Morgunblaðið - 29.09.2006, Síða 10

10 FÖSTUDAGUR 29. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
BJÖRN Bjarnason, dóms- og kirkju-
málaráðherra, telur mikilvægt að í
samkomulagi Íslands og Bandaríkj-
anna um varnarmál hafi pólitískum
stoðum verið skotið undir margháttað
samstarf ríkjanna á sviði öryggismála
en í því felist á hinn bóginn ekki breyt-
ing á eðli samstarfsins.
Upplýsingar um samstarfið og ný
verkefni ríkisins er annars vegar að
finna í samkomulaginu um varnarmál
og hins vegar í yfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar um ný verkefni vegna brott-
farar Bandaríkjahers.
Um hin nýju verkefni sagði Björn,
að þau kæmu ekki í stað varnarliðsins,
enda væru þau ekki hernaðarleg, þó
yfirlýsingin væri birt í tengslum við
brotthvarf hersins væri áréttað með
henni hvað þurfi að gera til að öryggis-
mál Íslands gætu talist í lagi.
„Þótt við séum ekki að taka að okk-
ur hernaðarleg verkefni er það al-
mennt mat okkar að það þurfi að huga
að þessum atriðum, sem getið er í yf-
irlýsingunni. Það liggur í hlutarins eðli,
að brottför varnarliðsins kallar á
aukna ábyrgð okkar á eigin öryggi.
Um það ætti ekki að þurfa að deila,“
sagði Björn í sam-
tali við Morg-
unblaðið.
Í yfirlýsingu
ríkisstjórnarinnar
væri fjallað um
ýmislegt sem áður
hefði verið á döf-
inni, s.s. pólitíska
aðkomu að al-
mannavörnum og
uppbyggingu Tetra-kerfisins. „Þetta
eru mál, sem hafa verið á döfinni en
eru áréttuð í tilefni af brottför varn-
arliðsins, þar sem þau snerta öryggi
landsmanna. Þetta eru ekki verkefni
sem varnarliðið hefur sinnt, enda hef-
ur það farið með landvarnir. Hér er
um að ræða öryggisgæslu á vegum
lögreglu og hún hefur alla tíð verið í
verkahring innlendra stjórnvalda.“
Pólitísk yfirlýsing mikilvæg
Í samkomulagi Íslands og Banda-
ríkjanna um varnir segir m.a. að kann-
aðar verði leiðir til að auka samstarf
Landhelgisgæslunnar og bandarísku
strandgæslunnar. Björn benti á að
samstarf þessara stofnana hefði verið
náið um langt árabil og stefnt væri að
því að styrkja það frekar þó ekki væri
búist við neinni gjörbreytingu. Mesta
breytingin væri sú að með sam-
komulaginu í varnarmálum fengi sam-
starf Landhelgisgæslunnar og banda-
rísku strandgæslunnar, og raunar
fleiri stofnana skýrari pólitískan
grundvöll eða umboð. Slíkt umboð
væri ekki síst þýðingarmikið til að
greiða fyrir niðurstöðu í málum innan
hins flókna og margskipta stjórnkerfis
Bandaríkjanna.
Björn sagði landamærasamstarfið
hafa þróast í átt að nánari samvinnu á
undanförnum árum, sérstaklega eftir
að Ísland varð hluti af Schengen-
svæðinu. Mikil umferð væri um Kefla-
víkurflugvöll til og frá Bandaríkjunum
og því væri full ástæða til að sam-
starfið væri eins náið og frekast væri
kostur. Samstarf milli lögregluemb-
ætta á Íslandi og í Bandaríkjunum
hefði tíðkast lengi og mundi vænt-
anlega aukast. Hér skipti hin pólitíska
stoð í samkomulaginu um varnarmál
einnig miklu máli. „Í þessu sambandi
getum við ekki heldur litið fram hjá því
að samstarf okkar við Evrópuríkin á
þessu sviði hefur verið að eflast mjög
ört á síðustu misserum, meðal annars í
gegnum Schengen-samstarfið og
Europol,“ sagði Björn.
Í fyrrnefndu samkomulagi kemur
fram að liður í samstarfi á sviði lög-
gæslu og vörnum gegn hryðjuverkum
sé ætlunin að sérsveit íslensku lögregl-
unnar og sérsveitir Bandaríkjahers
þjálfi saman og skiptist á starfs-
mönnum. Aðspurður hvort slíkt sam-
starf hefði áður verið milli þessara
sveita sagði Björn, að í sjálfu sér hefði
engin hindrun verið fyrir því. Sér-
sveitin ætti samstarf við sambærilega
aðila í mörgum löndum og sameig-
inlegar æfingar væru mikilvægar.
Í yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar um
ný verkefni íslenskra stjórnvalda við
brottför varnarliðsins er einnig fjallað
um varalið. Björn sagði ljóst að setja
yrði ákvæði í lög um slíkt lið, áður en
það gæti tekið til starfa og hann minnti
jafnframt á að lögregla hefði haft fram
til ársins 1996 haft heimild til að kalla
út varalið. Varalið myndi væntanlega
koma bæði að löggæslu og störfum
vegna almannavarna. Ákvæði um slíkt
lið ætti bæði erindi í lögreglulög og lög
um almannavarnir. „Á þessu stigi er
ótímabært að ræða leiðir í þessu efni,
þær munu skýrast, eftir að tillögur að
lagaákvæðum hafa verið kynntar.“
Landhelgisgæslan langdýrust
Spurður um kostnað við hin nýju
verkefni ríkisins sagði Björn að ljóst
væri að langdýrasti þátturinn snerti
landhelgisgæsluna. Ekki hefði verið
lagt mat á kostnað að öðru leyti, þó
væri ljóst að hann yrði töluverður. Ef
komið yrði á fót varaliði yrði það fólk
að fá þjálfun og svo mætti áfram telja.
Þá taldi hann brýnt að huga að fjölgun
nemenda í Lögregluskóla ríkisins.
Björn sagðist sáttur við sam-
komulag Íslands og Bandaríkjanna í
varnarmálum og hann teldi varnir
landsins fullnægjandi. Með sam-
komulaginu væri tryggt að hreyf-
anlegur herafli væri til staðar í þágu
Íslands, ef á þyrfti að halda. Íslend-
ingum hefði tekist að tryggja þetta
m.a. með því að leggja mikla áherslu á
nauðsyn loftvarna og ætti að skoða
niðurstöðuna í ljósi kröfunnar um, að
orrustuþotur yrðu til staðar á Kefla-
víkurflugvelli.
Ekki breyting á eðli samstarfsins
Dómsmálaráðherra telur brýnt að huga að fjölgun nemenda í Lögregluskóla ríkisins
Björn Bjarnason
Repúblikaninn David K. Garman ereinn af þremur aðstoðarorkumála-ráðherrum Bandaríkjastjórnar.Hans sérsvið er orkumál en hinir
aðstoðarráðherrarnir tveir deila með sér vís-
indarannsóknum annars vegar og kjarnorku-
öryggi hins vegar.
Garman er einnig starfandi formaður
stýrinefndar Alþjóðavetnissamstarfsins,
IPHE, sem hélt í vikunni sjötta fund sinn í
Reykjavík. Meginmarkmið IPHE er að flýta
fyrir þróun vetnishagkerfisins en auk Íslend-
inga taka fimmtán ríki og Evrópuráðið þátt í
samstarfinu, sem hleypt var af stokkunum
árið 2003. Garman hefur í gegnum þá stöðu
kynnt sér orkumál á Íslandi og þekkir vel til
tilrauna Íslenskrar Nýorku með vetnisknúna
strætisvagna á höfuðborgarsvæðinu.
Spurður um hlutverk Íslendinga í þessu
samstarfi segir Garman það einkar mikil-
vægt, Ísland sé kjörinn vettvangur fyrir
vetnisrannsóknir og að vísindamenn landsins
standi framarlega á þessu sviði.
„Svo geta Íslendingar sett sig inn í þanka-
gang bæði Bandaríkjamanna og fulltrúa Evr-
ópu í samstarfinu og það skiptir oft miklu
máli,“ segir Garman. „Stundum eiga Evr-
ópumennirnir erfitt með að skilja landa mína
og öfugt.“
Varðar öryggi landsins
George W. Bush Bandaríkjaforseti lét þau
orð falla í aprílmánuði að hátt olíuverð væri
orðið einskonar skattur á bandarísk fyrir-
tæki og byrði á efnahagslífi landsins.
Aðspurður um hvort hátt eldsneytisverð að
undanförnu hefði stuðlað að aukinni áherslu
á þróun vetnis sem orkubera fyrir sam-
göngukerfið vestanhafs segir Garman tvær
hliðar á vetninu, sem báðar varði öryggi
landsins þótt með ólíkum hætti sé.
„Vetni eykur öryggi í orkuframboði með
því að gera okkur kleift að láta orkubera sem
er framleiddur innanlands leysa af hólmi inn-
flutta orkugjafa. Við getum framleitt vetnið
úr fjölmörgum orkugjöfum heimafyrir. Í
öðru lagi gæti það styrkt efnahagslífið með
margvíslegum hætti.“
Leysa þarf eldsneytið af hólmi
Einn helsti hvatinn til þess að finna nýja
orkubera til að knýja farartæki er sá, að olíu-
lindir jarðar eru ekki ótæmandi, þær munu
fyrr eða síðar verða uppurnar. Svo er hátt ol-
íuverð orðið hagkerfinu til trafala, nú þegar
því er spáð að árið 2010 muni gallonið (3,785
lítrar) af vetni sem er framleitt með orku úr
gasi kosta einn og hálfan Bandaríkjadal, eða
um 105 ísl. krónur að núvirði.
Inntur eftir frægri rannsókn M. King
Hubberts, jarðfræðings hjá olíuvinnslufyr-
irtækinu Shell, á sjötta áratugnum, þar sem
hann spáði því að olíuframleiðsla í Bandaríkj-
unum myndi ná hámarki um árið 1970 og
dala svo, segir Garman ljóst að leysa þurfi ol-
íuna af hólmi.
„Burtséð frá því hvort Hubbert hafi haft
rétt fyrir sér liggur fyrir að hagkerfi heims-
ins þarf að finna nýja orkugjafa. Bush forseti
sagði í ávarpi sínu í janúar að „Bandaríkja-
menn væri háðir olíu“ og að þeir þyrftu að
íhuga aðra möguleika. Það er skylda okkar
sem stjórnvalda að smíða áætlanir, þar sem
gert er ráð fyrir því að olían kunni að renna
til þurrðar. Við leggjum hart að okkur við að
þróa vetni sem orkubera og orku úr lífmassa
sem orkugjafa.“
Vetni er eins og fyrr segir orkuberi, það
flytur orku líkt og rafmagn fremur en að
varðveita orkuna í kolefniskeðjum líkt og ol-
ía. Garman segir gas koma til greina sem
orkugjafa við vetnisframleiðslu til að byrja
með.
„Við slíka framleiðslu er dregið úr losun
gróðurhúsalofttegunda um sem nemur 60
prósentum, miðað við hefðbundna notkun
gassins. Sumir gagnrýnendur segja þetta
ekki nóg til að draga úr losuninni en ég er
því ósammála.“
Gæti knúið heimilið og bílinn
Rithöfundurinn og orkumálaráðgjafinn
Jeremy Rifkin setur fram þá framtíðarsýn í
bók sinni „The Hydrogen Economy“, sem
kom út árið 2002, að vetni muni umbylta
efnahagskerfi Bandaríkjanna, með því meðal
annars að stuðla að mikilli fjölgun orku-
framleiðenda og lægra orkuverði.
Spurður um þessa sýn, sem minnir óneit-
anlega á vangaveltur um áhrif netsins á hag-
kerfið á síðasta áratug, segist Garman ekki
geta fullyrt að þróunin verði á þennan veg,
allt eins geti farið svo að fá fyrirtæki muni
annast sölu og dreifingu á orkuberanum
vetni. Óvissan um þróunarbrautir vetnisins
sé hins vegar meðal þess sem geri það svo
spennandi sem orkugjafa.
„Ég hef lesið bókina og rætt við Rifkin um
þessi mál. Það sem hann á við er að eins-
konar lýðræðisvæðing í orkumálum getur átt
sér stað, ef orka og framleiðsla hennar verð-
ur gerð fleirum aðgengileg en áður.
Rifkin á sér skoðanabræður, hagfræðing-
urinn Vijay V. Vaitheeswaran setur fram lík-
ar hugmyndir í bók sinni „Power to the
People“. Þetta er eitt af því sem er svo já-
kvætt við vetni. Það gefur þér möguleika
sem hagkerfi er grundvallast á olíunotkun
býður ekki upp á.“
Geturðu nefnt dæmi?
„Ef ég reiði mig á olíu reiði ég mig á orku-
gjafa sem hefur verið framleiddur, hreins-
aður og fluttur til mín eftir flóknu dreifikerfi.
Það er hugsanlegt að bandarísk heimili muni
í framtíðinni hafa efnarafala, rafgreina og
sólarrafhlöður sem geta framleitt vetni.
Vetnið mætti nota til að knýja farartæki
heimilisins. Svo mætti jafnvel flytja orkuna
aftur til heimilisins, ef til að mynda sól-
arrafhlöðurnar nýttust ekki í sólarleysi.“
Þarf meira fé til rannsókna
Þegar talið berst að því markmiði bíla-
framleiðendanna Toyota og General Motors
um að hefja fjöldaframleiðslu á vetniskn-
únum bílum í upphafi næsta áratugar segir
Garman að þetta ferli muni taka lengri tíma,
sé miðað við verulega markaðshlutdeild vest-
anhafs.
„Mitt mat er að fullkomlega samkeppn-
ishæf fjöldaframleiðsla á vetnisknúnum bíl-
um muni hefjast fyrir alvöru þegar líður að
árinu 2020. Þá á ég við fjöldaframleidda bíla
sem neytendur vilja og hafa efni á.“
Spurður um árleg útgjöld orkumálaráðu-
neytisins segir Garman þau vera um 24 millj-
arða Bandaríkjadala, eða um 1.677 milljarða
króna. Þar af renni sex milljarðar dala, eða
um 420 milljarðar króna, til rannsókna á
þeirri tækni sem er beitt við orkuvinnslu og
hálfur milljarður dala, eða um 35 milljarðar
króna, til rannsókna á endurnýjanlegum
orkugjöfum. Svo verji innanríkisráðuneytið
og Umhverfisstofnun Bandaríkjanna, EPA,
meðal annarra fé til rannsókna á þessu sviði.
Garman segir að hálfur milljarður dala á
ári í rannsóknir á sólarorku, vetni, orku úr
lífmassa og jarðvarmaorku sé „sennilega
ekki nógu mikið“.
„Forseti Bandaríkjanna fór í árlegu ávarpi
sínu í janúar fram á 22 prósenta aukningu í
útgjöldum til rannsókna á hreinni orku.
Þingið hefur enn ekki veitt okkur það um-
framfé en við höfum beðið um það. Því má
bæta við, að í Bandaríkjunum er litið svo á að
kjarnorka sé hrein orka. Þess vegna höfum
við áhuga á að blása lífi í kjarnorkuvinnslu
sem leið til að draga úr losun gróðurhúsa-
lofttegunda í andrúmsloftið.“
Hlutur stjórnvalda mikilvægur
Einstaklingsframtakið og lágmarksafskipti
stjórnvalda af atvinnulífinu hafa löngum ver-
ið kjörorð repúblikanaflokksins. Spurður um
þátt stjórnvalda í þróun nýrra orkugjafa seg-
ir Garman hann vera mikilvægan, þótt mest-
ur árangur náist við samvinnu einkafyrir-
tækja og stjórnvalda.
„Bílaframleiðandinn General Motors hefur
áhuga á að breyta framleiðslu sinni. Bíla-
markaðurinn í Norður-Ameríku er mjög
þroskaður. Bílaframleiðendur bítast sín á
milli um markaðshlutdeild. Því eru Bandarík-
in ekki vænlegasti staðurinn fyrir GM til að
sækja hagnað af starfsemi sinni. Yfirmenn
GM hugsa hnattrænt og um hvernig bíl þeir
vilji selja á vaxandi mörkuðum, í Brasilíu,
Kína og á Indlandi.
Þarna er framtíðin og þarna kann framtíð-
arvöxtur fyrirtækisins að verða. Fyrir nokkr-
um árum gerði GM rannsókn á því hvers
konar bíl það ætti að framleiða í framtíðinni
og niðurstaðan var vetnisbíll.
Þetta er dæmi um samofna hagsmuni
stjórnvalda og einkageirans. Á meðan stjórn-
völd beita sér fyrir ávinningi almennings af
vetnisframleiðslu, hreinna lofti og auknu ör-
yggi í orkuframboði leggur einkageirinn
áherslu á að skila hagnaði.“
Aukin áhersla á orkunýtni
Garman telur þau skref er stjórnin hefur
stigið til að bæta orkunýtni annað dæmi um
mikilvægi framlags hennar í orkumálum.
„Á þessu ári samþykkti stjórnin reglugerð
sem felur í sér að 15 ný raftæki, allt frá
þvottavélum til spennubreyta, þurfa að upp-
fylla skilyrði um lágmarksorkunýtni eigi þau
að fara í framleiðslu. Þá reynum við að fá
neytendur til að leggja sitt af mörkum með
því að huga að orkunotkun sinni og koma
auga á raftæki sem nýta orkuna best,“ segir
David K. Garman.
Vetnishagkerfið á næsta leiti
David K. Garman er einn
þriggja aðstoðarorkumálaráð-
herra Bandaríkjanna. Í samtali
við Baldur Arnarson ræðir
Garman um framtíðarmöguleika
vetnishagkerfisins.
Morgunblaðið/Ásdís
Orkumál David K. Garman telur einkar mik-
ilvægt að auka fjölbreytni í orkuframboði.