Tíminn - 06.05.1995, Blaðsíða 4

4

Laugardagur 6. maí 1995
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 5631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Að vinna friöinn
Þann 8. maí eru liðin fimmtíu ár frá stríðslokum í
Evrópu og er þess víða minnst um þessar mundir.
Þótt hálf öld sé langur tími, eru enn margir ofan
moldar sem voru í blóma lífsins í þessum hildar-
leik. Fyrri heimsstyrjöldin var háð með meiri fórn-
um en nokkru sinni áður í blóðugri sögu mann-
kynsins, en hún var barnaleikur hjá þeirri síðari,
sem markaði þáttaskil að því leyti að hörmungarn-
ar bitnuöu ekki síður á óbreyttum borgurum, sem
voru stráfelldir ekki síður en hermennirnir á víg-
vellinum.
Eftir síðari heimsstyrjöldina var ekkert sem áður
í Evrópu. Það leið ekki á löngu áður en fullur fjand-
skapur varð með sigurvegurunum og stórveldin
fóru að vígbúast á ný. Járntjaldið féll um Evrópu og
hélst svo að mestu þar til 1989, er Berlínarmúrinn
féll. Hann var síðasta tákn „kalda stríðsins", en
meö falli hans lauk ákveðnum kafla í sögu Evrópu
eftirstríðsáranna og nýr kafli er hafinn, sem ekki er
séð fyrir hvernig muni enda.
Gamalt máltæki segir að þótt erfitt sé að vinna
styrjaldir, sé jafnvel enn erfiðara að vinna friðinn.
Friðurinn verður ekki unninn nema með alþjóð-
legu samstarfi. Eftir styrjöldina mættust þjóðirnar
innan samtaka Sameinuðu þjóðanna og vestrænar
þjóðir bundust samtökum um öryggismál innan
Nató. Nú standa þessi samtök bæði á krossgötum
gagnvart nýjum aðstæðum og nýjum viðhorfum
eftir kalda stríðið.
Það er langt frá því að vera friðvænlegt í Evrópu
um þessar mundir. Það logar í þeirri púðurtunnu,
sem ávallt hefur leynst glóð í á Balkanskaga, og
þau átök gætu, ef illa tekst til, breiðst út. Bæði
Nató, Vestur-Evrópusambandið og Evrópusam-
bandið standa ráðþrota gagnvart þeim átökum
sem þarna eiga sér stað. Sáttaumleitanir hafa ekki
leitt til niðurstöðu og vopnuð íhlutun þykir þeim
ekki fýsileg, sem eiga að senda menn til slíkra
verka. Gæslillið Sameinuðu þjóðanna hefur heldur
ekki ráðið við aðstæður, þegar í harðbakkann slær.
Þaö er víðar ófriölegt. í Tjetjeníu hefur geisað
stórstyrjöld, sem ekki er leidd til lykta, og breyting-
ar í Rússlandi eru ávísun á spennuástand. Á friðar-
daginn, þegar fimmtíu ár eru liðin frá hildarleikn-
um mikla, er langt í frá að friðurinn hafi verið unn-
inn, þótt einum kafla í samskiptum þjóðanna,
kalda stríðinu, sé lokið og von hafi kviknaö um
friðsamlegri og öruggari heim við fall Berlínar-
múrsins. Sú von hefur ekki ræst. Átökin eru staö-
bundin og gárurnar frá óróasvæðum heimsins fara
víða áður en þær deyja út. Þær koma meðal annars
fram í hryðjuverkum langt frá vettvangi.
Ekki má heldur gleyma því, þegar friðardagsins
er minnst, að fleira en styrjaldir ógna mannkyn-
inu. Hryðjuverkastarfsemi, eiturlyfjaógnin, kyn-
þáttahatur, hungurvofan og umhverfisslysin
vegna athafna mannanna, allt eru þetta fylgifiskar
20. aldarinnar og ógna öryggi fólks. Það eru því
næg verkefni, ef 21. öldin á að vera öld friðar og ör-
yggis. Þau verkefni verða ekki leyst nema með sam-
starfi þjóðanna á sem flestum sviðum, og einnig
verður lífssýn græðginnar að víkja fyrir hófsemi og
skilningi á heildarhagsmunum. Á það skortir mjög
í nútíma samfélagi.
Oddur Olafsson:
Eftirsóknarvert iðjuleysi
Atvinnuleysi er mælt í prósent-
um og mibast þær vib ab allir
þjóbfélagsþegnar á tilteknu ald-
ursskeibi hafi fastar tekjur hjá
launagreibanda. í sumum til-
vikum hafa menn tekjur af eig-
in rekstri. Þeir sem ekki taka
regluleg laun eru skilgreindir
sem atvinnulausir, sem er vont
ástand og sumir telja til mann-
réttindabrota.
í gegnum tíbina hefur efna-
fólk mestan part verib ibjuleys-
ingjar sem löngum hefur verib
eftirsókarvert hlutskipti og svo
er enn. Þab er vegna þess ab
þeir ríku losna vib stritib og
hafa bæbi tíma og efni til ab
sinna sínum hugabarefnum, ef
einhver eru. Lítil sem engin at-
vinnuþátttaka fólks af efnastétt
er aldrei talib böl, fremur for-
réttindi.
En þegar kemur aö vinnu-
lýönum er þaö álitin samfélags-
leg skylda ab halda honum viö
efnib, skaffa störf og þeim mun
lengri og strangari sem vinnu-
tíminn er því betra.
Þab merkilega er ab þab eru
forystumenn streöarana og þeir
sem mest eiga ab púla sem eru
helstu kröfuhafar um síaukna
vinnu. „Viö heimtum auka-
vinnu..." er þjóbsöngur allra
þeirra sem engan tíma þola til
ab sinna sjálfum sér og sínum.
Takmörk atvinnu
Sífelld tækriiþróun, gífurleg
framleiöniaukning og afkasta-
geta og takmarkaöar auölindir
eru úti í hafsauga í umræöunni
um atvinnu, sem aöallega snýst
um takmarkaö atvinnuleysi.
Þetta á jafnt viö um umfjöllun-
ina úti í þeim stóra heimi og á
yfirtæknivæddu íslandi.
„The End of Work" er heiti á
nýútkominni bók eftir banda-
ríska hagfræöinginn Rifkin sem
þykir vita lengra nefi sínu um
efnahagslega framtíbarþróun. í
bókinni sýnir hann fram á ab
þróunin er komin langt fram úr
íhaldssömum hugmyndum um
síaukin atvinnutækifæri, hvort
sem menn átta sig á því eba
ekki.
Síöan á sjöunda áratugnum
hefur störfum verkamanna
(blue collar work) fækkab um
helming í heimalandi Rifkins
og eru núna um 17% allra
starfa og áriö 2025 verba abeins
2% vinnuafls heimsins viö iön-
abarframleibslu.
Fram undir síöustu ár var þaö
almenn trú aö þjónustustörf
tækju vib vinnuaflinu af fram-
leiöslugreinum. Sú er ékki
raunin því aukningin er stöbv-
ub. Mikill hluti stjórnunar- og
ritarastarfa í fyrirtækjum og
stofnunum er aö hverfa. Heild-
sala og millilibastarfsemi margs
konar í vibskiptum heyra sög-
unni til. Framleibendur og
smásalar eöa jafnvel neytendur
hafa beint samband gegnum
rafeindatækni.
Róbótar og tölvur taka ab sér
verkin og detti einhverjum í
hug ab framleiöa nýjar vöru-
tegundir fyrir neysluþjóöfélög-
in eru þær framleiddar í versk-
miöjum þar sem vinnuafls af
holdi og blóbi er ekki þörf.
Lítil eftirsjá í stritinu
Fimmtungur vinnuafls í sér-
hverju þjóöfélagi starfar í þekk-
ingargeira, ef svo má ab orbi
komast. 80% millistétt reynir
ab klóra í bakkann og halda
stöbu sinni, sem ekki gengur til
lengdar.
' _ @
rFN.fr

Alls kyns þversagnir verba til
í tæknivæddu samfélagi. Þab er
ódýrara aö láta vélar strita og
framleiöa en vinnufólk. Ef
fjöldinn hefur aftur á móti ekki
efni á ab kaupa framleibsluna
eba þjónustuna vaknar sú
spurning fyrir hverja tækni-
væbingin er.
Upplýsingin og tæknin hefur
sínar björtu hliöar ef menn
gefa sér tíma til ab líta á þær.
Möguleikar eru á ab fólk eigi
meiri frístundir til aö sinna
áhugaveröari efnum en aö
standa vib færiband eba glápa á
tölvuskjá. Andlegt líf og nægur
tími fyrir fjölskyldur til aö
I
tímans
rás
sinna sjálfum sér getur sem
best oröiö eftirsóknarvert fram-
tíöarhlutskipti. Sömu öfl geta
líka ýtt undir gífurlega stétta-
skiptingu og mismunun ríkra
og snauöra.
Svariö viö vandamálinu og
því hvernig nýta á tæknina er
aö stytta vinnuvikuna. Fram-
leibnin veröur eigi aö síöur hin
sama.
Einhliða hagræbing
Vinnuveitendur um allan
heim eru ab hagræba meö því
aö segja upp fólki í stab þess aö
svara aukinni framleiöslugetu
meb styttingu vinnutímans.
Þær glefsur sem hér eru tekn-
ar úr kenningum Rifkins um
vinnumarkaöinn eru úr. tíma-
ritsviötali vib hann sem nýlega
birtist. Þar er hann spuröur
hvaö gera eigi við allan þann
mikla skara sem ekki verður
lengur þörf fyrir á vinnumark-
abi. Svarib er aö félagsleg mál-
efni taki lengi viö starfskrafti og
ýmis þjónustustörf eru þess eöl-
is aö þau muni ávallt þurfa
mikið vinnuafl. Hann tekur
sem dæmi aö engin tölva sé svo
öflug aö hún geti séb um aö
reka 30 barna dagheimili en ró-
bótar getið auöveldlega skorið
fólk upp.
Og hvað veröur ef ekki verð-
ur hægt að deila vinnu og lífs-
ins gæöum á sæmilega réttlát-
an hátt?
Upplausn og glæpir aukast
um allan mun og fólk sem
þrýst er út úr markaðkerfinu
mun taka þab meb valdi sem
því er meinað aö vinna fyrir.
Þversagna-
kenndlr kvótar
Á íslandi eru tveir af höfuö-
atvinnuvegunum bundnir í
kvótakerfi. Sjávarútvegurinn
til að vernda auölindina sem
hann byggist á, en aö ööru
leyti er markaöur nægur og
veiði- og vinnslugeta Iangt
fram yfir gjafir Njarðar.
Búvöruframleiðslan er aftur
á móti takmörkuð við markað-
inn. Tæknikunnátta og fram-
leiðslugeta bænda er margfalt
meiri en markaðurinn torgar.
Þetta er ranglega kallað vanda-
mál landbúnaðar. Vandamálið
er ekki annað en þab að fram-
leiðni sveitanna er alltof mikil
og færri fá störf við búvöru-
framleiðslu en vilja.
Lokun mjólkurbúsins í Borg-
arnesi er af svipuðum toga.
Austur af landinu eru nokkr-
ir sjómenn ab taka álíka magn
af síld í einu eða tveim köstum
sem síldarskip með tuttugu
manna áhöfn náði á heilu
sumri í sæmilegum síldveiði-
árum þegar Íslandssíldin óð
fyrir norðan. Maskínur haus-
skera og salta á við tugi síldar-
stúlkna á plönunum á Siglu-
firði. Og heildsalar eru hverf-
andi stétt, eins og svo margar
aðrar.
Það er sama hvert litið er,
þörfin á vinnuafli fer alls stað-
ar minnkandi og því verður að
mæta með viðeigandi hætti.
Digurbarkalegar yfirlýsingar
um ab skapa störf og útrýma
atvinnuleysi gera litla stoð.
Þekking og framleiðni er kom-
in á það stig að verðmæta-
sköpun þarf ekki að minnka
þótt dregið sé úr vinnufram-
lagi. Það er gamall draumur að
losa fólk vib strit, lýjandi störf
og langan vinnudag. Þegar svo
draumurinn rætist er talað um
það sem vandamál að losna
við erfiðið.
Aðilar vinnumarkabar og
samfélagið í heild ættu að fara
ab gefa breyttum viðhorfum í
atvinnumálum betri gaum en
gert er. Stytting vinnutíma,
dreifing starfa og viðunandi
félagslegt réltlæti er ekki
óraunhæf franttíðarsýn heldur
nauðsyn hér eg nú.
Ef skellt er skollaeyrum við
kröfum tímans n.un fara sem
oft áður að þegar ab þrengir
munu naubþurftir veröa tekn-
ar með ofbeldi ef réttlæti nær
ekki fram að ganga.
Sé þekkingin og tæknin aft-
ur á móti virkjuð til að móta
og efla fagurt mannlíf getur
framtíðin orbið bjartari en
efndir nokkurra kosningalof-
orba gefa tilefni til.