Fréttablaðið - 25.03.2009, Blaðsíða 20

MARKAÐURINN 25. MARS 2009 MIÐVIKUDAGUR4
F R É T T A S K Ý R I N G
S P A R I S J Ó Ð I R N I R Í G E G N U M Á R I N
18
58
S
pa
ris
jó
ðu
r b
úl
au
sr
a
í S
kú
tu
st
að
ah
re
pp
i
18
64
S
pa
ris
jó
ðu
r M
ýr
as
ýs
ln
a
18
72
S
pa
ris
jó
ðu
r R
ey
kj
av
ík
ur
(s
am
ei
na
ðu
r L
an
ds
ba
nk
an
um
1
88
7)
.
18
73
S
pa
ris
jó
ðu
r S
ig
lu
fja
rð
ar
18
75
S
pa
ris
jó
ðu
r Á
lft
an
es
hr
ep
ps
(v
ar
ð
ár
at
ug
s
íð
ar
a
ð
Sp
ar
is
jó
ði
H
af
na
rfj
ar
ða
r)
18
79
S
pa
ris
jó
ðu
r H
öf
ðh
ve
rfi
ng
a
(G
re
ni
ví
k)
18
85
S
pa
ris
jó
ðu
r S
va
rfd
æ
la
(D
al
ví
k)
18
89
S
pa
ris
jó
ðu
rin
n
á
Ro
sm
hv
al
an
es
i (
hæ
tti
s
ta
rfs
em
i 1
89
2)
18
91
S
pa
ris
jó
ðu
r K
irk
ju
bó
ls
- o
g
Fe
lls
hr
ep
pa
(b
re
yt
t í
S
pa
ris
jó
ð
St
ra
nd
am
an
na
1
99
1)
18
92
S
pa
ris
jó
ðu
r Ó
la
fs
ví
ku
r
18
92
S
pa
ris
jó
ðu
r S
ty
kk
is
hó
lm
s
18
92
S
pa
ris
jó
ðu
r F
la
te
yj
ar
hr
ep
ps
18
96
S
pa
ris
jó
ðu
r V
es
tu
r–
Ís
af
ja
rð
ar
sý
sl
u
(s
íð
ar
S
pa
ris
jó
ðu
r Þ
in
ge
yr
ar
hr
ep
ps
)
19
02
S
pa
ris
jó
ðu
r H
af
na
rfj
ar
ða
r
19
07
S
pa
ris
jó
ðu
rin
n
í K
ef
la
ví
k
19
07
S
pa
ris
jó
ðu
r H
ól
ah
re
pp
s
(s
íð
ar
S
pa
ris
jó
ðu
r S
ka
ga
fja
rð
ar
)
19
08
S
pa
ris
jó
ðu
r B
ol
un
ga
rv
ík
ur
19
10
S
pa
ris
jó
ðu
r H
rú
tfi
rð
in
ga
(B
or
ðe
yr
i)
19
13
S
pa
ris
jó
ðu
r M
ýr
as
ýs
lu

19
14
S
pa
ris
jó
ðu
r Ó
la
fs
fja
rð
ar
19
18
S
pa
ris
jó
ðu
r Ö
nu
nd
ar
fja
rð
ar
19
20
S
pa
ris
jó
ðu
r N
or
ðf
ja
rð
ar
19
29
E
yr
ar
sp
ar
is
jó
ðu
r á
P
at
re
ks
fir
ði
19
32
S
pa
ris
jó
ðu
r R
ey
kj
av
ík
ur
o
g
ná
gr
en
ni
s
19
32
S
pa
ris
jó
ðu
r Á
rn
es
hr
ep
ps

19
42
S
pa
ris
jó
ðu
r V
es
tm
an
na
ey
ja

19
51
S
pa
ris
jó
ðu
r H
el
lis
sa
nd
s
19
56
S
pa
ris
jó
ðu
r K
óp
av
og
s
19
56
V
er
sl
un
ar
sp
ar
is
jó
ðu
rin
n
(s
íð
ar
V
er
sl
un
ar
ba
nk
i Í
sl
an
ds
)
19
57
S
am
vi
nn
us
pa
ris
jó
ðu
rin
n
(s
íð
ar
b
re
yt
t í
S
am
vi
nn
ub
an
ka
Ís
la
nd
s.
S
el
du
r L
an
ds
ba
nk
an
um
1
99
0)
19
61
S
pa
ris
jó
ðu
r v
él
st
jó
ra
19
62
S
pa
ris
jó
ðu
r H
ve
ra
ge
rð
is
o
g
ná
gr
en
ni
s
(B
ún
að
ar
ba
nk
i Í
sl
an
ds
tó
k
ha
nn
y
fir
1
96
7)
19
63
S
pa
ris
jó
ðu
r H
ún
ve
tn
in
ga
19
64
S
pa
ris
jó
ðu
r S
ty
kk
is
hó
lm
s
19
65
S
pa
ris
jó
ðu
r D
al
as
ýs
lu
19
67
S
pa
ris
jó
ðu
r a
lþ
ýð
un
na
r (
br
ey
tt
í A
lþ
ýð
ub
an
ka
nn
1
97
1)
.
19
72
S
pa
ris
jó
ðu
r S
úð
av
ík
ur

19
86
L
án
as
to
fn
un
s
pa
ris
jó
ða
nn
a
(s
íð
ar
S
pa
ris
jó
ða
ba
nk
in
n)
s
to
fn
að
ur
19
91
S
pa
ris
jó
ðu
r H
or
na
rfj
ar
ða
r o
g
ná
gr
en
ni
s
19
97
S
pa
ris
jó
ðu
r N
or
ðl
en
di
ng
a
(v
ar
ð
til
m
eð
s
am
ei
ni
ng
u
Sp
ar
is
jó
ðs
A
ku
re
yr
ar
o
g
Ar
na
rn
es
hr
ep
ps
o
g
Sp
ar
is
jó
ðs
G
læ
si
bæ
ja
rh
re
pp
s)
19
97
S
pa
ris
jó
ðu
r M
ýv
et
ni
ng
a
sa
m
ei
na
ðu
r S
pa
ris
jó
ði
S
uð
ur
-Þ
in
ge
yi
ng
a.
19
98
S
pa
ris
jó
ðu
r H
rú
tfi
rð
in
ga
s
am
ei
na
st
S
pa
ris
jó
ði
V
es
tu
r-H
ún
ve
tn
in
ga
. T
ek
ur
u
pp
n
af
ni
ð
Sp
ar
is
jó
ðu
r
Hú
na
þi
ng
s
og
S
tra
nd
a.
19
99
S
pa
ris
jó
ðu
r M
ýr
ah
re
pp
s
sa
m
ei
na
st
S
pa
ris
jó
ði
Þ
in
ge
yr
ar
hr
ep
ps
, S
pa
ris
jó
ði
R
au
ða
sa
nd
sh
re
pp
s
vi
ð
Ey
ra
sp
ar
is
jó
ð
og
s
am
ei
ni
ng
u
Sp
ar
is
jó
ðs
S
úg
an
da
fja
rð
ar
o
g
Sp
ar
is
jó
ðs
B
ol
un
ga
rv
ík
ur
.
20
00
K
au
pþ
in
g
og
S
pr
on
k
au
pa
S
pa
ris
jó
ð
Sú
ða
ví
ku
r o
g
Sp
ar
is
jó
ð
Ön
un
da
rfj
ar
ða
r.
20
01
S
pa
ris
jó
ði
r V
es
tfi
rð
in
ga
. A
ð
ho
nu
m
s
tó
ðu
S
pa
ris
jó
ðu
r Ö
nu
nd
ar
fja
rð
ar
, S
úð
av
ík
ur
, Þ
in
ge
yr
ar
hr
ep
ps

og
E
yr
ar
sp
ar
is
jó
ðs
.
20
03
S
pa
ris
jó
ðu
r M
ýr
as
ýs
lu
k
au
pi
r a
llt
s
to
fn
fé
S
pa
ris
jó
ðs
S
ig
lu
fja
rð
ar
.
20
06
S
pa
ris
jó
ðu
r H
or
na
fja
rð
ar
o
g
ná
gr
en
ni
r s
am
ei
na
st
S
pa
ris
jó
ði
V
es
tm
an
na
ey
ja
.
20
06
S
pa
ris
jó
ðu
r H
af
na
rfj
ar
ða
r o
g
Sp
ar
is
jó
ðu
r v
él
st
jó
ra
s
am
ei
na
st
u
nd
ir
na
fn
i B
yr
s.
20
06
S
pa
ris
jó
ðu
rin
n
í K
ef
la
ví
k
og
S
pa
ris
jó
ðu
r Ó
la
fs
ví
ku
r r
en
na
s
am
an
.
20
07
S
pa
ris
jó
ðu
rin
n
í K
ef
la
ví
k
ka
up
ir
Sp
ar
is
jó
ð
Hú
na
þi
ng
s
og
S
tra
nd
a.

20
07
S
pa
ris
jó
ðu
r S
ig
lu
fja
rð
ar
o
g
Sp
ar
is
jó
ðu
r S
ka
ga
fja
rð
ar
s
am
ei
na
st
.
20
07
B
yr
o
g
Sp
ar
is
jó
ðu
r K
óp
av
og
s
sa
m
ei
na
st
20
07
S
am
ko
m
ul
ag
u
m
s
am
ru
na
B
yr
s
og
S
pa
ris
jó
ðs
N
or
ðl
en
di
ng
a.
20
07
S
PR
ON
s
kr
áð
ur
á
m
ar
ka
ð
20
08
S
pa
ris
jó
ðu
rin
n
í K
ef
la
ví
k
ka
up
ir
Sp
ar
is
jó
ð
Ve
st
fir
ði
ng
a
20
09
S
ki
la
ne
fn
di
r t
ak
a
yf
ir
st
jó
rn
S
PR
ON
o
g
Sp
ar
is
jó
ða
ba
nk
an
s.
S
jö
s
pa
ris
jó
ði
r ó
sk
a
ef
tir
e
ig
in
fjá
rfr
am
-
la
gi
fr
á
hi
nu
o
pi
nb
er
a.
N
ýr kafli var skrif-
aður í sögu spari-
sjóða landsins um
helgina þegar lykla-
völdin voru tekin af
stjórnum Sparisjóðs Reykjavík-
ur og nágrennis og Sparisjóða-
bankans. Útlit er fyrir að tilvist
þeirra beggja færist fljótlega í
sögubækur.
Því til viðbótar hafa sex spari-
sjóðir óskað eftir eiginfjárfram-
lagi frá hinu opinbera til að bæta
úr slæmri stöðu.
Þrettán sparisjóðir standa nú
eftir. Líklegt má telja að vaxtar-
tímabili þeirra sé lokið í bili og
muni þeir snúa sér að rótunum,
starfi í heimabyggð líkt og á upp-
hafsárum þeirra.
BANKI BÚLAUSRA VINNUMANNA
Sparisjóðirnir eiga rætur að rekja
allt aftur til þess þegar Jón Sig-
urðsson forseti talaði fyrir efl-
ingu á innlendum sparnaði og
nauðsyni þess að afla fjár til
framfara um miðja nítjándu öld.
Ráðamenn þjóðarinnar skeg-
græddu um stofnun innlendra
fjármálastofnana í kjölfarið en
áhuginn var lítill og koðnaði hug-
myndin niður.
Fyrsti sparisjóðurinn mun hafa
verið Sparnaðarsjóður búlausra í
Skútustaðahreppi, sem stofnaður
var um mitt ár 1858 á Grænavatni
í Mývatnssveit. Stofnendur voru
fátækir þingeyskir vinnumenn
sem ekki fengu fyrirgreiðslu í
fjármálastofnunum þess tíma.
Saga sjóðsins var stutt en hann
þraut örendi sökum lausafjár-
skorts í sveitinni tveimur árum
síðar.
Íslendingar voru almennt seinir
til að tileinka sér sparisjóðahug-
myndina. Fyrsti sparisjóðurinn
hafði litið dagsins ljós um hálfri
öld fyrr í Bretlandi og nokkr-
um áratugum fyrr í Bandaríkj-
unum.
Þótt tilraunin í Mývatnssveit
hafi ekki gefist vel í fyrstu at-
rennu litu fleiri sparisjóðir dags-
ins ljós fljótlega í íslenskum sveit-
um eftir þetta.
Saga þeirra margra reyndist þó
skammvinn, ekki síst fyrir þær
sakir að Landsbanki Íslands og
Búnaðarbankinn sóttu hart fram
á markaðssvæðum sparisjóðanna
og gáfu þeir undan gegn ofurafl-
inu í minni byggðum.
Vörn sparisjóðanna gegn áföll-
um var stofnun Sambands ís-
lenskra sparisjóða árið 1967. Í
kjölfarið var blásið til sóknar
gegn viðskiptabönkunum stóru.
Um áratug síðar jókst vörnin
frekar með tilkomu Trygginga-
sjóðs sparisjóðanna. Sjóðurinn
hefur rétt sparisjóðum hjálpar-
hönd á erfiðum tímum. Í honum
eru í dag um 400 milljónir króna
og má hann ekki við miklu í sam-
félagi sparisjóða. Aldrei hefur
verið gert ráð fyrir kerfishruni í
líkingu við þau dómínóáhrif sem
fóru af stað við fall bankanna í
fyrrahaust
HÁKARLAR GUÐA Á GLUGGA
Fall sparisjóðanna um helgina
tengist mörgum þáttum, svo sem
djarfri þátttöku þeirra á hluta-
bréfamarkaði og nánu samstarfi
eftir aldamótin síðustu samhliða
umróti í hópi stofnfjáreigenda.
Nokkru eftir síðustu aldamót
hófst það tímabil í sögu spari-
sjóðanna, sem einkenndist af
samþjöppun tengdum viðskipt-
um með stofnfjárbréf sparisjóð-
anna Dæmi eru um að stofnfjár-
eigendur, sem setið höfðu á bréf-
um sínum í áratugi, og töldu þá
nokkurra tugþúsunda virði fengu
boð í bréfin upp á allt að fimm-
tíu milljónir króna. Viðskipti sem
þessi tengdust að mestu Spari-
sjóði Hafnarfjarðar (nú Byr).
„Þetta var raunverulegt áhlaup
á sparisjóðina og þeir börðust
gegn því,“ segir Guðjón Guð-
mundsson, framkvæmdastjóri
Samtaka sparisjóða. Hann líkir
andstöðu stofnfjáreigenda gegn
viðskiptum með stofnfjárbréf á
yfirverði við baráttu við hákarla
sem hafi séð fjárfestingartæki-
færi í sjóðunum. Stofnfjárbréf-
in hafi verið lítill hluti af eigin-
fé sparisjóðanna og því auðvelt
að freista stofnfjáreigenda með
gylliboðum. Sterk bein hafi þurft
til að neita þeim.
Hann segir sparisjóðina hafa
barist af alefli gegn stofnfjár-
sölu á sínum tíma en Fjármála-
eftirlitið slegið vopnin úr höndum
þeirra þegar það gaf græna ljósið
á sölu bréfanna á yfirverði í kjöl-
far baráttunnar um SPRON.
Guðjón segir ljóst að „há-
karlarnir“ hafi ekki haft tilfinn-
ingar til sparisjóðanna sem bar-
ist var um með sama hætti og
stofnfjáreigendur. Þegar mark-
miðum þeirra hafi verið náð hafi
almenningur séð á eftir spari-
sjóðunum úr heimabyggð. „Það
gerðu sér allir grein fyrir því að
hákarlarnir voru ekki að hugsa
um hag sparisjóðanna,“ segir
hann.
Nær eina vörn sparisjóðanna
gegn áhlaupinu var stofnfjár-
aukning þar sem stofnfjáreigend-
um – bændum, ekkjum stofnfjár-
eigenda og afkomendum þeirra –
gafst kostur á að auka við eigið
fé sparisjóðsins með kaupum á
stofnfjárbréfum gegn vilyrði
um vænar arðgreiðslur. Margir
brugðu á slík ráð til varnar því
að sparisjóðurinn lenti í röng-
um höndum. Vopnin hafa snúist
í höndum margra upp á síðkast-
ið, ekki síst þeirra sem skuld-
settu sig með erlendum lánum í
varnarleiknum.
ÓBREYTT FRAMTÍÐARSÝN
Sparisjóðirnir tóku margir þátt í
góðærinu, án þess í raun að hagn-
ast verulega á því. Sem dæmi
skiluðu einungis tveir sparisjóð-
ir hagnaði af grunnstarfsemi
sinni, inn- og útlánastarfsemi, á
góðærisárinu 2007 á sama tíma
og aðrir skiluðu tapi. Þá var eig-
infjárhlutfall margra sparisjóða
þegar orðið mjög nálægt þeim
átta prósenta mörkum sem sett
eru fyrir rekstur fjármálafyrir-
tækja.
Þeim sparisjóðum sem mesta
áhættu tóku, svo sem SPRON og
Sparisjóðabankanum, en eignar-
hlutur Sparisjóðabankans í Ex-
istu nam 80 prósentum af eigin-
fé hans 2006, tókst ekki að nýta
sér góðærið með skikkanlegum
hætti. Að sama skapi voru þeir
afar viðkæmir fyrir sveiflum á
hlutabréfamörkuðum. Botninn
tók svo endanlega úr með falli
bankanna og gengishruni Existu
sem hreinsaði upp gengishagnað
margra sparisjóða.
Vika var í gær síðan Guðjón
kynnti framtíðarsýn sparisjóð-
anna þar sem áætlað var að einn
til tveir sparisjóðir yrðu á suð-
vesturhorni landsins en fjór-
ir til sex á landsbyggðinni. Þær
áætlanir eru óbreyttar, að hans
sögn.
Óbreytt framtíðarsýn
laskaðra sparisjóða
F
A
B
R
I
K
A
N
FRÁ AÐALFUNDI SPRON 2007 Sparisjóður Reykjavíkur og nágrennis var skráður á
markað í október 2007. Gengi bréfa sparisjóðsins stóð í tæpum 17 krónum á hlut á fyrsta
degi en gerði lítið annað en að lækka. Það stóð í 1,9 krónum á hlut þegar viðskipti með
bréfin voru stöðvuð í bankahruninu tæpum tveimur árum síðar. Viðskipti með þau hófust
aldrei á ný. MARKAÐURINN/VALLI
Tveir sparisjóðir færðust í sögubækur um síðustu helgi. Þrettán standa eftir
en helmingur þeirra stendur höllum fæti. Jón Aðalsteinn Bergsveinsson leit
yfir sögu sparisjóðanna og skoðaði ástæðurnar fyrir falli þeirra.