Morgunblaðið - 16.05.2006, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 16. MAÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
GLÆSILEGUR ÁRANGUR
Evrópuráðið efndi til sam-keppni um safn Evrópuárið 2006. Sextíu söfn voru
tilnefnd og 35 þeirra komust í úr-
slit. Vísindasafn í Barcelona var
valið safn ársins en þrjú önnur
söfn fengu sérstaka viðurkenn-
ingu. Eitt þeirra þriggja safna er
Þjóðminjasafn Íslands.
Þetta er glæsilegur árangur.
Ekki eru mörg ár liðin frá því að
Þjóðminjasafnið, þessi gamla og
merka menningarstofnun, var
ekki hátt á hrygginn reist. Húsið
hriplak og margvísleg óáran innan
dyra hrjáði safnið.
Síðan var tekin ákvörðun um að
endurnýja húsið og það tók langan
tíma. Margir veltu því fyrir sér
hvort það hefði verið röng ákvörð-
un á sínum tíma.
Nú hefur Þjóðminjasafn Íslands
risið úr öskustónni og það með af-
gerandi hætti.
Í samtali við Morgunblaðið í
gær sagði Margrét Hallgríms-
dóttir þjóðminjavörður:
„Þetta er mikil viðurkenning
fyrir Þjóðminjasafnið því með
þessu er það sett í hóp beztu safna
í Evrópu og þykir hafa náð fram-
úrskarandi árangri. Það var sér-
staklega minnzt á að við hefðum
komið með nýjungar, sem stuðla
að framförum í safnastarfi í Evr-
ópu og dómnefndin tók fram að
hjá Þjóðminjasafninu væru nýjar
áherzlur, sem brúuðu nútíð og for-
tíð og sýndu að við værum spegill
bæði sögunnar og samtíma, sem
bæði vekti umræðu og veitti al-
menningi aðgang að menningar-
arfinum með fjölbreyttum og að-
gengilegum sýningum.“
Fáir eiga jafn mikinn þátt í því,
að svo vel hefur tekizt til og ein-
mitt Margrét Hallgrímsdóttir
sjálf og samstarfsmenn hennar.
Það er ástæða til að óska Þjóð-
minjasafninu og starfsfólki þess
til hamingju með þennan glæsi-
lega árangur.
Þjóðminjasafnið endurspeglar
fortíð okkar og minnir á sögu okk-
ar. Það stuðlar að því að við miss-
um ekki tengslin við uppruna okk-
ar. Þess vegna er það ekki bara
mikilvægt safn heldur ein helztu
tengsl okkar við þá liðnu tíð, sem
aldrei má gleymast.
LANDNÁMSSETUR
Í BORGARNESI
Sl. laugardag var opnað land-námssetur í Borgarnesi og
þar hefur verið sett upp sýning
um Egil Skallagrímsson. Hug-
myndina fengu hjónin Kjartan
Ragnarsson og Sigríður Margrét
Guðmundsdóttir, sem hafa kynnt
sér menningartengda ferðaþjón-
ustu og veitt því eftirtekt hvers
konar lyftistöng hún hefur verið
fyrir einstök byggðarlög.
Í samtali við Morgunblaðið fyr-
ir rúmri viku sagði Kjartan Ragn-
arsson m.a.:
„Alltaf þegar maður er að segja
útlendingum sögurnar í sínu um-
hverfi þarf maður að byrja að
segja söguna af landnáminu,
þessari einstöku sögu um hvernig
fólk kom til Íslands. Þess vegna
vildum við reisa Landnámssetur,
þar sem maður segir útlendingn-
um eða skólabarninu söguna, sem
maður verður að segja hverjum
manni áður en hann kemur til
Þingvalla. Við segjum hana á ein-
faldan, skýran og skemmtilegan
hátt.“
Tvö gömul hús hýsa Landnáms-
setrið í Borgarnesi. Annað er
pakkhús, sem Thor Jensen
byggði árið 1883 en hitt er Búð-
arklettur, hús, sem byggt var árið
1903 á grunni húss, sem byggt var
1860.
Landnámssetrið í Borgarnesi
er samstarfsverkefni Kjartans og
Sigríðar Margrétar og Borgar-
byggðar.
Stærstu bakhjarlar þessa verk-
efnis eru Ólafur Ólafsson, for-
stjóri og Ingibjörg Kristjánsdótt-
ir, kona hans, en Ólafur er sonur
Ólafs Sverrissonar, sem lengi var
kaupfélagsstjóri í Borgarnesi og
á sér raunar dýpri rætur í Borg-
arfirði.
Landnámssetrið í Borgarnesi
og sýningin um Egil Skallagríms-
son eiga eftir að setja svip á bæ-
inn, svo og aðrar framkvæmdir
sem þar er nú unnið að til þess að
minnast liðins tíma. Borgarnes er
nú kjarninn á einu mesta vaxtar-
svæði á Suðvesturlandi.
Framtak þeirra Kjartans
Ragnarssonar og Sigríðar Mar-
grétar Guðmundsdóttur sýnir
hverju tveir einstaklingar geta
áorkað með hugmyndaauðgi og
framtakssemi. Þess vegna hefur
Borgarnes breytt um svip og á því
verður vonandi framhald með
frekari framkvæmdum, sem
minna á liðna tíð.
Með Landnámssetrinu í Borg-
arnesi hefur aðdráttarafl Borgar-
fjarðar fyrir ferðamenn, innlenda
og erlenda, aukist mjög. Að kynn-
ast Agli Skallagrímssyni á Borg
og í Borgarnesi og Snorra Sturlu-
syni í Reykholti á einni dagsstund
er ekki lítið mál, ekki sízt fyrir
yngstu kynslóðina.
Eins og fram hefur komið ífréttum lagði forseti Ís-lands hornstein aðFljótsdalsstöð Kára-
hnjúkavirkjunar sl. föstudag. For-
setinn naut aðstoðar nokkurra
grunnskólanema, en þeir höfðu
skilað frábærum úr-
lausnum á verkefnum
um raforku í sam-
keppni sem haldin
var í tengslum við at-
burðinn. Verkefni
yngstu nemendanna
voru byggð á stuttri
sögu eftir verðlauna-
rithöfundinn Yrsu
Sigurðardóttur, en
hún starfar sem verk-
fræðingur við Kára-
hnjúkavirkjun.
Sú ákvörðun
Landsvirkjunar að
verða við ósk nokkurra nátt-
úruverndarsamtaka um að leggja
skjal í hornsteininn hefur vakið
nokkra athygli. Yfirleitt hefur
þessari ákvörðun verið vel tekið, en
einnig hafa komið fram öndverðar
skoðanir. Menn hafa komið að máli
við mig og gert athugasemdir við
að formælingar um mannvirkið
skuli varðveittar í blýhólki, sem
Samþykki eigenda Landsvi
unar byggðist á athugun óháð
sérfræðinga, sem staðfestu ar
semisútreikninga fyrirtækisin
Iðnaðarráðherra heimilaði
ráðast í Kárahnjúkavirkjun fy
hönd ríkisins. Borgarstjórn sa
þykkti samninginn með 9 atkv
um gegn 6 og bæjarstjórn Ak-
ureyrar með 10 atkvæðum ge
Opin umræða fór fram um v
unaráformin. Tillit var tekið ti
fjölda ábendinga og var fram-
kvæmdinni breytt í samræmi
það. Ákvörðunin var þess vegn
bæði upplýst og lýðræðisleg.
Umdeild framkvæmd
Ekki hefur farið fram hjá n
um að Kárahnjúkavirkjun er u
deild framkvæmd. Andstæðin
virkjunarinnar hafa með ýmsu
ráðum komið sjónarmiðum sín
til skila. Nokkur náttúruvernd
arsamtök höfðu samband við f
seta Íslands og óskuðu eftir þv
hann beitti sér fyrir því að tex
geymdur er í hornsteini mannvirk-
isins. Grein þessi er rituð til að
skýra þessa ákvörðun.
Lýðræðisleg og
upplýst ákvörðun
Ákvörðun um virkjun fallvatna í
Fljótsdal á sér margra áratuga að-
draganda.
Ákvörðun um
byggingu Kára-
hnjúkavirkjunar var
tekin á grundvelli
viðamestu rannsókna
sem farið hafa fram á
Íslandi við mat á um-
hverfisáhrifum.
Umhverfis-
ráðherra heimilaði
virkjunina að upp-
fylltum 20 skilyrðum
eftir að Skipulags-
stofnun hafði ekki
viljað fallast á fram-
kvæmdina.
Höfðað var mál til að hnekkja úr-
skurði ráðherra, en Hæstiréttur Ís-
lands staðfesti réttmæti úrskurð-
arins.
Alþingi heimilaði virkjunina með
lögum, sem samþykkt voru með 44
atkvæðum gegn 9 í apríl 2002.
Stjórn Landsvirkjunar sam-
þykkti orkusölusamning við Alcoa í
ársbyrjun 2003.
Í blýhólkinum
Friðrik Sophusson
’Í ljósi þeirra deilnasem hafa orðið um
virkjunina taldi Lan
virkjun engu síður
eðlilegt að halda til
haga andstæðum
sjónarmiðum í blý-
hólkinum.‘
Eftir Friðrik Sophusson
Íslensk börn og unglingarvirðast ekki borða nóg afgrófmeti og mættu veraduglegri að taka lýsi, sam-
kvæmt niðurstöðum nýrrar
könnunar Rannsóknarstofu í
næringarfræði við HÍ og Land-
spítala háskólasjúkrahúss, á mat-
aræði níu og 15 ára barna og
unglinga sem kynnt var í gær.
Þá kom í ljós að grænmetis-
neysla í könnuninni var sem sam-
svarar hálfri meðalstórri gulrót á
dag hjá 9 ára börnunum en hálf-
um tómat hjá 15 ára krökkunum.
Er þetta með því lægsta sem ger-
ist í Evrópu.
Jákvæðar breytingar virðast
þó einnig hafa orðið á mataræði,
til dæmis hefur vatnsdrykkja
stóraukist, eða úr 2 dl á dag í 5
dl. Þá hefur neysla á grænmeti
og ávöxtum einnig aukist frá síð-
ustu könnun þótt hún sé enn lítil.
Höfundar könnunarinnar eru
Inga Þórsdóttir, prófessor við HÍ,
og Ingibjörg Gunnarsdóttir, dós-
ent við HÍ. Hún var gerð á ár-
unum 2003–2004 og 366 grunn-
skólanemar tóku þátt. Svipuð
könnun hjá þessum aldurshópum
var síðast gerð 1992–1993.
sem í heilkornunum sé miki
vítamínum, steinefnum og t
um sem séu ekki í hvíta hve
sem búið sé að hreinsa. Gróf
brauðin gefi líka meiri sedd
tilfinningu, minnki líkur á b
sykursveiflum og geti þar a
andi nýst vel í þyngdarstjór
„Bara það tvennt, að borða
grófmeti og auka ávaxta- og
grænmetisneyslu gæti líkleg
dregið úr ofþyngd.“
Allt of mikið af orku
úr draslfæði
Í könnuninni kom í ljós að 2
orku krakkanna kom úr fæð
flokkum sem gefa lítið af
vítamínum, steinefnum og t
um. Hjá níu ára hópnum vor
þetta um 20% en hjá fimmtá
hópnum um 30%. „Við sjáum
fjórðungur heildarorku kem
bætiefnasnauðum fæðuteg-
undum, meðal annars sælgæ
gosi, svaladrykkjum, kökum
kexi,“ segir hún og bætir við
mikil neysla á slíku „draslfæ
valdi áhyggjum. Þá kom í ljó
15 ára unglingarnir drukku
Aðeins 3% unglinganna
tóku lýsi
D-vítamínneysla var almennt
ekki fullnægjandi, og segir Ingi-
björg niðurstöðurnar benda til
þess að ástæða sé til að hvetja
fólk til að taka lýsi. 18% níu ára
barnanna tóku lýsi en einungis
3% 15 ára unglinganna. Lýsi
þurfi að vera hluti af fæðu á Ís-
landi, sérstaklega á veturna þeg-
ar lítil sól er. „D-vítamín myndast
í húðinni í sólinni svo þetta er
ekki eins mikið atriði á sumrin.
Hins vegar eru ómega fitusýr-
urnar í lýsinu líka góðar svo það
er sjálfsagt að taka það á sumrin
líka.“
Telja sig borða gróft brauð
Trefjar voru af skornum
skammti í fæðu þátttakenda en
Ingibjörg segir eina af ástæð-
unum vera að fólk telji sig oft
borða gróft brauð sem sé ekki
gróft í raun. „Fólk kaupir mikið
af svokölluðu heilhveitibrauði,
eins og þessu hefðbundna sam-
lokubrauði, sem inniheldur í raun
ekki nógu mikið af trefjum til að
teljast gróft. Við þurfum að
hvetja fólk til að kaup frekar
rúgbrauð og eða önnur trefjarík
brauð.“
Hún segir afar mikilvægt að
auka neyslu á grófu brauði þar
Könnun mataræðis sýnir að íslensk börn og unglingar f
Þurfa að taka
lýsi og borða
meira grófmeti
Eftir Bryndísi Sveinsdóttur
bryndis@mbl.is
*

%


"
 4   * 
%. . * M0
.
#M0#*.

C M0
.
#
/
#  *; 
 
 
 !"!
#$ !$"
%&!'
(" ) $ !! 
*+ 
,&'   -
(" !
. /$
0&'
C
C
C
C
 C!C
"C
"C
C
C
Grænmetisneysla íslenskra
Ingibjörg Gunnarsdóttir kyn