Morgunblaðið - 16.05.2006, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 16. MAÍ 2006 27
Mikill vöxtur hefur verið í ál-vinnslu hér á landi und-anfarinn áratug og stórtálver, Fjarðaál, í bygg-
ingu austanlands sam-
hliða stækkun álversins á
Grundartanga. Þessu
hefur fylgt stóraukin raf-
orkuframleiðsla, en segja
má að rafgreining súráls
sé aðferð til að nýta og
flytja út raforku. Eins og
rifjað var upp í grein
sama höfundar hér í
blaðinu hinn 6. apríl sl.
má ætla að framleiða
megi hérlendis 50 tera-
vattstundir af raforku á
ári (TWh/a), þar af 25–30
úr vatnsorku en 20–25
eða jafnvel meira úr jarð-
hita. Framleiðslan á síð-
asta ári nam tæpum 9
TWh, en þar af fór megn-
ið, eða nær tveir þriðju,
til orkufreks iðnaðar,
einkum álveranna
tveggja.
Þegar nýja álverið fyr-
ir austan hefur að fullu
tekið til starfa og stækk-
unin á Grundartanga er
komin í gagnið, sem
verður á árinu 2008, mun
raforkuframleiðslan
verða komin í 16 TWh/a
eða um þriðjung af ætl-
aðri heildarorkugetu. Ár-
leg álframleiðsla verður
þá komin í um 760 þús.
tonn, en hún nam um 270
þús. tonna á síðasta ári.
Komið hefur fram að
uppi eru hugmyndir um
þrjá nýja álversáfanga á
næsta áratug eða svo. Rætt er um ál-
ver við Húsavík, sem í tveim áföngum
næði 250 þús. tonna ársframleiðslu;
annað við Helguvík á Reykjanesi með
sömu afköstum og síðan stækkun á ál-
veri Alcan í Straumsvík um 280 þús.
tonn. Gangi þetta allt eftir yrði árs-
framleiðslan á áli komin í um 1,5 millj-
ón tonn og raforkunotkunin komin í
tæplega 29 TWh eða ríflega þrefalt
það sem hún er nú. Hlutur stóriðj-
unnar í raforkunotkuninni yrði þá um
eða yfir 85%.
Meðfylgjandi stöplarit sýnir hvern-
ig orkuþörfin myndi þróast næsta
áratuginn ef öll þessi áform gengju
eftir.
Orkukostir fyrir ný álver
Orkustofnun hefur metið hvort afla
megi raforku til þessara þriggja nýju
álvershugmynda á tilskildum tíma,
þ.e.a.s. einhvern tímann fram til 2015.
Gerð er grein fyrir mögulegum orku-
kostum í meðfylgjandi töfluyfirliti.
Auk þessara hugsanlegu nýju álvera
er orkuöflun til álversstækkunarinnar
á Grundartanga og álversins í Reyð-
arfirði með í myndinni. Orkunnar er
aflað jöfnum höndum úr vatnsorku og
jarðhita. Jafnframt er gengið út frá
því að raforkan verði ekki flutt lands-
horna á milli í auknum mæli, heldur
verði að afla orkunnar annars vegar
norðan- og austanlands en hins vegar
á syðri helmingi landsins.
Í yfirlitstöflunni koma fram tvenns
konar einkunnir sem viðkomandi
virkjunarkostir fá í rammaáætlun um
nýtingu vatnsafls og jarðvarma. Þar
eru orkukostirnir annars vegar
dregnir í dilka í fimm flokka, a–e, eftir
vaxandi óæskilegum umhverfisáhrif-
um. Fram hefur komið hjá stjórnvöld-
um að vart verði framar leitað fanga
víðar en í flokkum a–c þegar hugað sé
að nýjum virkjunarkostum. Af þeim
kostum sem hafa fengið mat í ramma-
áætluninni og hafa ekki þegar verið
ákveðnir eru engir í þessu yfirliti með
lakari umhverfiseinkunn en c.
Hagkvæmni virkjunarkostanna í
yfirlitinu er allbreytileg og þá um leið
óljóst hvort orkuverð sem kann að
bjóðast frá hinum aukna áliðnaði ger-
ir orkusölu álitlega í öllum tilvikum. Í
töflunni má sjá hvernig þeir virkj-
anakostir sem búið er að fjalla um í
rammaáætluninni eru flokkaðir eftir
vissri arðsemiseinkunn. Sést þar að
breytileiki í arðseminni er enn meiri en
í umhverfiseinkunninni.
Fleiri fyrirvara verður að hafa; svo
sem þann að virkjun háhitasvæða þar
sem ekki er komin nein
vinnslureynsla er oftast
óvissu undirorpin. Og
ekki þyrfti síður að huga
að því hvort það væri
tæknilega og efnahags-
lega unnt að sinna öllum
þeim framkvæmdum
sem hér um ræðir á ára-
tug þótt ekki væri það
samtímis. Að lokum er
það mikilvægur fyrirvari
að fæstir af umræddum
virkjunarkostum hafa
farið í gegnum hið form-
lega mat á umhverfis-
áhrifum. Á móti þessum
fyrirvörum kemur að
raforkuvinnslan, sem
fengist með virkjun allra
þessara kosta, væri
komin í nær 32 TWh/a
sem er ríflega 3 ein-
ingum umfram þarfir.
Því mætti leggja ein-
hverja af kostunum á
hilluna.
Orka til
annarra þarfa
Yrði af öllum um-
ræddum álversfram-
kvæmdum væri búið að
nýta um þrjá fimmtu af
ætlaðri virkjanlegri
vatnsorku og háhita og
eðlilegt að spurt sé hvort
þá væri ekki farið að
þrengjast um hvað aðrar
orkuþarfir varðar. Fyrst
er þess að geta að hinn
almenni markaður, raforka til heimila
og almenns atvinnureksturs, vex hægt
í samanburði við þau risastökk sem
tekin eru með hverju álveri. Vöxturinn
í almennu eftirspurninni er aðeins um
0,06 TWh/a á hverju ári. Þannig tekur
það almenna markaðinn nær hálfa öld
að vaxa sem nemur orkuþörf eins miðl-
ungsálvers upp á 250 þús. tonna árs-
framleiðslu.
En álver eru ekki eini möguleikinn
til að koma íslenskri orku í verð. Beinn
útflutningur um sæstreng er annar
slíkur. Tæknilega er það mögulegt en
hagkvæmnin er þó enn sem komið er
hæpin. Slíkur beinn útflutningur raf-
orku skapaði lítil atvinnuumsvif hér
innanlands; væri eins og útflutningur á
óunnu hráefni. Á hinn bóginn myndi
það óneitanlega styrkja íslenska raf-
kerfið að vera tengt því evrópska. Það
gæti aukið samkeppni á raforkumark-
aðinum og drægi jafnframt að nokkru
úr stærðarþörf miðlunarlóna. Slík
tenging mun því efalaust koma á
næstu áratugum; að minnsta kosti inn-
an þeirrar hálfrar aldar sem nefnd er
hér á undan. Og aukist verð og eft-
irspurn eftir grænni orku gæti sæ-
strengur orðið fýsilegri fyrr. Hvað
þarf þá mikla orku til? Hagkvæmir
jarðstrengir nú flytja um 750 MW,
sem er ríflega það sem fæst úr Kára-
hnjúkavirkjun. Og viss rök eru fyrir
því að æskilegra væri að leggja tvo
kapla samtímis. Miðað við nær fulla
nýtingu yrði orkuflutningur um 6
TWh/a um hvorn streng.
Önnur ákjósanleg notkun á rafork-
unni er að nýta hana í stað olíu og
bensíns í samgöngum og fiskveiðum.
Tækni til þess er ekki enn orðin hag-
kvæm, hvort sem það er með þeim
hætti að rafmagnið sé geymt í raf-
hlöðum eða því fyrst breytt í tilbúið
eldsneyti, svo sem metanól eða vetni.
Þó kann að vera skammt í það að viss-
ar málamiðlunarleiðir verði færar; svo
sem tvinnbílar sem unnt er að hlaða
rafmagni til grunnaksturs.
En eðlilega er spurt hvort nægilegt
rafmagn væri til staðar þegar að því
kæmi að nýta mætti raforku alfarið til
að knýja bíla og fiskiskip. Slegið hefur
verið á stærðir í þessu sambandi en
svarið fer mjög eftir þeirri tækni sem
beitt yrði og hve langt yrði gengið.
Minnst þyrfti af rafmagni ef unnt er að
geyma það á rafhlöðum, meira ef
vetnisleiðin er farin og þá samfara
efnarafölum. Enn meira þarf til ef
tilbúið eldsneyti er notað á sprengi-
hreyflum. Ætla má að líkleg raf-
orkuþörf í þessu skyni sé um 5
TWh/a en gæti farið í allt að 10.
Miðað við það mat að raforkugetan
sé um 50 TWh/a og að almenn notk-
un ásamt fyrrgreindri hámarks-
ráðstöfun til álvera verði alls um 30
TWh/a er enn allnokkuð borð fyrir
báru, en þó er við því að búast að
þeir orkukostir sem þá væri ekki
búið að ráðstafa væru ekki þeir
hentugustu, hvorki hagrænt né
umhverfislega. Jafnframt verður
þó á það að líta að við erum komin
inn í markaðsvætt raforkuumhverfi
þar sem einar þarfirnar geta rutt
öðrum úr vegi. Þannig er ekkert
sjálfgefið um rekstrartíma álver-
anna. Orkusamningar við þau eru
gerðir til afmarkaðs tíma. Ef svo
færi að meira fengist fyrir rafmagn
til annarra nota yrðu álverin að
draga saman seglin allt eins og nú
er að gerast í Evrópu þar sem sam-
fléttun raforkumarkaðarins er að
ryðja álverunum úr vegi. Er því
mikilvægt að samningar um orku-
sölu séu nægilega sveigjanlegir og
til sem skemmst tíma.
Jafnvægi í orkubúskapnum
Með hinum óbeina útflutningi á
orku sem felst í rafgreiningu á áli er-
um við Íslendingar orðnir stórútflytj-
endur á raforku. Þessi útflutningur
er að orkugildi til þegar orðinn
ámóta og innflutningur á eldsneyti
og enn frekar svo eftir þann vöxt í ál-
iðnaðinum sem þegar er ákveðinn.
Ef hyggilega er haldið á málum ætti
þjóðarbúið því til lengdar að verða
nokkuð varið fyrir sígandi hækkun
orkuverðs, enda hlýtur til lengdar
allt orkuverð að fylgjast að, raf-
orkuverð líka. Og takist að nýta inn-
lenda orku í stað innflutts eldsneytis
erum við enn betur sett.
Við eigum ekki að þurfa að vera
bangin í viðsjálum heimi orku-
framboðs og orkuverðs. En í því
skyni þarf langtímastefnu; ekki að-
eins um álver eða ekki heldur og um
aðrar þarfir, þ.m.t. vegna nátt-
úruverndar. Viðvörun sú sem felst í
snarhækkun olíuverðs undanfarið
ætti að verða okkur hvati til að hugsa
allan okkar gang í orkumálunum.
Hér hefur verið skýrt frá því hvað
þyrfti að virkja til að mæta ýtrustu
álvershugmyndum. En svo er það
annað mál hvort þjóðin vill hafa þann
hraða á nýtingu orkulindanna. Má þá
m.a. horfa til þess að fátt bendir til
annars en að orkuverð fari almennt
hækkandi. Því kann að vera skyn-
samlegt að fara ekki of geyst í bráð.
Orka handa
álverum
Eftir Þorkel Helgason
’Við eigum ekkiað þurfa að vera
bangin í við-
sjálum heimi
orkuframboðs og
orkuverðs. En í
því skyni þarf
langtímastefnu;
ekki aðeins um
álver eða ekki
heldur og um
aðrar þarfir,
þ.m.t. vegna
náttúruverndar.‘
Þorkell Helgason
Höfundur er orkumálastjóri.


!% 
"
" 
   
:NFN
, -
O
 
N11
./
1 + & $
2  $3 ' 4
2  $3 ' 44
%5'&36$  !
2 &  !
2&$  !
2 &3/'
7' &"8! &
9"&8+&
: '&)$$  !
2  $3 ' 444
;&'& <
;&'& <<
. &) 6 &
(=$!/
. &) 6  !
2$6  !
%&&  !
%  $ $)"
>8&!
? 8!36$
.& &$
 #/
 #
O
 

J
2 
N11

       








P.  /
 A
Q .. /
1M
0 . /
 A
 .. /
1M
0 ( %
 
2 
,N
&
&
&
&
&
&
8
&
A
&
A
&
A
&
A
B
&
B
B
B
8
B
B
A
B
B
B
&
B
A
B
B
B
B
  





 





< 2  
0 ( %
%
 (6&35 &  !
.  !C&&)$$
D&'&6  & 
%&&)&
(&)&
 $ !$'
(")!  !
$  !
E $ & + 
>6$ +
;&'& <
;&'& <<
. & &$ &'&  !
. 6)&8&)
.& &$


  




 


&
&
&
A
B
B
A
B
B
A
B
8
8









!% 
"
"
 1
 2 32
<M # .  7 # 2 0  17. .2 0  M0.
  
   .0$M 
7 12 0  M0.
R
RR
0  !
75 &8 $  '&
.  !7'!6$/2&) '
D&'&6/1 +'&) '
.  !/. &!$/
  '2 !/
  '25$&/
.13:N
12:N
.1:N
 
















4-
 
% 5 !

 
þeim yrði lagður í hornsteininn.
Þegar forsetinn hafði samband við
forsvarsmenn Landsvirkjunar og
sagði þeim frá þessum óskum tók
hann sérstaklega fram að hann
myndi ekki beita sér í málinu.
Vissulega getur það orkað tví-
mælis að leggja í hornsteininn texta
andstæðinga framkvæmdarinnar
enda hefur slíkt ekki tíðkast hingað
til þótt oft sé deilt um opinberar
byggingar og önnur mannvirki. Í
ljósi þeirra deilna sem hafa orðið
um virkjunina taldi Landsvirkjun
engu síður eðlilegt að halda til haga
andstæðum sjónarmiðum í blýhólk-
inum.
Kárahnjúkavirkjun
er staðreynd
Bygging Kárahnjúkavirkjunar er
langt á veg komin. Nánast allir
verkþættir hafa verið boðnir út og
u.þ.b. 60% verksins er lokið. Að
mínu áliti lýsir beiðni virkjunar-
andstæðinga því að þeir viðurkenna
að virkjunin sé staðreynd þótt hún
verði að sjálfsögðu áfram umdeild.
Búrfellsvirkjun var afar umdeild á
sínum tíma og þá voru hrakspár
ekki sparaðar af andstæðingum
virkjunarinnar. Í dag ríkir sátt um
þá virkjun. Það er von mín að sú
ákvörðun að koma til móts við sjón-
armið virkjunarandstæðinga sýni
að borin er virðing fyrir mismun-
andi sjónarmiðum. Gagnkvæmur
skilningur er öllum til góðs.
irkj-
ðra
rð-
ns.
að
yrir
am-
væð-
-
gn 1.
virkj-
il
-
við
na
ein-
um-
ngar
um
num
d-
for-
ví að
xti frá
a
ds-
Höfundur er forstjóri
Landsvirkjunar.
meðaltali tæplega 4 lítra af gosi
og svaladrykkjum á viku en 9 ára
börnin tæpa 2,5 lítra. Unnt væri
að minnka neyslu á viðbættum
sykri með því að minnka neyslu á
sykruðum gos- og svaladrykkj-
um.
Fiskur 1,5 sinnum í viku
Ráðlagður dagsskammtur af
grænmeti er um 200 g á dag en
níu ára börnin borðuðu að með-
altali 36 g en 15 ára unglingarnir
45 g. Ávaxtaneyslan er meiri, eða
90 grömm og 62 g en tæplega
15% fylgdu ráðleggingum um
ávaxtaneyslu sem hljóða upp á
a.m.k. 200 g á dag.
Þátttakendur borðuðu fisk að
meðaltali 1,5 sinnum í viku en
æskilegt væri að hafa hann á
borðum að minnsta kosti tvisvar í
viku, að sögn Ingibjargar. Stór
hluti barna og unglinga á á hættu
að fullnægja ekki joðþörf sinni
vegna ónógrar fiskneyslu. 65%
hópsins neyta hæfilegs magns af
mjólkurvörum, sem eru tveir til
fimm skammtar á dag, 21% borð-
ar minna en 14% meira.
ið af
trefj-
itinu
fu
du-
blóð-
af leið-
rnun.
meira
g
ga
4% af
ðu-
trefj-
ru
án ára
m að
mur úr
æti,
m og
ð að
æði“
ós að
u að
fá ¼ orku úr draslfæði
Morgunblaðið/Ásdís
barna er með því minnsta í Evrópu.
Morgunblaðið/Eyþór
nnir niðurstöður rannsóknarinnar í gær.