Morgunblaðið - 21.11.2007, Blaðsíða 30

30 MIÐVIKUDAGUR 21. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
VISTAKSTUR hefur komið til
umræðu síðustu misserin en með
slíkum akstri má minnka eldsneyt-
isnotkun að minnsta kosti um 10%
og draga úr losun mengandi efna.
Vistakstur fellur þannig mjög vel
að umhverfismarkmiðum sam-
gönguáætlunar.
Með vistakstri er
átt við aðferðafræði í
akstri sem miðar
einkum að því að aka
mjúklega og huga
jafnframt að ýmsum
atriðum varðandi um-
hirðu bílsins.
Akstur með þessu
lagi er vistvænn og
hagkvæmur andrúms-
loftinu og um leið
lækkar eldsneyt-
iskostnaður sem þýðir
sparnað fyrir notand-
ann. Enn ein jákvæð
afleiðing vistaksturs er aukið um-
ferðaröryggi þar sem menn verða
meðvitaðri um akstur sinn og hafa
hugann betur við hann. Af þessum
sökum öllum mætti allt eins segja
að vistakstur sé skynsemisakstur.
Hérlendis hefur Ökukenn-
arafélag Íslands haft forgöngu um
að kynna vistakstur. Félagið hefur
staðið fyrir námskeiðum fyrir fé-
lagsmenn sína, ökukennara sem
vilja bjóða nemendum og öðrum
ökumönnum að nýta þessa að-
ferðafræði. Þá hefur ferðaþjón-
ustufyrirtækið Hópbílar, sem
einnig rekur Hagvagna, gengist
fyrir námskeiðum um vistakstur
fyrir bílstjóra sína í samræmi við
umhverfisstefnu fyrirtækisins.
Vistakstur getur því jafnt átt
við fólksbíla og stóra sem litla at-
vinnubíla.
Hegðunin hefur
mest áhrif
Í skýrslu um um-
hverfismat fyrir til-
lögu að samgöngu-
áætlun áranna 2007
til 2018 er fjallað um
áhrif samgangna á
loftslag. Þar kemur
fram að mæta þurfi
aukningu útblásturs
sem hlýst af auknum
akstri með mótvæg-
isaðgerðum sem ann-
aðhvort snúast um að minnka los-
un eða binda kolefni. Er fyrst og
fremst horft til lausna sem felast
í sparneytnari bílum og nýtingu
umhverfisvænni orkugjafa.
Einnig segir í skýrslunni:
,,Hegðun fólks hefur einna mest
áhrif á eldsneytisbrennslu. Bæði
það hvernig fólk notar bílinn sem
samgöngutæki og hvernig það ek-
ur honum getur haft mikil áhrif. Í
samgönguáætlun er talað um
beitingu áróðurs og menntunar til
að kenna fólki vistakstur. Fjöldi
stuttra bílferða innanbæjar eru
umhugsunarefni fyrir samgöngu-
yfirvöld og sveitarfélög. Gefst þar
færi á að minnka allverulega elds-
neytisnotkun heimilanna.“
Unnt er að fræðast um vis-
takstur til dæmis með því að
sækja námskeið hjá ökukennara.
Einnig er hægt að gera tilraunir
áður en til þess kemur og freista
þess að meta hvaða árangri unnt
er að ná. Hér eru nokkrar ábend-
ingar sem dæmi um hvernig við
getum breytt hugsunarhætti okk-
ar við akstur og vitanlega er ekki
alltaf hægt að fara eftir þessu til
hins ýtrasta.
 Auktu hraðann ákveðið. Hér
er átt við að menn aki rösk-
lega af stað en án þess að
stíga í botn.
 Hægðu á þér með því að
sleppa bensíngjöf í tíma – til
dæmis þegar rautt ljós er
framundan.
 Dreptu á vélinni. Alltof al-
gengt er að við látum vélina
ganga meðan makinn
skreppur inn í búð eða með-
an við fylgjum börnunum í
leikskólann. Við skóla og
leikskóla er líka iðulega bent
á að bíll í lausagangi meng-
ar.
 Óþarft er að hita upp bílinn
áður en lagt er af stað að
morgni. Það skal hins vegar
viðurkennt að freistandi er
að setja í gang og skafa síð-
an rúðurnar.
 Best er að geta skipulagt
aksturinn. Tíu mínútna
óþarfa akstur á klukkutíma
ferð þýðir 14% minni nýt-
ingu eldsneytis.
 Athugaðu loftþrýsting í hjól-
börðum reglulega. Réttur
þrýstingur getur minnkað
eldsneytisnotkun um 2-5%
og hjólbarðar endast betur.
Hæfilegt er að athuga þrýst-
inginn tvisvar í mánuði.
 Hentu út óþarfa dóti. Aktu
ekki um með toppgrind eða
farangurshólf á þakinu árið
um kring þar sem það veld-
ur óþarfa loftmótstöðu. Far-
angursbox getur aukið elds-
neytisnotkun um einn lítra á
hverja 100 km. Einnig er
ráðlagt að nota nagladekk
hóflega þar sem þau auka á
svifryk og hafa meiri elds-
neytisnotkun í för með sér.
 Reglulegt þjónustueftirlit.
Farið eftir leiðbeiningum í
handbók bílsins. Reglulegt
eftirlit, stilling, skipting á
olíu og síum getur dregið úr
eldsneytisnotkun. Hugs-
anlega þarf að skipta oftar
um síur en handbók segir til
um ef mikið er ekið á mal-
arvegum.
Af þessu má sjá að vistakstur
er eins konar hugmyndafræði
sem ökumenn geta tamið sér ef
þeir vilja leggja sitt af mörkum
til að bæta umhverfið. Beinn
ávinningur fyrir hvern og einn er
minni eldsneytiskostnaður. Má
gera ráð fyrir að sparnaður
vegna þessa geti verið kringum
18 til 22 þúsund krónur á fólksbíl
miðað við meðalakstur á ári. Þar
fyrir utan má fastlega gera ráð
fyrir að þessi breytta hegðan leiði
ósjálfrátt til aukins umferðarör-
yggis. Með vistakstri hugsum við
líka aðeins út fyrir okkar daglega
ramma, verðum meðvitaðri um að
jarðefnaeldsneyti endist ekki til
eilífðarnóns.
Sparnaður og minni losun með vistakstri
Kristján L. Möller skrifar um
hagkvæman akstur »Enn ein jákvæð af-leiðing vistaksturs
er aukið umferðarör-
yggi þar sem menn
verða meðvitaðri um
akstur sinn og hafa hug-
ann betur við hann.
Kristján L. Möller
Höfundur er samgönguráðherra.
Í DAG fer fram í öllum grunn-
skólum landsins dagskrá þar sem
nemendur eru hvattir til umhugs-
unar um mikilvægi þess að lifa
heilbrigðu lífi, án áfengis eða ann-
arra vímugjafa. Forseti Íslands
átti frumkvæði að
deginum ásamt for-
stjóra Actavis Róbert
Wessman, en fyr-
irtækið er aðalstuðn-
ingsaðili verkefnisins.
Ábyrgð er beint að
unga fólkinu sjálfu,
foreldrum eða öðrum
aðstandendum. Vísað
er til rannsókna sem
sýna að lífsstíll og
breytni uppvaxtarár-
anna skiptir miklu
þegar það ræðst
hvort viðkomandi
ánetjast fíkniefnum. Þátttaka í fé-
lagsstarfi, samvera og náin sam-
skipti við foreldra og það að
fresta því eins lengi og kostur er
að neyta áfengis skiptir sköpum.
Þetta virðist einfalt val, en reyn-
ist of mörgum ofviða.
Framkoma við skólafélaga
skiptir líka máli
Í nýlegu viðtali við forsvars-
mann meðferðarheimilisins
Stuðla, þar sem fram fer meðferð
yngstu fíkiniefnaneytendanna
kom fram, að þeirra skjólstæð-
ingar ættu gjarnan að baki langa
og erfiða sögu vandamála áður en
neyslan hefst. Það væru oft þau
verst settu sem leiddust út í
neyslu áfengis og fíkniefna.
Skólinn getur haft hér úr-
slitaáhrif og það minnir okkur á
það, að við berum einnig að vissu
marki ábyrgð á velferð skóla-
félaga okkar. Að framkoma okkar
við þá, getur ásamt að sjálfsögðu
öðrum þáttum, stuðlað að því þeir
leiðast út í að prófa fíkniefni, með
skaðlegum og stundum lífshættu-
legum afleiðingum.
Foreldrar þurfa að brýna þessa
ábyrgð fyrir börnum sínum og
hvetja þau frá unga aldri til að
grípa inn í og styðja skólasystkini
sín, sé þess þörf.
Ekki liggja fyrir tölur um það
hversu margir láta lífið á Íslandi
af völdum fíkniefna, beint eða
óbeint. Eða hversu margir verða
óvinnufærir af afleiðingum
þeirra. Ég veit það eitt að þeir
eru of margir. Of oft sé ég minn-
ingargreinar um ungt fólk þar
sem lesa má beint eða milli lína
að við dauða þeirra hafi fíkniefni
komið við sögu. Sjálfur hef ég átt
vin sem lést af þessum völdum og
skólafélaga sem byrj-
aði snemma að nota
kannabisefni og
missti andlega heilsu.
Við skólafélagar hans
sem þá vorum í
grunnskóla vissum af
þessari neyslu hans,
en gerðum okkur
enga grein fyrir því
til hvers hún gæti
leitt. Hefðum við get-
að gert eitthvað?
Í fangelsum lands-
ins sitja á hverjum
tíma um 130 manns.
Talið er að um 70% þeirra hafi
átt eða eigi við fíkniefnavanda að
stríða. Það er hátt hlutfall sem
sýnir hvert neysla fíkniefna getur
leitt. Unglingur sem ákveður að
prófa fíkniefni er því að taka
mikla áhættu, bæði að skaða eigið
líf og valda öðrum sársauka.
Framhaldsskólanemar
axla ábyrgð
Fyrir viku kynntu heilbrigðis-
og menntamálaráðherra annað
verkefni, sem unnið verður með
forsvarsmönnum nemenda í fram-
haldsskólum. Það hefur sama
markmið og forvarnardagurinn.
Unnið verður út frá því að bæta
líðan nemenda og efla þá til heil-
brigðra lífshátta þar sem fíkniefni
eiga ekki heima. Framhalds-
skólanemar verða virkjaðir til
þátttöku og ábyrgðar, bæði á
verkefninu sjálfu og því að leggja
sig eftir heilbrigðum lífsháttum.
Í forvörnum er, eins og áður
sagði, lögð áhersla á þátttöku í
félags- og íþróttastarfi: Rannsókn
frá árinu 2006 sýnir hins vegar að
20% drengja og 15% stelpna í 9.-
10. bekk segja að þau hafi hætt
að stunda íþróttir þar sem það sé
þeim of kostnaðarsamt og næst-
um helmingi fleiri börn fjárhags-
lega illa stæðra foreldra stunda
ekki íþróttir, en börn þeirra sem
eru betur stæðir. Og um 42%
barna sömu foreldra taka nær
aldrei þátt í skipulögðu íþrótta-
eða tómstundastarfi. (Ungt fólk
2006, Rannsóknir og greining)
Frístundakort sem styrkir öll
börn, 6-18 ára, í Reykjavík til
þátttöku í félagsstarfi er því
mikilvægt atriði, sem meirihluti
sjálfstæðismanna og framsókn-
armanna í Reykjavík kom á sl.
haust. Og núverandi ríkisstjórn
ákvað að börn og aðstæður
þeirra væru eitt af forgangs-
málum hennar. Það birtist í um-
fangsmikilli aðgerðaáætlun sem
samþykkt var á Alþingi sl. sum-
ar og nær til alls kjörtímabils-
ins.
Ábyrgð á eigin lífi?
Það er mikið til í því sem for-
seti Íslands sagði um síðustu
helgi að „eina almennilega vörn-
in gegn fíkniefnum fælist í unga
fólkinu sjálfu“. En gleymum
ekki að þeim eru búin misgóð
skilyrði og þau velja ekki sjálf
þær aðstæður. Samskipti og
samvera við eigin fjölskyldu er
ekki bara á þeirra valdi: Í nýrri
rannsókn við Háskóla Íslands
tjáir stór hluti (30-65%) ung-
menna skýrt óskir um meiri
fjölskyldustuðning, nánari
tengsl, áhuga, ástúð, samtöl og
samveru. Um 10% ungmenna
telja sig utanveltu í eigin fjöl-
skyldu og ekki metin að verð-
leikum (Sigrún Júlíusdóttir
2007).
Eigi börn og ungmenni að
bera ábyrgð á eigin lífi þurfa
þau ekki bara að vera sér með-
vitandi um þá ábyrgð, þau
verða líka að hafa aðstæður til
að axla hana. Hvort tveggja
þarf til.
Tökum ábyrgð á eigin lífi
Bolli Thoroddsen
skrifar um forvarnir
Bolli Thoroddsen
» Á forvarnardegi er-um við minnt á mik-
ilvægi þess að unglingar
séu meðvitaðir um
ábyrgð á eigin lífi, en
um leið að þeir fái nægi-
legan stuðning til þess.
Höfundur er varaborgarfulltrúi Sjálf-
stæðisflokksins í Reykjavík og situr í
menntaráði og íþrótta- og tóm-
stundaráði
Forvarnardagurinn er haldinn 21.
nóvember að frumkvæði forseta Ís-
lands í samvinnu við Samband ís-
lenskra sveitarfélaga, Íþrótta- og ól-
ympíusamband
Íslands, Ungmenna-
félag Íslands, Banda-
lag íslenskra skáta,
Reykjavíkurborg og
Háskólann í Reykja-
vík. Verkefnið er
styrkt af Actavis. Yf-
irskrift forvarn-
ardagsins er Taktu
þátt! Hvert ár skiptir
máli.
Rannsóknir fræði-
manna við HÍ og HR
leiða í ljós að sam-
verustundir barna og
foreldra og þátttaka
ungmenna í skipu-
lögðu frístundastarfi
eru þær forvarnir sem
eru einna öflugastar
fyrir þennan ald-
urshóp.
Meginþungi átaks-
ins verður í grunn-
skólum landsins og er
9. bekkur markhóp-
urinn. Þá er miðað við
að ein kennslustund verði helguð
verkefninu í öllum 9. bekkjum á
landinu og munu fulltrúar frá ÍSÍ,
UMFÍ og Bandalagi íslenskra skáta,
heimsækja nemendur og kynna
verkefnið ásamt því að kynna sín
samtök Þeir hafa meðferðis kynn-
ingu á net-ratleik sem samtökin hafa
útbúið og hefur það að markmiði að
krakkarnir fari á heimasíður sam-
takanna þrennra og leiti þar svara
og kynni sér um leið starfsemi sam-
takanna.
Sambandsaðilar Ungmennafélags
Íslands standa fyrir fjölbreyttu
íþrótta- og æskulýðsstarfi um allt
land. Þátttaka í þannig starfi hefur
mikið forvarnargildi. Í gegnum tíð-
ina hefur hreyfingin staðið fyrir for-
varnarverkefnum og mun gera
áfram. Flott án fíknar er forvarn-
arverkefni ætlað unglingum sem
tekur til þriggja þátta; neyslu tób-
aks, áfengis og ólöglegra fíkniefna.
Verkefnið byggist á samnings-
bundnu klúbbastarfi og viðburða-
dagskrá þar sem unglingar
skemmta sér saman á heilbrigðan og
uppbyggilegan hátt.
Hugmyndafræði klúbbsins Flott
án fíknar snýst um að koma í veg
fyrir að unglingar byrji að fikta við
tóbak og áfengi og
styrkja þá í þeirri
ákvörðun. Markmiðið
með klúbbastarfinu er
að unglingum finnist
eftirsóknarvert að eyða
æskunni á heilbrigðan
hátt og án tóbaks og
vímuefna.
Ungmenna- og tóm-
stundabúðirnar að
Laugum í Sælingsdal
hafa verið reknar um
þriggja ára skeið.
Þangað koma nem-
endur úr 9. bekk grunn-
skólans og taka þátt í
skipulagðri dagskrá
sem inniheldur fræðslu,
skemmtun, íþróttir, for-
varnir, kvöldvökur, úti-
vist, heimavistarlíf o.fl.
Unglingalandsmót
eru haldin á hverju ári
um verslunarmanna-
helgina. Mótin eru
sannkölluð fjöl-
skyldumót þar sem for-
eldrar og börn koma saman í leik og
keppni og áfengi er ekki haft um
hönd.
Forvarnardagurinn er lofsvert
framtak og er kominn til að vera.
Það er von mín að dagurinn takist
vel og skili þeim árangri sem unnið
er að ásamt því að verða mikil og já-
kvæð kynning fyrir íþrótta- og
æskulýðsstarfið í landinu.
Íslandi allt.
Taktu þátt – Hvert
ár skiptir máli
Helga Guðrún Guðjónsdóttir
skrifar í tilefni forvarnardags
Helga Guðrún Guðjóns-
dóttir
» Í gegnumtíðina hefur
hreyfingin stað-
ið fyrir forvarn-
arverkefnum og
mun gera
áfram
Höfundur er formaður UMFÍ.
Fréttir á SMS