Morgunblaðið - 05.06.2007, Qupperneq 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 5. JÚNÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
H
ún var virkilega góð og
skemmtileg greinin
sem Anna Björk Ein-
arsdóttir bókmennta-
fræðinemi skrifaði í
Lesbók á laugardaginn var („… nei,
ég er ekki fótgönguliði, ég er skæru-
liði“). Ég er innilega sammála þeirri
niðurstöðu Önnu að „þessi kald-
hæðna „ég veit þetta allt“-afstaða
sem nú tröllríður öllu“ sé drepleið-
inleg.
Aftur á móti get ég ekki tekið und-
ir það sem Anna sagði næst: „Þeir
bókmenntafræðingar sem sitja í
dómnefndum, gefa stjörnur í Kast-
ljósi og skrifa í yfirlitsrit eru ekki í
mínu liði.“ Ég tel sjálfan mig vera í
liði með þessum „stjörnubókmennta-
fræðingum“, þótt ég hafi reyndar
aldrei orðið þess heiðurs aðnjótandi
að gefa stjörnur í Kastljósi.
Mér fannst greining Önnu á
„dólgaafbyggingunni“ hitta beint í
mark. Hún er blekking, og aðferð til
að halda andlitinu þrátt fyrir að mað-
ur geri eitthvað sem maður telur
vera niðrandi, en langar samt af ein-
hverjum ástæðum til að gera, eins og
þegar femínistar finna hjá sér löng-
un til að vera prinsessur, eða há-
menntaðir fræðingar vinna fyrir sér
með því að skrifa fábrotnar blaða-
greinar.
Líkingin við Seinfeld var einkar
viðeigandi og upplýsandi, kannski
ekki síst vegna þess að líkt og kald-
hæðna „ég veit þetta allt“-afstaðan
var Seinfeld til að byrja með af-
skaplega heillandi og skemmtilegur,
en þegar frá leið varð hann drepleið-
inlegur, og maður komst að því sér
til nokkurrar furðu að Friends voru
eiginlega miklu betri. Og ég segi
þetta ekki af neinni kaldhæðni.
Það er eitthvað verulega falskt og
ósannfærandi við það þegar fræði-
menn „afbyggja fyrirfram hlutverk
sitt, segja að það sem skipti máli sé
að leika sér með hlutverkin, fara inn í
þau og vinna með þau, afbyggja þau
innan frá,“ eins og Anna orðar það.
Með þessu láti fræðimennirnir í
veðri vaka að þeir séu meðvitaðir um
að þeir séu í þykjustuleik, og þar
með sé fengin hin „kaldhæðna fjar-
lægð“ sem geri að verkum að maður
þurfi í rauninni ekki að standa reikn-
ingsskil gerða sinna. Ef maður er
rukkaður getur maður sagt sem svo,
ég var bara í þykjustuleik.
Anna vill ekki hafa svona þykj-
ustuleik, og telur að menn ættu held-
ur að ástunda alvöru afbyggingu,
neita að mæta í Kastljós og neita að
skrifa í yfirlitsrit. Með öðrum orðum,
gefa formunum langt nef, því að
þannig verði maður ærlegur við bæði
sjálfan sig og fræðin. Þannig megi
forðast að þjóna valdi sem maður er í
hjarta sínu á móti, eins og til dæmis
peningavaldinu.
Ég er sammála Önnu um það, að
þarna er á ferðinni drepleiðinlegur
þykjustuleikur. En ég held að þykj-
ustuleikur „stjörnubókmenntafræð-
inganna“ sé fólginn í því, að þeir eru
að þykjast vera í þykjustuleik. Það
er að segja, allt talið um að „leika sér
með formin“, og jafnvel að „vinna
með þau“, er innihaldslaust mál-
skrúð, til þess gert að láta líta út fyr-
ir að maður sé meðvitaður og jafnvel
í rauninni róttækur, og kannski ekki
síst til að maður geti horfst í augu við
sjálfan sig í speglinum. Þetta er leið
til að halda andlitinu.
Með sama hætti gátu þeir sem
voru svo ofurvandir að vitsmunum
sínum að þeir skömmuðust sín fyrir
að hafa gaman að bandarískum sjón-
varpsþáttum horft á Seinfeld vegna
þess að þar var látið líta út fyrir að
um væri að ræða róttæka háðsádeilu
á bandaríska sjónvarpsþætti.
En í raun og veru lutu Seinfeld-
þættirnir nákvæmlega sömu lög-
málum og aðrir bandarískir sjón-
varpsþættir, og voru hreint ekkert
róttækir – svo lengi sem þeir fengu
áhorf var hægt að selja í þá auglýs-
ingar og þar með hagnast á þeim.
Brandarinn var því á endanum á
kostnað þeirra sem voru svo meðvit-
aðir að þeir gátu ekki horft á banda-
rískt sjónvarp og töldu sig utan allra
markhópa. Framleiðendur og mark-
aðsfræðingar breyttu þeim í mark-
hóp.
Stærsti gallinn við þennan þykj-
ustuleik er að hann kemur í veg fyrir
einlægnina sem er nauðsynleg til að
fræðimennska, eins og önnur við-
fangsefni manna, verði sannfærandi.
Ekki síst fyrir fræðinginn sjálfan.
Og það er enginn undirlægjuháttur
eða barnaskapur að halda í einlægn-
ina, þvert á móti felur það í sér
mestu áhættuna. (Fyrir nú utan
hvað einlægni veitir miklu meiri
umbun en meðvitaður þykjustu-
leikur.)
Stjörnugjöf og yfirlitsgreinar sem
gerðar eru af einlægni, þótt fábrotn-
ar séu, eru þar að auki mun betri og
áhættusamari bókmenntafræði en
kaldhæðnisleg afbygging á stjörnu-
gjöf og yfirlitsgreinum. Stjörnugjöf
og yfirlitsgreinar snúast um bækur,
en afbygging á formum snýst um
bókmenntafræðina sjálfa vegna þess
að hugmyndin um „bókmenntaform“
er komin úr bókmenntafræði, en
ekki úr bókmenntum.
Ég er því alveg sammála því sem
Anna hefur eftir helsta skotspæni
sínum, Jóni Yngva Jóhannssyni bók-
menntafræðingi, að það sé verkefni
bókmenntafræðinga að taka af skar-
ið og fella dóma um bækur. Hún
gagnrýnir hann fyrir að fella ekki
dóma um „yfirlitsrit sem slík,“ og
láta nægja að humma eitthvað um að
gera sér grein fyrir takmörkunum
slíkra rita.
En yfirlitsrit eru órjúfanlegur
hluti af bókmenntafræðihefðinni, og
getur bókmenntafræðingur tekið af
skarið og fellt dóma um hefðina sem
hann tilheyrir? Til að gera það þyrfti
hann að fara með einhverjum hætti
út fyrir hefðina og sjá hana úr fjar-
lægð. En ef hann gerir það, er hann
þá ekki á vissan hátt hættur að vera
bókmenntafræðingur?
Með því að vera kaldhæðinn að
hætti Seinfelds getur maður ef til vill
talið sjálfum sér og öðrum trú um að
þessi fjarlægð hafi náðst. En það er
blekking sem sannur fræðingur sér á
endanum í gegnum. Og ef hann hefur
lifað í henni svo lengi að hann þekkir
sig ekki lengur í sinni eigin fræða-
hefð á hann hvergi höfði að halla.
Í þykjustu-
leik
»Með þessu láti fræðimennirnir í veðri vakaað þeir séu meðvitaðir um að þeir séu í
þykjustuleik, og þar með sé fengin hin „kald-
hæðna fjarlægð“ sem geri að verkum að maður
þurfi í rauninni ekki að standa reikningsskil
gerða sinna. Ef maður er rukkaður getur mað-
ur sagt sem svo, ég var bara í þykjustuleik.
BLOGG: kga.blog.is
VIÐHORF
Kristján G. Arngrímsson
kga@mbl.is
UMBREYTING íslensks at-
vinnulífs á undanförnum árum hef-
ur meðal annars leitt til framrásar
ýmiss konar alþjóðlegrar þjónustu-
starfsemi, þar á meðal
fjármálaþjónustu. Rík-
isstjórn Samfylkingar
og Sjálfstæðisflokks,
sem nýtekin er til
starfa, hefur lýst vilja
sínum til þess að slík
starfsemi haldi áfram
að vaxa hér á landi og
sæki inn á ný svið í
samkeppni við önnur
markaðssvæði.
Í árslok 2006 má
áætla að hlutdeild fjár-
málafyrirtækja hafi
numið um 10% af
landsframleiðslu og verðmæti út-
flutnings þekkingar og þjónustu um
60 milljörðum. Í fyrra komu um
52% af tekjum viðskiptabankanna
erlendis frá og þótt erlendar tekjur
vátryggingafélaga séu enn ekki
svipur hjá sjón miðað við tekjur við-
skiptabankanna stefnir þróunin þar
í sömu átt. Þessar staðreyndir sýna
svo ekki verður um villst að útrás
fjármálageirans hefur orðið afger-
andi þýðingu í okkar efnahagslífi.
Of seint í haust
Í stjórnarsáttmála segir að
tryggt skuli að íslensk fyrirtæki búi
við bestu samkeppnis- og rekstr-
arskilyrði sem völ er á. Af því leiðir
að nauðsynlegt er að innleiða hér á
landi með tímanlegum hætti þær
gerðir ESB sem að fjármálaþjón-
ustu snúa til þess að lög og reglur
um fjármálageirann á Íslandi verði
í meginatriðum sambærileg við það
sem gildir í öðrum EES-löndum frá
og með 1. nóvember næstkomandi.
Fyrir Alþingi liggja nú þrjú
frumvörp til innleiðingar á tilskipun
Evrópusambandsins um fjár-
málagerninga sem í daglegu tali
hefur gengið undir nafninu MiFID
(Directive on Markets in Financial
Instruments). Tilskipunin kemur til
framkvæmda á Evrópska efnahags-
svæðinu þann 1. nóvember næst-
komandi. Það væri ábyrgðarleysi að
bíða til haustþings með að ljúka
innleiðingunni og til þess fallið að
rýra orðspor fjármálakerfisins á Ís-
landi ef Alþingi lenti í tímahraki
með málið.
Þrjú frumvörp
Hér er í fyrsta lagi um að ræða
ný heildarlög um verðbréfa-
viðskipti, í öðru lagi ný heildarlög
um kauphallir og í þriðja lagi frum-
varp um breytingar á
ýmsum lögum sem
fjalla um fjármálafyr-
irtæki og opinbert eft-
irlit með fjármála-
starfsemi. Í frumvarpi
til nýrra verðbréfa-
viðskiptalaga er enn
fremur gert ráð fyrir
innleiðingu svokall-
aðrar gagnsæistilskip-
unar.
Tilskipun ESB um
fjármálagerninga er
engin smásmíði og
Lamfalussy-ferlið sem
hún byggir á gerir einnig ráð fyrir
fjölda afleiddra reglna. Nýju lögin
munu leggja margvíslegar kvaðir á
fjármálafyrirtæki um upplýsingar,
gegnsæi í viðskiptum og eftirlit með
starfseminni, en um leið mun aukið
samræmi og sambærilegar leik-
reglur um alla Evrópu skapa bæði
íslenskum og evrópskum fjármála-
fyrirtækjum ný sóknarfæri.
Skyldur og kvaðir
Tilskipun um markaði fyrir fjár-
málagerninga hefur að geyma regl-
ur um starfsleyfi fjármálafyr-
irtækja til að stunda
verðbréfaviðskipti og kauphalla til
að reka skipulega verðbréfamark-
aði. Í henni er kveðið á um innra
skipulag fjármálafyrirtækja og við-
skiptahætti þeirra gagnvart við-
skiptavinum. Þar eru ennfremur
reglur um upplýsingagjöf um tilboð
og viðskipti með verðbréf og gilda
þær reglur um skipulega verð-
bréfamarkaði, markaðstorg fjár-
málagerninga svo og fjármálafyr-
irtæki. Þá er að finna í tilskipuninni
ákvæði um tilkynningarskyldu fjár-
málafyrirtækja um viðskipti með
fjármálagerninga. Í lok hennar eru
ákvæði um eftirlit og samvinnu eft-
irlitsyfirvalda innan EES-svæðisins.
Gagnsæi er regla
Gagnsæistilskipunin mælir eink-
um fyrir um samræmingu reglna
um birtingu reglulegra upplýsinga
er varða útgefendur verðbréfa sem
tekin hafa verið til viðskipta í kaup-
höll. Þær reglulegu upplýsingar
sem útgefendum verðbréfa, sem
tekin hafa verið til viðskipta í kaup-
höll, ber að birta opinberlega sam-
kvæmt frumvarpinu eru eftir atvik-
um ársreikningur,
árshlutareikningur vegna fyrstu sex
mánaða reikningsársins og grein-
argerð frá stjórn.
Betri upplýsingagjöf
Með frumvörpunum eru gerðar
auknar kröfur til fjármálafyr-
irtækja með leyfi til verðbréfa-
viðskipta, hvernig þau skipuleggja
rekstur sinn og til viðskiptahátta
þeirra gagnvart viðskiptavinum. Er
kveðið á um auknar kröfur til upp-
lýsingagjafar fjármálafyrirtækja til
viðskiptavina sinna og skyldu þeirra
til að meta hvort verðbréfaviðskipti
séu á færi einstakra viðskiptavina.
Lagt er til að fjárfestingarráðgjöf
og rekstur markaðstorgs fjár-
málagerninga verði starfsleyf-
isskyld starfsemi og lagðar til nýjar
reglur um markaðstorgið.
Nýir starfshættir
Lagt er til að skipulegur tilboðs-
markaður verði lagður af og hug-
takið kauphöll verði notað yfir
hlutafélag sem rekur skipulegan
verðbréfamarkað. Þá er gerður
skýr greinarmunur á opinberri
skráningu verðbréfa, sem verður
framvegis á könnu Fjármálaeft-
irlitsins, og töku fjármálagerninga
til viðskipta í kauphöll. Í frumvörp-
unum er jafnframt gerð tillaga að
nýjum reglum um gagnsæi á skipu-
legum verðbréfamarkaði. Enn-
fremur er gerð tillaga um að Fjár-
málaeftirlitið muni eftirleiðis veita
og afturkalla starfsleyfi kauphalla.
Loks er lagt til að hægt verði með
tilteknum skilyrðum að taka verð-
bréf til viðskipta í kauphöll án sam-
þykkis útgefanda.
Nýjar reglur um
fjármálamarkað
Björgvin G. Sigurðsson skrifar
um þrjú ný frumvörp um
verðbréf og fjármálastarfsemi
»Nú má áætla að hlut-deild fjármálafyr-
irtækja hafi numið um
10% af landsframleiðslu
og verðmæti útflutnings
þekkingar og þjónustu
um 60 milljörðum.
Björgvin G. Sigurðsson
Höfundur er viðskiptaráðherra.
DAGUR umhverfisins 5. júní er
flaggskip Sameinuðu þjóðanna þeg-
ar um er að ræða atburði er tengjast
umhverfismálum. Dag-
urinn er haldinn hátíð-
legur í meira en 100
löndum víða um heim
ár hvert. Tilgangur
dagsins er að minna al-
menning og stjórnvöld
á mikilvægi umhverf-
isins og að gera um-
hverfismál sýnileg.
Hátíðarhöldin hvetja
fólk til að gerast virkir
þátttakendur í sjálf-
bærri þróun og efla
skilning samfélags
manna á nauðsyn þess
að breyta afstöðu til
umhverfismála þannig að allir menn
og allar þjóðir geti notið öruggrar
framtíðar. Í ár er þema dagsins
„Bráðnun jökla: Alvörumál?“ Það er
vel við hæfi, þar sem Alþjóðaheim-
skautsárið 2007-2008 er haldið há-
tíðlegt um þessar mundir.
Loftslagsbreytingar vegna út-
blásturs iðnríkjanna á svokölluðum
gróðurhúsalofttegundum eru þegar
farnar að ógna lífríki og náttúru á
heimskautasvæðunum. Hlýnun á
norðurskautinu er tvöfalt hraðari en
hlýnun lofthjúps jarðar að með-
altali.
Útbreiðsla sífrera og þykkt heim-
skautaíssins fer minnkandi, og stór
svæði sem áður voru þakin ís um
aldir eru óðum að
bráðna á meiri hraða
en nokkurn órar fyrir.
Mannlíf og vistkerfi á
norðurslóðum hafa nú
þegar orðið fyrir óbæt-
anlegu tjóni. Búsvæði
hafa eyðilagst, sam-
félög frumbyggja hafa
þegar orðið fyrir áföll-
um vegna bráðnunar
íss. Íbúar á öðrum
landsvæðum fjarri pól-
svæðunum munu í
framtíðinni upplifa
hækkun sjávarborðs,
þar sem láglendar eyj-
ar og strandsvæði fara í kaf vegna
bráðnunar heimskautaíssins.
Íbúar jarðar munu í ríkari mæli
upplifa öfgar í veðrum; þurrkar og
úrkoma munu aukast og verða tíð-
ari. Straumar hafsins spila stórt
hlutverk í veðrakerfi heimsins, og
þeir eru órjúfanlega tengdir við
bráðnun og frystingu hafsins á
heimskautasvæðunum. Snæþekjan
á pólsvæðunum endurkastar hita og
birtu til baka til geimsins, sem
myndi annars verða gleypt af yf-
irborði jarðar. Það sem gerist við
hlýnun á heimskautasvæðunum
vegna loftslagsbreytinganna skiptir
máli fyrir alla jarðarbúa, hvort sem
þeir búa á eyrum stórfljóta, í jaðri
eyðimarka, í úthverfum stórborga
eða í Reykjavík.
Þeir sem verst verða úti vegna
loftslagsbreytinganna eru þeir sem
minnst hafa stuðlað að þeim; við íbú-
ar iðnvæddu landanna, mengandi
atvinnurekstur okkar, heimili og
skrifstofur sem brenna jarð-
efnaeldsneyti við störf og daglegt
líf, við eigum sökina – ekki frum-
byggjar heimskautasvæðanna.
Bráðnun íss – brennandi mál
Heiðrún Guðmundsdóttir
skrifar um væntanlegar breyt-
ingar á veðri og landslagi í til-
efni alþjóðadags umhverfisins
» Tilgangur alþjóða-dags umhverfisins 5.
júní er að minna al-
menning og stjórnvöld á
mikilvægi umhverfisins
og að gera umhverf-
ismál sýnileg.
Heiðrún
Guðmundsdóttir
Höfundur er líf- og umhverfisfræð-
ingur hjá Umhverfisstofnun.