Morgunblaðið - 22.02.2006, Síða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 22. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FITCH HRINGIR
VIÐVÖRUNARBJÖLLU
Nýtt mat matsfyrirtækisins Fitchá horfunum í íslenzkum þjóð-arbúskap virðist hafa ýtt
harkalega við fjármálamarkaðnum. Að
minnsta kosti lækkaði gengi krónunnar
og verð hlutabréfa í gær, eftir að fréttir
um matið birtust. Þó kemur í raun fátt
nýtt fram í mati Fitch, sem ekki hefur
verið sagt áður af hálfu t.d. Seðlabank-
ans og aðila vinnumarkaðarins. Hörð
gagnrýni þessa virta, erlenda fyrirtæk-
is á ýmsa þætti hagstjórnarinnar og
þróunar efnahagslífisins virðist hins
vegar vega þungt. Það er líka full
ástæða til að taka mark á henni.
Einna mesta athygli vekur sú harða
gagnrýni, sem Fitch setur fram á stefn-
una í ríkisfjármálum. Fyrirtækið segir
að þrátt fyrir að fjármál hins opinbera
hafi styrkzt og skuldir ríkisins lækkað,
hafi of mikið verið lagt á peningamála-
stefnu Seðlabankans við hagstjórnina,
en ríkisfjármálunum ekki verið beitt
með virkum hætti. Fitch gagnrýnir þá
afstöðu ríkisstjórnarinnar að reka rík-
issjóð með litlum afgangi. Þetta er
heldur ekki nýtt og margir hafa gagn-
rýnt stjórn ríkisfjármálanna, þar á
meðal Seðlabankinn, sem ekki hefur
talið sig hafa nægilegan stuðning í
glímunni við verðbólguna.
Það, sem telja má nýjan flöt á málinu
hvað gagnrýni Fitch á hagstjórnina
varðar, er samanburðurinn við fjár-
málakreppuna í Japan og fleiri Asíu-
ríkjum í lok síðustu aldar. Fyrirtækið
segir að ástæðan fyrir aðgerðaleysi rík-
isvaldsins sé sú skoðun stjórnvalda að
núverandi ójafnvægi í efnahagslífinu
eigi rætur sínar að rekja til einkageir-
ans og muni lagast af sjálfu sér. Hins
vegar sé einn mikilvægasti lærdómur-
inn, sem draga megi af Asíukreppunni,
að ríki, sem virðist búa við traust rík-
isfjármál, taki mikla áhættu með því að
horfa fram hjá ójafnvægi í einkageir-
anum.
Ójafnvægið í einkageiranum, sem
Fitch gerir að umtalsefni, felst ekki sízt
í miklum viðskiptahalla, hraðri útlána-
aukningu, hækkandi eignaverði og stig-
vaxandi erlendri skuldasöfnun. Fyrir-
tækið segir raunar að þróun þessara
þátta hafi verið óhagstæðari en það
bjóst við. Íslenzk stórfyrirtæki fá sinn
skammt af gagnrýni. Fitch segir að
þrátt fyrir að skuldsetning einkageir-
ans hafi tvöfaldazt á þremur árum,
haldi bankar og önnur fyrirtæki áfram
að þenjast út erlendis og safna erlend-
um skuldum sem aldrei fyrr í því ferli.
Þá er fyrirtækið augljóslega gagn-
rýnið á áhrif breytinganna á húsnæð-
islánamarkaði; segir að vegna hins auð-
velda aðgangs heimilanna að íbúða-
lánum hafi tólf vaxtahækkanir Seðla-
bankans í röð ekki gert annað að
verkum en að hækka gengið og auka
enn á viðskiptahallann.
Mat Fitch hringir réttilega ýmsum
viðvörunarbjöllum. Það eru ekki ein-
göngu stjórnvöld, sem þurfa að bregð-
ast við. Halldór Ásgrímsson forsætis-
ráðherra segir réttilega í Morgun-
blaðinu í dag að ríkisstjórnin verði að
fara mjög varlega fyrir fjárlagagerð
næsta árs. Það getur þurft að fresta enn
ýmsum stórframkvæmdum á vegum
ríkisins til að slá á þensluna. Það sama
getur átt við um stærri sveitarfélög.
Bankarnir og önnur stærri fyrirtæki
verða sömuleiðis að íhuga þá ábyrgð,
sem þau bera á núverandi efnahags-
ástandi, ekki sízt með gegndarlausri er-
lendri skuldasöfnun.
Þá hlýtur útlánastefna bankanna að
koma til frekari skoðunar fyrr eða síð-
ar. Því miður virðist ávinningurinn af
hinni miklu breytingu, sem varð á hús-
næðislánamarkaðnum fyrir hálfu öðru
ári, ekki eins augljós og flest benti til í
upphafi. Ekki er heldur hægt að firra
heimilin í landinu ábyrgð, sem mörg
hafa skuldsett sig meira en góðu hófi
gegnir.
Ríkisstjórnin, Seðlabankinn, fyrir-
tækin í landinu og heimilin bera öll
ábyrgð á að vinda ofan af því ástandi of-
þenslu og spennu, sem hefur skapazt í
hagkerfinu.
FATLAÐIR OG FERÐAÞJÓNUSTAN
Aðgengi og þjónusta fyrir fatlaðaferðamenn skiptir miklu máli í
ferðaþjónustu. Mikil áhersla er lögð á
að kynna Ísland erlendis og lokka
ferðamenn til landsins. Það á við um
alla ferðamenn, en ekki bara suma.
Fyrirtæki í ferðaþjónustu hafa mörg
lagt hart að sér til þess að geta komið
til móts við þarfir sem flestra og
tryggja aðgengi allra. Það getur hins
vegar verið til lítils ef ekki er hægt að
nálgast upplýsingar um þá þjónustu og
aðgengi, sem er fyrir hendi.
Í Morgunblaðinu á sunnudag var
sagt frá því að kona í Þýskalandi hefði
skrifað meðal annars Reykjavíkurborg
og Ferðamálastofu til að kvarta undan
skorti á upplýsingum um ýmsar hliðar
á aðgengi fatlaðra ferðamanna, sem
hingað vildu ferðast. Konan var að
skipuleggja ferð hreyfihamlaðra og
fólks í hjólastólum til Íslands og átti
erfitt með að finna upplýsingar um að-
gengi hreyfihamlaðra að gististöðum,
veitingahúsum, ferðamannastöðum og
þjónustustöðvum.
Þegar leitað var svara kom í ljós að
nú væri unnið að því að bæta úr skorti á
upplýsingum um aðgengi hjá Höfuð-
borgarstofu og sömuleiðis ynni Ferða-
málastofa nú að því í samvinnu við
Sjálfsbjörg að útbúa kvarða um að-
gengi að ferðamannastöðum.
Í Morgunblaðinu á mánudag var síð-
an greint frá því að ekki hefði verið
unnt að finna gistingu á einum og sama
stað á höfuðborgarsvæðinu fyrir tólf
hreyfihamlaða ráðstefnugesti samtaka
norrænna MND-félaga í haust og verði
ráðstefnan því haldin á Selfossi.
Aðgengi fyrir fatlaða er mikilvægt
hagsmunamál. Því er víða ábótavant,
þótt margt hafi batnað í þeim efnum.
Það hlýtur að vera metnaður þeirra
sem reka hótel, veitingahús og ferða-
mannastaði að aðgengi sé sem best og
henti flestum. Það er hins vegar lág-
mark að fatlaðir geti nálgast upplýs-
ingar um það hvar þeir fái viðunandi
þjónustu og aðgengi. Ánægjulegt er að
nú eigi að gera bragarbót í þessum efn-
um og bæta upplýsingagjöfina, en það
vekur furðu að það hafi ekki verið gert
nú þegar. Þetta ætti ekki að vera kvöð
á þeim, sem hafa atvinnu af ferðaþjón-
ustu, heldur hagsmunamál þeirra.
Alþjóðlega matsfyrirtækiðFitch Ratings hefurbreytt horfum á láns-hæfismati ríkissjóðs
vegna skuldbindinga í innlendri og
erlendri mynt úr stöðugum í nei-
kvæðar. Þetta kemur fram í til-
kynningu frá Seðlabanka Íslands
til Kauphallar Íslands í gær en þar
er meðal annars vitnað í lauslega
þýðingu á tilkynningu Fitch.
Þetta er ekki í fyrsta sinn sem
horfum á lánshæfiseinkunn ríkis-
sjóðs er breytt úr stöðugum í nei-
kvæðar af matsfyrirtækjum en það
hefur gerst í tvígang áður. Í októ-
ber 2001 breytti Standard & Poor
horfunum og voru þær neikvæðar í
rúmt ár en þær voru svo hækkaðar
í stöðugar í nóvember 2002. Í febr-
úar 2002 breytti Fitch horfunum
einnig í neikvæðar og þar við sat
þar til í mars árið eftir. Rétt er að
taka fram að í hvorugt skiptið
breyttist lánshæfismat ríkissjóðs
og hafa ber í huga að það sama á
við nú. Hér er verið að breyta horf-
um en ekki lánshæfismati.
Ofhitnun og misvægi
Í tilkynningu Fitch er haft eftir
Paul Rawkins, framkvæmdastjóra
hjá Fitch í London að ástæða
breytingarinnar sé „vísbendingar
um talsvert aukna áhættu í þjóð-
arbúskapnum vegna ósjálfbærs
viðskiptahalla og hratt vaxandi
hreinna erlendra skulda.“ Ýmsar
raddir hafa verið uppi að undan-
förnu um að þensla í hagkerfinu sé
mikil, svo jaðri við ofhitnun. Meðal
þeirra einkenna sem má nefna eru
vaxandi verðbólga, hröð útlána-
aukning, hækkandi eignaverð,
verulegur viðskiptahalli og stigvax-
andi erlend skuldasöfnun.
Seðlabankinn nái ekki að sporna
við þessu upp á eigin spýtur og hið
opinbera verði því að auka aðhald í
fjármálastefnunni til þess að draga
úr þenslunni. Meðal þeirra sem
hafa haldið þessu fram eru Alþjóða-
gjaldeyrissjóðurinn (IMF) og
Efnahags- og framfarastofnunin
(OECD). Nú bætist Fitch í þennan
hóp og segir að þrátt fyrir að
merkja hafi mátt ofhitnun um
nokkurt skeið hafi áðurnefnd ein-
kenni þróast á óhagstæðari hátt en
fyrirtækið bjóst við.
„Fitch gagnrýnir núverandi
efnahagsstefnu og telur að of mikið
hafi verið lagt á peningamálastefn-
una á meðan ríkisfjármálin hafa
setið hjá. Þar sem heimilin hafa
notið greiðs aðgangs að langtíma
húsnæðislánum hafa tólf stýri-
vaxtahækkanir síðan í maí 2004 að-
eins náð að hækka raungengi krón-
unnar og auka viðskiptahallann.
Ástæðan fyrir aðgerðaleysi ríkis-
valdsins er sú skoðun stjórnvalda
að núverandi ójafnvægi eigi rætur
sínar að rekja til einkageirans og
muni lagast af sjálfu sér í fyllingu
tímans. Samkvæmt þessu reka
stjórnvöld ríkissjóð með litlum af-
gangi í þessari efnahagssveiflu og
hyggjast standa við kosningaloforð
sitt um að lækka skatta á árunum
2006-2007,“ segir í skýrslunni og
segir Rawlings að vinni Seðlabank-
inn og hið opinbera ekki saman hafi
líkur á harðri lendingu aukist. Er
það án efa ein ástæða þess að horf-
ur eru lækkaðar.
Miklar umbætur hafa orðið
Íslenskt efnahagslíf hefur gengið
í gegnum mikið umbótaskeið á síð-
astliðnum áratug og nefnir Fitch
þar helst innleiðingu flotgengis-
stefnu árið 2001 og bætt eftirlit
með fjármálastarfsemi. Þetta hefur
búið hagkerfið betur til þess að
standast áföll.
Ennfremur hefur hið opinbera á
síðustu misserum beitt kröftum
sínum í þá átt að draga úr skuldum
sínum og er í tilkynningu Fitch
bent á spá þess efnis að skuldir
hins opinbera verði um 25% af
vergri landsframleiðslu á yfir-
standandi ári. Nokkuð sem styrki
lánshæfismat ríkissjóðs. Hlutfalls-
legar skuldir hins opinbera séu
sambærilegar meðaltali annarra
ríkja með sama lánshæfismat og að
hrein erlend skuldastaða hins op-
inbera hafi lækkað um helming frá
því árið 2002 þegar hún náði há-
marki.
„Þrátt fyrir þetta segir Fitch að
einn mikilvægasti lærdómurinn
sem draga má af Asíukreppunni sé
sá að ríki sem virðast búa við traust
ríkis-fjármál taka mikla áhættu
með því að líta framhjá ójafnvægi í
einkageiranum. Hrein erlend
skuldastaða Íslands er hærri en
nokkurs annars lands sem metið er
af Fitch. Erlend lausafjárstaða, þ.e.
auðseljanlegar erlendar e
liquid external assets) sem
af stuttum erlendum sku
liquid external liabilities),
lökust, sérstaklega ef
eignir bankanna eru unda
Fitch gerir sér grein fyri
lendar eignir íslensku b
hafa vaxið umtalsvert en
að þeir eru mjög háðir
fjármögnun og mega illa vi
un frá alþjóðlegum fjármá
uðum um nokkurt skeið,“ s
kynningunni og haldið er á
„Fitch staðhæfir að öðru
um með háa einkunn, svo s
alíu og Nýja-Sjálandi, sé
svipaðar skorður varðandi
fjármögnun þótt þær séu e
miklar og á Íslandi. Fitch
því jafnframt fram að upp
um samsetningu og áhæt
erlendra skulda séu mun
hjá þeim en á Íslandi. En
hafi hagkerfi Ástralíu og N
lands staðist álagsprófa
langt tímabil en Ísland eig
láta á það reyna við meir
setningu. Óvissa um þetta s
Líkur á har
lendingu hafa
Alþjóðlega matsfyrirtækið Fitch Ratings um lánsh
Talið mikilvægt að hið opinbera og Seðlabanki vinn
Eftir Guðmund Sverri Þór
sverrirth@mbl.is
Í Hálffimmfréttum KB banka í
gær segir að tilkynning Fitch um
breyttar horfur auki líkurnar á því
að lánshæfiseinkunn Íslands verði
lækkuð. Slíkt gæti haft verulega
neikvæð áhrif á íslenskan fjár-
málamarkað með því að skapa erf-
iðleika við fjármögnun sem gæti
dregið úr fjármálastöðugleika og
aukið líkur á fjármálakreppu.
Í Vegvísi Landsbankans er tekið
fram að Fitch Ratings sé í raun
ekki að benda á neitt nýtt varð-
andi efnahagsþróunina hér á landi
og samanburðurinn við Asíu-
kreppuna er því fullharka
mati greiningardeildar La
bankans.
Hún segir þó mikilvægt
varnaðarorð Fitch alvarle
til þess komi að lánshæfis
Íslands verði lækkuð, þá h
vaxtakjör ríkis og einkaað
lendis og slíkt myndi sker
armöguleika íslenska þjóð
ins. „Ástæða er til að bend
Fitch breytti horfum íslen
isins úr stöðugum í neikvæ
febrúar 2002, en færði ho
aftur í stöðugar ári seinna
Eykur líkur á að lánshæfisein
EIRÍKUR Guðnason seðlabankastjóri segir að niður-
staða Fitch komi lítið á óvart nema að því leyti að þetta
sé í fyrsta skipti í þó nokkurn tíma sem eitthvert ryk
falli á þá einkunnagjöf sem matsfyrirtæki gefa Íslandi.
„Það er þó ekki um það að ræða að einkunnin sé að
lækka, það er mikilvægt að taka það fram. Við höfum
lent í því áður að horfur breytist úr stöðugum í neikvæð-
ar án þess að það verði til þess að einkunn okkar lækki.“
Aðspurður hvort Seðlabankinn geti á einhvern hátt
brugðist við gagnrýni Fitch segir hann: „Við vitum að
það er misvægi í þjóðarbúskapnum. Fitch bendir á að
það þurfi að bregðast við. Í því samhengi eru ekki verið
að gagnrýna peningastefnuna. Það er bent á fjármál
hins opinbera og lánakerfið en ég fæ ekki séð að þetta
kalli á stefnubreytingu af hálfu Seðlabankans. Bent er á
að eitthvað þurfi að gera til þess að hægja á hinum
mikla útlánavexti og erlendri skuldasöfnun.“
Kallar ekki á stefnu-
breytingu Seðlabankans
F
h
u
F
g
in
sk
a
le
le
A
b
ið
st
in
I
b