Morgunblaðið - 29.09.2006, Side 33

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. SEPTEMBER 2006 33
Símanotkun Íslendinga jókst
hratt og á fyrsta heila starfsárinu
árið 1907 voru 375 talsímar í notk-
un en þeir voru orðnir 1.392 árið
1915.
Fljótlega kom í ljós að bronslín-
urnar sem fluttu símtöl milli staða
dugðu illa og strax árið 1906 slitnaði
símavírinn. Séra Ásmundur Gísla-
son á Hálsi í Fnjóskadal var einn af
fyrstu stöðvarstjórunum og honum
brá illa þegar vart varð við fyrstu
bilunina. Hann reið að biluninni við
Eyrarland, gerði við línuna til
bráðabirgða og reið svo heim.
„Halló, Akureyri,“ sagðist hann
hafa hrópað, móður og másandi í
símann þegar heim kom, „og indæl
meyjarrödd svaraði mér: „Það er
allt í fínasta lagi á milli okkar.“ Mér
fannst eins og ég hefði bjargað
manni frá líftjóni.“
Upp úr miðri síðustu öld hófst
svo átak við lagningu jarðsíma-
strengs í stað loftlína. Jókst öryggi
símasambanda þá til muna.
Talsímastúlkum fækkar
Enn ein stór tæknibylting í sögu
símans voru sjálfvirku símarnir, en
áratugi tók að innleiða þá tækni hér
á landi að fullu. Þurfti fólk jafnvel
að bíða árum saman eftir að fá sjálf-
virkan síma. Smám saman fækkaði
því talsímastúlkunum svonefndu. Í
árslok 1976 höfðu 71.800 símnot-
endur fengið sjálfvirkan síma en lið-
lega 4.400 voru enn í handvirka
kerfinu. Næsta stóra stökkið var
talsamband við útlönd, en með því
var hægt að tengja menn áfram við
fjarlæg lönd og voru íslenskar tal-
símakonur í beinu sambandi við öll
heimsins horn.
Fjölmargir þættir fléttast inn í
fjarskiptasögu Íslendinga, til að
mynda umsjón þjóðarinnar með
flugumferðarstjórn og veðurþjón-
ustu á norðanverðu Atlantshafi í
kjölfar síðari heimsstyrjaldarinnar,
en Landssímanum var falið að ann-
ast þessi fjarskipti. Umdæmið var
stórt, náði vestur fyrir Grænland og
austur undir Noregsstrendur.
Samningur sem Íslendingar gerðu
um þessi mál reyndist þeim mjög
mikilvægur og segja má að hann
hafi greitt fyrir ýmsum þeim fram-
faraskrefum sem stigin voru í fjar-
skiptamálum þjóðarinnar. Á það
ekki síst við lagningu sæstrengj-
anna Scotice og Icecan hingað til
lands, en einhver merkustu tíma-
mót í þróun símasambands Íslend-
inga við útlönd urðu árið 1962 þegar
þeir voru teknir í notkun.
Lifandi myndir
Tækninni fleygði hratt fram á
síðari hluta 20. aldarinnar. Á sjö-
unda áratugnum reistu Bandaríkja-
menn lóranstöð á Gufuskálum á
Snæfellsnesi og reis þar 100 manna
þorp í auðninni. Upp úr 1980 var
þegar orðið ljóst að GPS-staðsetn-
ingarkerfi myndu leysa lóran af.
Fjarskiptatæknin teygði anga
sína víða og hafði þegar fyrir miðja
síðustu öld náð það langt að hægt
var að senda lifandi myndir milli
staða og voru fyrstu tilraunir til
sjónvarpssendinga gerðar hér á
landi árið 1934 þótt ekki hafi það
verið fyrr en áratugum síðar að ís-
lenskt sjónvarp tók til starfa.
Jarðstöðin Skyggnir í Mos-
fellsbæ markaði þáttaskil í starf-
seminni árið 1980 en með tilkomu
hennar var hægt að taka á móti lif-
andi myndum um gervitungl frá út-
löndum.
Eftir hægfara þróun um áratuga-
skeið urðu framfarirnar næsta bylt-
ingarkenndar um miðjan níunda
áratuginn en þá kom m.a. ljósleið-
arinn til sögunnar, fjarskiptahrað-
braut með sívaxandi umferð. Net-
væðing landsmanna var hafin.
Sú tækninýjung sem snertir dag-
legt líf fólks síðari ár er tilkoma far-
símanna. Voru Íslendingar heldur
ekki lengi að sjá kosti þessa fjar-
skiptatækis þegar hann kom á
markaðinn. Notendum fjölgaði
hratt og í lok árs 2005 voru farsím-
arnir nánast jafnmargir og íbúar
landsins.
Nýir tímar
Allt fram til ársins 1984 hafði
Landssíminn einkarétt á öllum
tækjum sem tengdust fjarskiptum
hér á landi, þar á meðal innflutningi
á símtækjum. Árið 1997 var svo
Póst og síma skipt upp og Lands-
sími Íslands hf. stofnaður. Samhliða
því var einkaréttur Landssímans á
fjarskiptaþjónustu að fullu afnum-
inn. Fyrirtækið Síminn var svo selt
á 99. stofnári Landssíma Íslands og
upphófst nýr kafli í fjarskiptasög-
unni með tilheyrandi samkeppni á
markaðnum.
n innan seilingar
Talsímastúlkur Það þótti fínt að vera talsímakona. Hér eru þær að störfum í Bæjarsíma Reykjavíkur árið 1923.
and
og tal-
eykja-
naður
ur yf-
ð.
ra
stétt-
fs-
til
eggja
ndið.
rku
aðar í
ði.
mi sam-
opn-
kemst
gju-
upp.
ndu
girnir
eknir í
kyggn-
in í
d-
ðarinn
ara
n tek-
mi
mi að-
lands
treng-
un.
r.
Ljósmynd/Sigurgeir Jónasson
Breytingar Cantat-3-sæstrengurinn tengdur við Vestmannaeyjar 1994.
ORÐIÐ sími varð ekki strax fyrir
valinu þegar menn reyndu að finna
nafn á þetta fyrirbæri. Í bókinni
Saga Símans í 100 ár segir að ýmist
hafi verið notuð orðin hljóðþráður,
hljóðberi, málmþráður, fréttaþráð-
ur, málþráður eða talþráður þegar
hugmyndir um símalagningu til
landsins voru fyrst orðaðar.
Kemur fram í bókinni að orðið
sími eigi uppruna sinn í fornu nor-
rænu máli, hvorugkynsorðið
„síma“ merkti þráður eða band og
orðið „sima“ finnst einnig í forn-
ensku í sömu merkingu. Í orðabók
séra Jónasar Jónassonar frá
Hrafnagili sem út kom árið 1896
koma fyrir orðin talsími og ritsími
sem þýðing á orðunum „telefon“
og „telegraf“ og eru þau nýyrði
eignuð Pálma Pálssyni cand.mag.
Orðið festist fljótt í sessi og allt frá
því að síminn kom árið 1906 er vart
hægt að segja að annað orð hafi
verið notað yfir þetta fjar-
skiptatæki.
Hljóðberi,
málþráður
eða sími?
LÖNGUM ríkti algjör kynjaskipt-
ing í mörgum störfum hjá Síman-
um. Þannig var það til dæmis í
hópi símsmiða.
Fyrsta konan
sem lærði sím-
smíði var Eyrún
Bachmann. Hún
útskrifaðist sem
línumaður
haustið 1979.
Þremur árum
síðar varð hún
símsmiður og
síðan sím-
smíðameistari.
Hún starfar enn í sömu deildinni,
sem fyrst hét Jarðsímadeild en nú
Aðgangsnet – rekstur.
„Þeir voru mishrifnir til að
byrja með, karlarnir í deildinni, en
þeir tóku mér samt vel og ég varð
fljótlega „ein af strákunum“. Það
þótti fullkomlega eðlilegt að segja:
„Strákar, drífum í þessu“,“ er haft
eftir Eyrúnu í bókinni Saga Sím-
ans í 100 ár. Það kom þó oft skrít-
inn svipur á marga vegfarendur
þegar þeir sáu stúlku gægjast upp
úr skurði. Enn er leitun að konum
í þessari starfsgrein.
Ein af
strákunum
Eyrún Bachmann
að störfum.
HUGMYNDIN um talsíma þótti
svo fráleit þegar hún kom fyrst
fram að menn voru fangelsaðir
fyrir að nefna slíka firru, ef marka
má frétt sem birtist í bandarísku
dagblaði árið 1861. „Maður nokk-
ur að nafni Jósúa Coppersmith, 46
ára gamall, hefir verið tekinn fast-
ur í New York fyrir tilraunir til að
ginna peninga út úr óupplýstu og
hjátrúarfullu fólki með því að sýna
því uppfyndingu er hann segir að
geti flutt mannsröddina hvaða
vegalengd sem er eftir málm-
þráðum, við hinn endann. Hann
kallar áhaldið „talsíma“ sem ber-
sýnilega er afbökun á orðinu „rit-
sími““. Svo segir: „Upplýstir menn
vita, að það er ómögulegt að senda
mannsröddina eftir þráðum, svo
sem gert er með punkta og strik
morsstafrófsins, og jafnvel þó að
slíkt væri hægt, myndi það enga
praktíska þýðingu hafa.“
Ekki voru allir hrifnir af síman-
um og 1849 var t.d. unnið
skemmdarverk á símalínum í Ken-
tucky í Bandaríkjunum og sagt að
þær rændu loftið rafmagni og
kæmu í veg fyrir úrkomu. Bent
var á að uppskera hefði brugðist
eftir að línurnar voru lagðar.
Fangelsi
fyrir talsíma
fyr-
nkennd-
legu við
ing
gu erfiði.
l neins
egna
rstu,“
r við fór-
m þjóð þá
ög
Þær segja að ýmislegt hafi komið
á óvart við vinnslu bókarinnar.
„Það er til dæmis svo ótrúlega stutt
síðan við höfðum fáa möguleika í
fjarskiptum,“ segir Sigurveig og
bendir á að t.d. hafi það ekki verið
fyrr en á níunda áratugnum sem
hægt að var hringja milliliðalaust
til útlanda.
„Við fundum fyrir mjög mikilli
tryggð fólks við fyrirtækið í gegn-
um ár og áratugi,“ segir Helga
Guðrún. „Það virðist alltaf hafa ver-
ið mjög gott að vinna hjá Símanum
og fjölmargir unnu hjá fyrirtækinu
allan sinn starfsferil.“
Þær segja að þegar fólk rifji upp
árin hjá Landssímanum, t.d. þeir
sem störfuðu við lagningu síma-
strengja yfir heiðar og vötn, fái það
glampa í augun. „Það virðist mikil
rómantík yfir þessum tíma,“ segir
Helga Guðrún. Það sama megi
segja um störf kvennanna sem
störfuðu á símstöðvunum fyrstu
áratugina. Það þótti nokkur upp-
hefð að fá slíkt starf.
„En það eru svo ótal margir sem
tengjast Símanum á einn eða annan
hátt,“ segir Helga Guðrún og Sig-
urveig segir augljóst að landsmenn
hafi viljað taka þátt í þeirri tækni-
væðingu sem Landssíminn stóð fyr-
ir.
„Fyrirtækið opnaði frá upphafi
fyrir ýmsa möguleika í atvinnu-
starfsemi á Íslandi,“ segir Sig-
urveig. „Ekki síst gagnvart verslun
og útgerð.“
Að sögn Helgu Guðrúnar kemur
vel fram í bókinni hvað saga símans
tengist mörgum þáttum í íslensku
samfélagi. Hún tengist ótal atburð-
um í Íslandssögunni þar sem fjar-
skipti léku lykilhlutverk.
„Sagan tengist útvarpinu, sjón-
varpinu, alþjóðafluginu og mörgu
öðru. Hún hefur snert flesta Íslend-
inga og er samofin atvinnusögunni
alla síðustu öld.“
íður
irtæki
Plæging Síðasti blýstrengurinn lagður sumarið 1963. Eftirsóknarvert
þótti að starfa við lagningu símastrengja um landið á síðustu öld.
ýða um 600 ljósmyndir