Morgunblaðið - 19.09.2006, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 19. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Þ
að er ekki líklegt að
átakið sem hafið var í
síðustu viku gegn
umferðarslysum und-
ir slagorðinu Nú segj-
um við stopp! muni skila miklum
árangri. Því miður. Sturla Böðv-
arsson samgönguráðherra hitti
svo sannarlega naglann á höfuðið
þegar hann sagði að taka yrði á
því ofbeldi sem mætti okkur í
umferðinni næstum því daglega.
Ofbeldi er rétta orðið.
Vegna þess að þeir sem með
fífldirfsku og leikaraskap verða
valdir að slysum beita annað fólk
ofbeldi. Hert viðurlög við umferð-
arlagabrotum, aukinn sýnileiki
lögreglunnar og jafnvel hækkun
á bílprófsaldri hefur því ekkert
með skerðingu á frelsi ein-
staklinga að gera heldur snýst
eingöngu um að reyna að koma í
veg fyrir að tillitsleysi og
heimska fáeinna bitni á þeim sem
hafa ekkert til saka unnið. Þann-
ig lúta slíkar hertar aðgerðir í
rauninni að því að vernda frelsi
einstaklinga fyrir þeim sem sök-
um ungæðisháttar, skapgerð-
arbresta eða af öðrum völdum
eru ófærir um að taka tillit til
annarra.
Ástæðan fyrir því að átakið
gegn umferðarslysum er ekki lík-
legt til að skila árangri er sú, að
það miðar að því að leysa vand-
ann með hugarfarsbreytingu. En
hugarfari verður ekki breytt með
handafli. Vissulega getur hug-
arfar breyst, en það gerist í svo
smáum skrefum og á svo ófyr-
irsjáanlegan hátt að það er fyr-
irfram vonlaust að ætla að leysa
einhvern vanda með hugarfars-
breytingu.
Og ástæðan fyrir því að ekki er
hægt að koma böndum á hug-
arfarið er sú, að það er að svo
mikilvægu leyti óyrt. Hugarfar
felur í sér grundvallarviðhorf og
gildi samfélagsins, þau gildi sem
móta breytni manns í þeim efn-
um sem talin eru mestu skipta,
eins og til dæmis við uppeldi
barna, setningu laga og mat á því
hvað telst fréttnæmt í samfélag-
inu.
Það er í þessum áþreifanlegu
þáttum, en ekki orðum foreldra,
þingmanna og fréttamanna, sem í
ljós kemur hið eiginlega hug-
arfar. Reyndar er ekki nóg með
að raunverulega hugarfarið sé
óyrt heldur verða orðin sem sögð
eru í mörgum tilvikum beinlínis
til að fela það.
Þetta er ekki nein samsær-
iskenning. Ég er ekki að halda
því fram að valdamenn segi vís-
vitandi annað en þeim raunveru-
lega finnst. Ég á við að hug-
arfarið sé óyrt vegna þess að
tungumálið dugi ekki til að nálg-
ast það. Ef reynt er að nálgast
hugarfarið með því að tala um
það eru allar líkur á að maður
festist í orðræðunni, líkt og á
brautarteinum, og bruni eftir
þeim fyrir fram mótaða leið. (Þess
vegna finnst manni svo oft að
maður hafi heyrt ótal sinnum áður
það sem ráðamenn segja í hátíð-
arræðum).
Úr þessu verður einskonar tvö-
feldni – annarsvegar það sem
maður segir og hins vegar það
sem manni finnst – og það má
segja að hið eiginlega markmið
alls skáldskapar og allrar heim-
speki hafi frá upphafi verið að
reyna að eyða þessari tvöfeldni.
Reyna að koma orðum að því sem
manni finnst. Það hefur einmitt
verið þá sjaldan að slíkt hefur tek-
ist að til hafa orðið mestu skáld-
skaparperlurnar og dýpsta heim-
spekin.
En hvort sem hún er góð eða
slæm held ég að þessi tvöfeldni sé
fyrst og fremst ein af stað-
reyndum lífsins. Þótt þeir sem
setja lög á Íslandi noti oft orða-
brautarteina á borð við „grípa til
aðgerða“, „forvarnir“ og fleira í
þeim dúr – að ógleymdri sjálfri
„hugarfarsbreytingunni“, sem er
einhverjir mest notuðu orðabraut-
arteinar sem til eru á íslensku –
verður að segjast eins og er að lít-
ið sést af áþreifanlegum aðgerðum
eða forvörnum. Yfirleitt eru þetta
ekki annað en orð.
Og þótt fífldirfska, tillitsleysi,
leikaraskapur og ókurteisi séu allt
vel þekkt hnjóðsyrði sem notuð
hafa verið í umræðu þjóðfélagsins
um háttalag ökuníðinga verður að
segjast eins og er, að hugarfarið í
þjóðfélaginu virðist almennt vera
á þá leið að þetta séu í rauninni
eftirsóknarverðir eiginleikar og að
án þeirra náist enginn árangur.
Við spólum í því hugarfari að hinir
tillitssömu komi ætíð síðastir í
mark.
Daginn eftir að Morgunblaðið
hafði eftir Umferðarstofu í baksí-
ðufrétt að mannslífum væri fórnað
fyrir fífldirfsku og leikaraskap í
umferðinni birti blaðið lærða lof-
grein um „harðasta naglann á
Wall Street“, sem komist hefði til
mikilla metorða og peninga með
því að vera allt annað en tillits-
samur.
Um leið og almannarómurinn
talar illa um þá sem valda skaða í
umferðinni með hraða og tillits-
leysi horfir hann með lotningu til
þeirra sem með nákvæmlega
sömu meðulum komast til valda
og áhrifa í þjóðfélaginu. Það virð-
ist beinlínis vera talinn eftirsókn-
arverður og raunhæfur möguleiki
að verða hafinn yfir lög og rétt.
Ef til vil má halda því fram að
tillitssemi og kurteisi séu jákvæð-
ir eiginleikar hjá þeim sem ekur
bíl, en dragbítar í stjórnmálum og
viðskiptum. En það getur verið
erfitt og tekið tíma að átta sig á
því hvenær maður á að vera tillits-
samur og hvenær ekki. Hætt er
við að maður láti freistast til að
grípa hvert það tækifæri sem
gefst til að sýna að maður sé
„harðasti naglinn“, í þeirri von að
ávinna sér aðdáun, virðingu og
peninga.
Ef hin óyrtu skilaboð sam-
félagsins á einum vettvangi eru
þau, að þeir tillitssömu verði aldr-
ei frægir og ríkir er kannski ekki
að undra að tillitssemi verði fátíð
á fleiri sviðum.
Spólað í
hugarfarinu
»Um leið og almannarómurinn talar illa umþá sem valda skaða í umferðinni með hraða
og tillitsleysi lítur hann með lotningu til þeirra
sem með nákvæmlega sömu meðulum komast
til valda og áhrifa í þjóðfélaginu.
BLOGG: kga.blog.is
VIÐHORF
Kristján G. Arngrímsson
kga@mbl.is
GUÐJÓN Rúnarsson, fram-
kvæmdastjóri Samtaka banka og
verðbréfafyrirtækja skrifar grein í
Morgunblaðið 5. september sl. þar
sem hann er að reyna að andmæla
staðreyndum í grein
sem starfsmenn Íbúða-
lánasjóðs skrifuðu í
Morgunblaðið 31.
ágúst sl. Margt er und-
arlegt í grein fram-
kvæmdastjórans og
virðist markmiðið vera
að villa um fyrir les-
endum varðandi starf-
semi Íbúðalánasjóðs.
Til að mynda gerir
hann lítið úr þeirri
staðreynd að innkoma
bankanna á íbúða-
lánamarkaðinn, sem
hrein viðbót við Íbúðalánasjóð og líf-
eyrissjóði, hafi átt mikinn þátt í auk-
inni verðbólgu frá þeim tíma. Þó
segir framkvæmdastjórinn að ekki
sé um það deilt að lækkaður fjár-
magnskostnaður húsnæðis hafi átt
sinn þátt í að auka verðbólguþrýst-
ing.
Í upphafi samkeppninnar við
Íbúðalánasjóð buðu bankarnir að
lána allt að 100% kaupverðs/
matsverðs íbúðar með 4,15% sem
voru svipaðir vextir og Íbúðalána-
sjóður bauð.
Engin takmörk voru á láns-
fjárhæð hjá bönkunum. Bankarnir
lánuðu einnig veðlán með þessum
kjörum án þess að viðskipti færu
fram með íbúðir.
Margir greiddu upp íbúðalána-
sjóðslán sín og tóku verulega hærri
lán í bönkunum og mismunurinn fór
til neyslu. Þetta stóraukna aðgengi
að lánsfé, sem varið var til annars en
íbúða var aðalástæða aukinnar verð-
bólgu.
Það að stjórnvöld boðuðu 2004
hækkun veðhlutfalla Íbúðalánasjóðs
úr 66% í 90% með þröngum skil-
yrðum um hámark lánsfjárhæðar við
18 millj. og bindingu láns við kaup
eða byggingu íbúðar vega lítið í
verðbólgumyndun og
stuðluðu ekki að henni.
Þá segir fram-
kvæmdastjórinn um
boðaða hækkun lána
Íbúðalánasjóðs: „Slík
niðurgreidd ríkiskjör
skyldu opin öllum og
óháð félagslegum þátt-
um.“
Það er algerlega
rangt að lán Íbúðalána-
sjóðs séu á nokkurn
hátt niðurgreidd af rík-
inu. Ríkið leggur ekk-
ert fé til niðurgreiðslu
lánskjara hjá Íbúðalánasjóði. Ríkið
hefur engan kostnað af Íbúðalána-
sjóði. Ríkissjóður hagnast á sjóðnum
og hjá honum er stöðug eignaaukn-
ing. Það er því sérkennilegur mis-
skilningur hjá framkvæmdastjór-
anum að ríkið greiði lán sjóðsins
niður.
Til glöggvunar fyrir fram-
kvæmdastjórann eru það nið-
urgreiðslur á vöru og þjónustu þeg-
ar að framleiðanda/seljanda er
greitt með vörunni eða þjónustunni
þannig að neytandinn greiðir ekki
framleiðanda/seljanda fullt verð fyr-
ir. (Ýmsar landbúnaðarvörur eru t.d.
niðurgreiddar.)
Í þessu sambandi er rétt að geta
þess að Íbúðalánasjóður fjármagnar
starfsemi sína með lánsfjárútboðum
á innlendum markaði. Markaðs-
vextir sem Íbúðalánasjóður greiðir
eru hærri en vextir sem viðskipta-
bankarnir greiða af þeim erlendu
lánum sem þeir hafa tekið að und-
anförnu til að fjármagna og endur-
fjármagna sína lánastarfsemi.
Framkvæmdastjórinn segir:
„Íbúðalánasjóður brást við sam-
keppninni með því að gerast leiðandi
í lækkun vaxta af íbúðalánum sem
aftur jók á þenslu og þar með verð-
bólgu.“
Í þessu sambandi verður að geta
þess að Íbúðalánasjóður lánar að-
eins út á íbúðir sem lántaki er að
kaupa eða byggja. Það gerðu bank-
arnir ekki. Þeir lánuðu þeim sem
höfðu gott veð og eins og áður sagði
fór verulegur hluti lána þeirra í aðra
neyslu. Þess vegna hafa Íbúðalána-
sjóðslán mun minni verðbólguáhrif
en lán bankanna. Átti Íbúðalána-
sjóður að hafa samráð við bankana
um vextina? Þarna kemur fákeppn-
isstefna bankanna vel fram. Fulltrúi
bankanna segir í raun: Íbúðalána-
sjóður heldur niðri vöxtunum. Eru
það ekki augljósir hagsmunir al-
mennings að halda áfram starfsemi
Íbúðalánasjóðs til að verjast vaxta-
okri? Er ekki augljóst að komist
bankarnir yfir starfsemi Íbúðalána-
sjóðs hækka vextir?
Þá segir framkvæmdastjórinn:
„Húsnæðislán eru áhættuminnstu
lán sem veitt eru og mikilvægt fyrir
alhliða fjármálafyrirtæki að hafa
þau í eignasafni sínu til að dreifa
áhættu.“
Í grein sinni gerir fram-
kvæmdastjórinn ljósar aðalástæður
þess að bankarnir sækja svo fast að
hrifsa til sín Íbúðalánasjóð. Þarf
frekari vitna við um það hverra er-
inda þeir stjórnmálamenn ganga
sem hafa lýst því yfir að þeir vilji
leggja niður starfsemi Íbúðalána-
sjóðs í núverandi mynd og gera hann
að þjónustustofnun fyrir bankana.
Um þetta þarf almenningur að
hugsa nú í aðdraganda kosninga.
Staðreyndir um
Íbúðalánasjóð
Árni Þormóðsson skrifar um
Íbúðalánasjóð og bankana
»Ríkið hefur engankostnað af
Íbúðalánasjóði.
Árni Þormóðsson
Höfundur er öryggis- og
næturvörður.
Í EINNI þokkalegri gagnrýni
Rögnu Sigurðardóttur í Morg-
unblaðinu 13. september 2006 um
sýningu tilnefndra myndlist-
armanna til Sjónlistaverðlaunanna í
Listasafninu á Ak-
ureyri, sem afhent
verða 22. september
næstkomandi, kristall-
ast það undarlega við-
horf að ekkert sé við-
urkenning nema fylgi
því dágóð peninga-
upphæð og að athöfnin
nái að hrista samana
hópsálina á sjónvarps-
skjá. Ergo; loksins er
orðinn til vettvangur
fagurgala á Íslandi
sem nær að koma
klisjukjaftæði samtím-
ans um myndlistarmenn á sama
stig og bókmenntir, kvikmyndir og
leiklist.
Um tilurð þessara verðlauna skal
ekki lagður dómur hér, en ég styð
framkvæmdina hvernig svo sem
kann að takast valið hverju sinni,
enda tel ég að öll hvatning til
myndlistarmanna um að öðlast
verðugan sess í samtímanum sé af
því góða og verðlaun á engan hátt
undanskilin slíku, hverju tagi sem
þau kunna að birtast.
Hins vegar er það stærilæti,
sjálfumgleði og virðingarleysi sem
kemur fram í gagnrýni Rögnu um
það sem þó hefur verið gert til þess
að vekja áhuga og athygli á einmitt
samtímalistamönnum ekki sam-
boðið jafn ágætum gagnrýnanda.
Leyfi ég mér að vitna til gagnrýni
hennar hvar hún aftekur margan
heiður sem myndlistarmönnum á
Íslandi hefur verið veittur: „Það er
ánægjuleg staðreynd (leturbreyting
höf.) að þegar fyrir ári síðan voru
engin verðlaun til í myndlistinni eru
þau nú orðin tvenn en ekki má
gleyma heiðursverðlaunum Mynd-
stefs …“
Í þessu sambandi vil ég minna á
að Ullarvettlingar Myndlist-
arakademíu Íslands
(MAÍ) hafa verið af-
hentir íslenskum
myndlistarmanni frá
því árið 2001 allt til
dagsins í dag. Ull-
arvettlingaviðurkenn-
ing MAÍ var ekki
fundin upp í sjálf-
umgleði, heldur vegna
þess að nauðsyn bar til
að auðga verðlauna-
flóru íslenskra mynd-
listarmanna. Ullarvett-
lingarnir hafa ekki
gert upp á milli list-
greina og flokkað þær í dilka á einn
né neinn hátt heldur hafa allir
myndlistarmenn, hvernig svo sem
þeir kynna sig, átt inni í því vali og
verður vonandi framhald á, þrátt
fyrir tilkomu Sjónlistaverð-
launanna.
Margur kann að þykja erfitt að
ráða í slíka framsetningu sem
Ragna kýs að upphefja Sjón-
listaverðlaunin á kostnað þess
starfs sem einstaklingar og fyr-
irtæki hafa léð íslenskri myndlist á
undanförnum árum, og þess vegna
er bleik vissulega brugðið.
Fjölmiðlar gegna mjög svo mik-
ilvægu hlutverki í kynningu á ís-
lenskri myndlist og hafa þeir vissu-
lega staðið vel að umfjöllun um
Ullarvettlingana, en það viðhorf
undirlægjuháttar gagnvart þeim,
sem svo skýrt kemur fram í gagn-
rýni Rögnu um fjölmiðla- og hátíða-
væðingu myndlistarinnar, er að
mati undirritaðs ekki til fram-
dráttar myndlistinni heldur miklu
frekar til útþynningar á henni. Til-
vitnun: „Ekki má gleyma klukku-
stundar beinni útsendingu frá verð-
launaafhendingunni í sjónvarpi hinn
22. september nk., á borð við út-
sendingar frá Edduverðlaunum og
Íslensku bókmenntaverðlaununum.
Vonast má til að þetta opni augu
sjónvarpsmanna fyrir möguleik-
unum sem myndlist býður upp á
sem sjónvarpsefni.“
Svo mörg voru þau orð von-
arinnar. Í mínum huga er þetta ein
útgáfan í viðbót af þeirri ágætu
þáttaröð sem var tíðkuð í sjónvarpi
í eina tíð og enn þá í útvarpi og
kölluð Maður er nefndur. Núna er
bara glysið gert að viðfangi og til-
nefndum fulltrúum myndlistarinnar
gefinn kostur á að tala við innvígða
í beinni: „Takk, mamma, sýning-
arstjóri og Kjarval“ og dálítið tár.
Þvílík lágkúra, einungis til þess að
sleikja sviðslampana.
Ef vegur myndlistarinnar er ein-
ungis þann veg lagður að verða við-
fang slíks fleðuskapar, þá vei þér
myndlist og þeim sem viljið veg
hennar á þann hátt.
Er sjónin í lagi?
Benedikt Gestsson gerir
athugasemd við gagnrýni
Rögnu Sigurðardóttur
varðandi sýningu tilnefndra
myndlistarmanna til
Sjónlistaverðlaunanna
»Ef vegur myndlist-arinnar er einungis
þann veg lagður að
verða viðfang slíks
fleðuskapar, þá vei þér
myndlist og þeim
sem viljið veg hennar
á þann hátt.
Benedikt Gestsson
Höfundur er stjórnarformaður
Myndlistarakedemíu Íslands (MAÍ)
og áhugamaður um framgang
íslenskrar myndlistar.