Morgunblaðið - 27.10.2007, Blaðsíða 15

Morgunblaðið |15
Hlaðborð virðast veraævagömul fyrirbrigðien þess er til dæmisgetið á einum stað í
Bárðarsögu Snæfellsáss að tröll-
konan Hít sem byggði Hundahelli
í Hítardal „setti þá jólaveislu
sterka“. Síðan segir að Bárði Snæ-
fellsás hafi verið boðið fyrstum og
fóru Gestur sonur hans og Þorkell
skinnvefja með honum á jólahlað-
borðið.
Auk þeirra var ýmsum þursum
og öðrum fyrirmennum úr ná-
grenninu boðið og segir svo í
sögunni að „borð voru þá upp tek-
in og matur borinn á heldur stór-
kostlegur. Drykkja var þar mjög
óstjórnleg svo allir urðu þar
ginntir“.
Raunar eru til margar lýsingar
á hlaðborðum víkingaaldar en all-
ar bera þær vott um að ekkert var
til sparað þegar drekka átti jól
eins og það hét á þeim tíma. Sjálft
orðið „stórkostlegur“ bendir ein-
dregið til þess að maturinn hafi
ekki verið af skornum skammti.
Veislusiður um allan heim
Hlaðborðin eru þekkt fyrirbæri
úr sögunni og nægir að minnast á
satúrnalíur og svallveislur Róm-
verja, austræna veislusiði með ótal
réttum og okkar norrænu veislur,
jólablót og þorrablót, í því sam-
bandi.
Raunar var það svo að í norsk-
um lögum fram til um 1300 lágu
við því strangar refsingar ef gildir
bændur brugguðu ekki jólaöl og
stæðu fyrir veislum, enda þess oft-
ar en ekki getið í Konungasögum
Snorra að konungar Noregs hafi
verið í veislum um land allt þar
ytra.
Svo virðist sem þessi siður hafi
horfið um stund eftir kristnitök-
una, en verið samt sem áður jafn
seiglífur og trúin sjálf þegar betur
er að gætt. Jólahlaðborðin voru
nefnilega bundin hátíð ljóssins og
kristindómurinn varð um síðir að
lúta í lægra haldi fyrir þessum
forna sið og færa upprunalegan
fæðingardag Jesú Krists frá epif-
anusardegi, 6. janúar eða þrett-
ándanum, til vetrarhátíðar heið-
inna manna nær vetrarsólstöðum.
Á miðöldum hófst jólahlaðborðið
aftur til vegs og virðingar en nú
með öðrum formerkjum. Komin
var ný valdastétt í landið og höfð-
ingjar og kaþólskir prelátar kapp-
kostuðu að gefa þurfalingum ölm-
usu á jólunum. Í þann tíð voru
haldin jól, eða öllu heldur drukkin
jól, frá aðventu til þrettándadags
og höfðu munkar og alls kyns fyr-
irmenni það til siðs að hlaða borð
sín mat fyrir þurfalingana. Með
siðbótunum og danskri harðstjórn
svæfðist þó þessi siður og hlað-
borðin urðu æ fátíðari.
Jólahlaðborð að nýju
Nútíma jólahlaðborð eru eins
konar sögulegt bergmál frá heiðn-
um sið rétt eins og jólahlaðborð
kaþólskra voru á miðöldum. Það
er fyrst á síðustu áratugum að
þessi siður hefur rutt sér til rúms
hérlendis en þó bendir margt til
þess að hann hafi borist hingað til
lands frá Danmörku snemma á
síðustu öld. Ágiskun þessi byggist
á þeirri staðreynd að flest það
sem hingað barst af menningar-
straumum á fyrstu áratugum 20.
aldarinnar kom frá Danmörku, að
minnsta kosti þangað til Ísland
var hernumið og amerískir menn-
ingarstraumar fóru fyrir alvöru að
gera vart við sig.
Eitt er þó víst að jólahlaðborðið
er vakið af þyrnirósarsvefninum
og landinn lætur ekki á sér
standa, nú eru bæði villibráð-
arhlaðborð, jólahlaðborð og ýmsar
aðrar útgáfur af hlaðborðsdýrkun
orðnar fastur liður í undirbúningi
jólanna.
Væntanlega hafa það verið svo-
nefndar „dannaðar fjölskyldur“ í
stærri kaupstöðum eins og
Reykjavík, Ísafirði, Akureyri,
Stykkishólmi og kannski Seyð-
isfirði líka sem sóttu þennan sið til
danskra matargata og gerðu hann
að sínum til þess að vera ekki eft-
irbátar þeirrar menningar sem
viðgekkst í konungsríki Glucks-
borgaranna austan Atlantsála.
En eitt er víst: Jólahlaðborðið,
sem var svo snar þáttur í fornri
menningu okkar Íslendinga, er
endurheimt.
kristjang@mbl.is
Hlaðborð – freisting holdsins
Morgunblaðið/Kristinn
Sögulegt Hlaðborðið er engin nýjung og jólahlaðborðið er líka fornt.
Hlaðborð eins og jóla-
hlaðborð eru ekki ný af
nálinni eins og Kristján
Guðlaugsson komst að
þegar hann kynnti sér
sögu þeirra.