einhver
flokkur þeirra ágætu menn-
ingarmanna, sem eiga menn-
inguna og ráða henni, yrðu
að fara á stjá og útvega sér
veiðileyfi á höfund eða höf-
unda slíkra verka. Þeir ættu
ekki annars úrkosta.
En við erum hér alltaf að
tala um rithöfunda. Ekki má
gleyma að menn hér á landi
eru orðnir prýðilegir við að
syngja og spila á fiðlur og
það er vitanlega ágætt. Það
eru menningarmál líka.“
AM