Réttur - 01.10.1970, Blaðsíða 18

a8 framþróun hins vísindalega sósíalisma. Árið
1870 fór Engels búferlum til Lundúna og allt til
1883, er Marx dó, vöruðu þar andleg samskipti
þeirra þrungin þrotlausu starfi. Ávöxtur þessa starfs
var — hvað snertir Marx — „Auðmagnið", stærsta
afrek okkar tíma á sviði pólitískrar hagfræði, og
hvað Engels snerti fjöldi rita, stórra og smárra.
Marx vann að rannsóknum á flóknum fyrirbrigðum
hins kapítalíska hagkerfis. En Engels brá birtu ó
víðtækustu vandamál vísindanna og h:n ólíkustu
fyrirbrigði fortíðar og nútíðar í anda söguskoðunar
efnishyggjunnar og hagfræðikenningar Marx. Rit
hans voru frábærlega glæsilega skrifuð og oft i
formi ritdeilu. Hér skal nefna þessi af ritum Engels:
ádeiluritið gegn Duhring (þar er fjallað um dýpstu
vandamál heimspekinnar, náttúru- og félagsvísind-
anna1), „Uppruni fjölskyldunnar, einkaoignarinnar
og ríkisins" (rússnesk þýðing 3. útgáfa, St. Péturs-
borg 1895), „Lúðvík Feuerbach" (rússnesk þýðing
með athugasemdum Plechanovs, Genf 1892), grein
um utanríkisstefnu rússnesku ríkisstjórnarinar (í
rússneskri þýðingu í „Sósíaldemókratanum" I Genf,
nr. 1 og 2), hinar ágætu greinar um íbúðavanda-
málin og að lokum tvær litlar en mjög verðmætar
greinar um efnahagsþróun Rúcslands („Friðrik
Engels um Rússland", þýddar á rúsnesku af V. I.
Sassúlits, Genf 1894). Marx dó án þess að hafa
fullgengið frá hinu mikla verki sínu um auðmagnið.
Fyrsta uppkasti að því var þó þegar lokið. Og nú
tókst Engels á hendur, eftir dauða vinar síns, það
erfiða verk að vinna úr og gefa út II. og III. bindi
„Auðmagnsins". Hann gaf II. bindið út árið 1885,
III. bindið 1894 (hann komst aldrei til að vinna úr
IV. bindinu2). Austurríski sósíaldemókratinn Adler
hefur réttilega látið svo ummælt að með útgáfu II.
og III. bindis hafi Engels reist hinum snjalla vini sín-
um stórbrotinn minnisvarða og letrað sitt eigið nafn
óafmáanlegum stöfum án þess að sú væri tilætlun
hans sjálfs. i sannleika sagt eru þessi tvö bindi
„Auðmagnsins" verk tveggja manna: Marx og Eng-
!) Þetta er furðulega innihaldsmikil og lærdómsrík
bók. Því miður hefur aðeins stuttur kafli úr henni
verið þýddur á rússnesku. Hann inniheldur sögulegt
yfirlit um þróun sósíalismans.
2) Með IV. bindi „Auðmagnsins" á Lenín við —
og styðst þá við orð sem Engels eitt sinn lét falla
— rit Marx: „Kenningar um verðmætisaukann". Þýð.
154
els. Forn ævintýri geyma margar heillandi frásagnir
um vináttu. öreigastétt Evrópu getur fullyrt að vís-
indi hennar voru mótuð af tveim lærdóms- og bar-
áttumönnum sem tengdir voru þvilikum böndum að
hjartnæmustu ævintýri fornaldar um mannlega vin-
áttu hverfa í skuggann. Engels taldi — og það,
almennt séð, fyllilega réttilega — Marx sér ævin-
lega fremri. Hann skrifaði gömlum vini sínum:
„Meðan Marx lifði lék ég aðra fiðlu". Ást hans á
Marx meðan hann lifði og virðing hans fyrir minn-
ingu hans að honum látnum éttu sér engin tak-
mörk. Þessi harðsnúni baráttumaður og strangi
hugsuður gat unnað frá dýpstu hjartarótum.
I útlegðinni eftir hræringarnar 1848—49 fengust
Marx og Engels ekki einvörðungu við vísindastörf.
Marx stofnaði 1864 „Alþjóðasamband verkamanna"
og stýrði þeim félagsskap í fullan áratug. Engels
tók einnig drjúgan þátt í starfi hans. Starfsemi „Al-
þjóðasambands verkamanna", sem samkvæmt áætl-
un Marx átti að sameina öreiga allra landa, hafði
gífurlega víðtæk áhrif á þróun verkalýðshreyfing-
arinnar. En enda þótt „Alþjóðasamband verka-
manna" væri leyst upp á áttunda áratug aldarinnar
hættu Marx og Engels ekki störfum sínum í þágu
einingar verkalýðsstéttarinnar. Þvert á móti má
segja að mikilvægi þeirra sem andlegra forystu-
manna verkalýðshreyfingarinnar hafi stöðugt farið
vaxandi vegna þess að hreyfingin sjálf var einnig
i stöðugum vexti. Eftir dauða Marx hélt Engels
einn áfram því starfi að vera ráðgjafi og forystu-
maður sósíalista í Evrópu. Til hans leituðu um ráð
og leiðbeiningar jafnt þýzku sósíalistarnir, er jafnt
og þétt óx fiskur um hrygg þrátt fyrir ofsóknir
ríkisstjórnarinnar, sem og fulltrúar vanþróaðra ríkja,
t.a.m. Spánverjar, Rúmenar og Rússar sem þurftu
að ígrunda og yfirvega sín fyrstu skref. Allir jusu
þeir af hinum auðuga nægtabrunni þekkingar og
reynslu gamla Engels.
MARX, ENGELS OG RÚSSLAND
Marx og Engels, sem báðir voru kunnugir rúss-
neskri tungu og lásu rússneskar bækur, höfðu
geysimikinn áhuga á Rússlandi. Þeir fylgdust sam-
úðarfullir með rússnesku byltingarhreyfingunni og
héldu uppi sambandi við rússneska byltingarmenn.
Béðir höfðu breytzt úr lýðræðissinna í sósíalista og
hin lýðræðislega haturstilfinning gagnvart stjórn-
málalegu gerræði var ákaflega sterk hjá báðum.
■