Morgunblaðið - 04.12.2007, Blaðsíða 18

18 ÞRIÐJUDAGUR 4. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
AKUREYRI
LANDIÐ
Eftir Helga Bjarnason
helgi@mbl.is
Búðardalur | „Það er á engan hall-
að þótt sagt sé að það sé Sturlu
Þórðarsyni að þakka að Dalasýsla
á svo langa og merka skráða sögu
frá fyrri öldum Íslandsbyggðar,“
segir Friðjón Þórðarson, fyrrver-
andi ráðherra, sem stóð fyrir því að
opnuð var Sturlustofa í Dölum til
heiðurs lögmanninum og sagnarit-
aranum Sturlu Þórðarsyni.
Sturlustofa er í Héraðsbókasafni
Dalamanna sem er í Stjórnsýslu-
húsinu í Búðardal. Ætlunin er að
safna þar saman öllum ritum eftir
Sturlu Þórðarson og því sem skrif-
að hefur verið um hann og rit hans.
Sturla Þórðarson er fæddur 1214,
sonur Þórðar Sturlusonar í
Hvammi í Dölum. „Þegar málið er
athugað vekur athygli hversu víða
Sturla kemur við sögu,“ segir Frið-
jón. Þannig liggja eftir hann mörg
og merkileg rit. Friðjón nefnir
Landnámabók Sturlu og Íslend-
inga sögu í Sturlungu. Hann er
einnig höfundur fjölda annarra rita
og fræðimenn eigna honum enn
fleiri.
Lengi verið á döfinni
Við opnun Sturlustofu var hengd
upp mynd af Dalamanninum Árna
Magnússyni handritasafnara og
Friðjón og fjölskylda hans afhentu
Sturlustofu að gjöf útgáfu af
Skarðsbók. „Ég vildi ekki koma al-
veg tómhentur til þessarar athafn-
ar,“ segir Friðjón. „Þessi hugmynd
hefur lengi verið á döfinni og menn
höfðu sig nú í að koma formlega á
laggirnar,“ segir Friðjón. Hann
segir að löngu tímabært hafi verið
að gera eitthvað til að halda nafni
þessa mikla sagnaritara á lofti.
Hann vonast til að opnun Sturlu-
stofu sé aðeins byrjunin á ein-
hverju meiru og verkefnið þróist
áfram. Undirbúningur Sturlustofu
hefur meðal annars fengið stuðn-
ing ríkisvaldsins samkvæmt fjár-
lögum. Friðjón segist hafa rætt
málið við marga og allir tekið sér
vel. Þannig ætla nokkrir menn að
vinna með honum áfram að verk-
efninu. Nefnir Friðjón sérstaklega
Björn Stefán Guðmundsson hér-
aðsbókavörð, Ólaf Pálmason,
Bjarna Guðnason og Þórð Frið-
jónsson. „Við þurfum nú að vinna
úr því sem fram kom við athöfnina í
gær,“ segir hann.
Mikið verk en skemmtilegt
Friðjón er Dalamaður og var um
skeið sýslumaður í Búðardal.
Sturlustofa er ekki fyrsta fram-
faramálið sem hann vinnur að í
þágu átthaganna. Hann er formað-
ur Eiríksstaðanefndar sem lét
byggja tilgátubæinn á Eiríksstöð-
um og vinnur að undirbúningi
Leifssýningar í Búðardal. Síðasti
áfangi síðarnefnda verkefnisins er
eftir, að koma upp veglegri sýn-
ingu um Leif heppna og landafund-
ina. Vonast Friðjón til að nú verði
hægt að ráðast í það.
„Þetta er mikið verk en mjög
skemmtilegt. Allar taka manni vel
enda er full ástæða til að halda sög-
unni á lofti,“ segir Friðjón þegar
talið berst aftur að Sturlustofu.
Sturlustofa
opnuð í Búðardal
Sturlu að þakka hvað Dalirnir
eiga merka sögu skráða
Skarðsbók Ingibjörg, María og Viðar skoða Skarðsbók við opnun
Sturlustofu. Friðjón Þórðarson og fjölskylda gáfu bókina.
Ljósmynd/Helga H. Ágústsdóttir
Opnun Friðjón Þórðarson opnar
Sturlustofu í Héraðsbókasafninu.
Suðurland | Vest-
mannaeyjabær fékk
hæsta styrkinn við
fyrstu úthlutun menn-
ingarráðs Suðurlands
á styrkjum til menn-
ingarverkefna.
Styrkurinn, þrjár
milljónir kr., rennur til
verkefnisins „Pompei
norðursins“.
Menningarráðið úthlutaði um 21,7
milljónum kr. samtals til 55 verkefna.
Styrkirnir voru á bilinu 30 þúsund kr. til
3 milljóna kr. Þeir voru afhentir við at-
höfn sem fram fór í Listasafni Árnes-
inga í Hveragerði í fyrradag.
Kammerkór Suðurlands fékk styrk að
fjárhæð 1,5 milljónir vegna verkefnisins
„Tavener“. Sömu fjárhæð fékk Sigur-
geir ljósmyndari ehf. vegna vefsetursins
Eldgos í Eyjum. Hannes Lárusson fékk
eina milljón vegna verkefnis sem hann
nefnir „Íslenski bærinn“ og Karlakór
Hreppamanna sömu fjárhæð vegna
verkefnis sem tengist Sigurði Ágústs-
syni tónskáldi. Stórsveit Suðurlands
fékk styrk að fjárhæð 780 þúsund vegna
tónleikahalds. Vestmannaeyjabær fékk
700 þúsund vegna stórtónleika Sigur
Rósar í gíg Eldfells og Menningarfélag
um Brydebúð sömu fjárhæð vegna sýn-
ingar um Skaftfelling.
Meðal annarra verkefna sem styrkt
voru má nefna Sveitarfélagið Ölfus
vegna „Verstöðin Þorlákshöfn“, Karl
Hallgrímsson og Hilmar Örn Agnarsson
vegna verkefnis sem nefnist „Í liði með
listamönnum“, Fiska- og náttúrugripa-
safn Vestmannaeyja vegna „Maður og
lundi“, Skaftárhreppur vegna kammer-
tónleika á Kirkjubæjarklaustri, Lær-
dómssetrið á Leirubakka vegna „Mannlíf
í nýju landi“, Sveitarfélagið Ölfus vegna
tónleikaraðarinnar „Tónar við hafið“ og
Byggðasafn Árnesinga vegna heimildar-
myndar um Húsið á Eyrarbakka.
Pompei norðurs-
ins fékk hæsta
menningarstyrk
Eftir Skapta Hallgrímsson
skapti@mbl.is
HELGI Jónsson hefur lengi fengist við
skriftir, stofnaði fyrir margt löngu bókaútgáf-
una Tinda og gefur út 12 bækur á þessu ári.
Meðal þess sem Helgi gefur út að þessu sinni
eru þrjár bækur sem hann hefur skrifað sjálf-
ur, tvær í Gæsahúðarflokknum, fyrir börn og
unglinga, og ein skáldsaga, Blá birta, þar sem
hann fjallar um elstu kynslóðina.
Helgi er hálffimmtugur Ólafsfirðingur, nú
búsettur á Akureyri. Blá birta byrjaði sem
smásaga, að sögn Helga, „reyndar frekar
löng smásaga“, eftir að afi hans, Þorvaldur
Þorsteinsson, dó árið 1988. „Þá kviknaði hug-
mynd að sögu um gamla fólkið, þar sem það
sat saman og ræddi um bestu árin. Sagan hét
einfaldlega Bestu árin.“
Eftir jarðarför afa síns sá Helgi fyrir sér
fullorðin hjón saman í stofu að spjalla. „Þetta
var langt samtal þar sem þau voru að rifja
upp það besta sem þau höfðu upplifað – til-
efnið var dauði vinar.“
Helgi kveðst hafa haft í nógu að snúast á
þessum árum. „Ég var nýfluttur norður á
Ólafsfjörð, heim á fornar slóðir, var í tvöfaldri
vinnu við kennslu og blaðamennsku, og hafði
enga nægan tíma til að skrifa bók eins og
þessa.“ Hann skrifaði reyndar nokkrar
barna- og unglingabækur; segir þær hafa
verið stílæfingar. Helgi gaf bækurnar út
sjálfur, stofnaði Tind 1989.
„Ég var kennari við gagnfræðaskóla og
blöskraði úrvalið sem boðið var upp á fyrir
kennara og nemendur í íslenskukennslu í
skólakerfinu. Kennarar hefðu átt að segja
upp störfum! Þetta var afar dapurt,“ segir
Helgi og spyr: „Hvernig er hægt að láta þús-
undir nemenda lesa bara Íslandsklukkuna án
þess að þau fái ógeð á snilldinni? 14-15 ára
nemendur lesa ekki Íslandsklukkuna. Það eru
bara draumórar. Þá var runa af verkum eftir
Jón Trausta ekki til að vekja traust á íslensk-
um bókmenntum meðal unglinga. Mér datt
því í hug að búa til bók sem gerðist ekki í
raunveruleikanum, hefði ákveðna leturstærð
og fjallaði um hluti sem nemendur hefðu
hugsanlega áhuga á, þótt þeir hefðu í sjálfu
sér ekki áhuga á bóklestri. Einhvern veginn
varð að draga þá að bókinni, kveikja áhugann.
Það tókst bærilega með Gæsahúðarbók-
unum.“
Langmestur tími Helga fór í að skrifa aðr-
ar bækur, sem hann hefur ekki gefið út
ennþá. „Ég á til að mynda fimm skáldsögur
nánast tilbúnar til útgáfu og mun gefa þær út
á næstu árum,“ segir hann.
Helgi tók aftur til við Bláa birtu árið 2005
og kláraði hana í fyrra. Hann segist alltaf
hafa haft áhuga á gamla fólkinu, „þessu sem
var ungt eða miðaldra löngu áður en maður
sjálfur fæddist, þessu hrukkótta og veika
fólki, fólkinu með reynsluna.“
Blá birta á að vera látlaus. „Þess vegna
segja sumir að ekkert gerist!“ segir Helgi, en
vonast til þess að eitthvað kraumi undir niðri.
„Rammi sögunnar er dagur í lífi fullorðinna
hjóna. Þau ætla að fara til læknis en komast
ekki alla leið. Minningarnar sækja á. Hvað
verður um gamla fólkið þegar það eldist, þeg-
ar vinir týna tölunni, minnið bregst, heilsu
hrakar, líkaminn hrörnar, heilinn er ekki jafn
sprækur og áður og á það til að týna stað-
reyndum úr daglega lífinu? Hvernig bregst
fólk við þessum ósköpum ? Hvað gerist þegar
líkaminn hrörnar? Það eru ekki bara vöðvar
sem missa þrótt sinn og mátt. Minnið á það til
að hverfa. Og þá er dýrmætt að eiga ástvini.
Þessi saga er um ástina og tryggðina í dvín-
andi dagsljósi. Sjálfsagt er það ekki merkilegt
umræðuefni í ljósi alls þessa efnahagsbata
þjóðarinnar, en ég gat ekki slitið mig frá
þessu efni nema með því að klára bókina.“
Helgi segir minningarnar dýrmætar. „Hvað
er það fyrsta sem fólk vill bjarga úr brenn-
andi húsi? Ljósmyndum fjölskyldunnar. Þær
eru öllum dýrmætar, ómetanlegar, þær eru
lífið sjálft. Getur eitthvað komið í stað lið-
innar stundar nema mynd eða minning? Hvað
ef við eigum ekki mynd af tilteknu atviki,
fólki? Hvað ef við, sem alla tíð höfum munað
ákveðna atburði, hættum að muna þá? Hvað
er að gerast? Hvert fara minningarnar? Er
einhver sem tekur þær? Man þær einhver
fyrir okkur?
Hvernig bregst eiginkona við þegar maður
hennar hættir að muna? Hvað verður um ást-
ina og tryggðina þegar dagsljósið dvín – það
er meginþema sögunnar. Hver á að annast
mann sem er orðinn andlegt skar og getur
ekki séð um sig sjálfur? Konan? Börnin?
Heilbrigðiskerfið? Má gefast upp? Er hægt
að gefast upp?“
Helgi hefur orð á því að það sé merkileg
tilviljun að Edda Andrésdóttir skuli senda frá
sér bók um föður sinn þetta sama haust. „Þar
fjallar hún um Alzheimer sem hrjáði föður
hennar. Svo vill til að Edda tók viðtal við mig
um páskana 1975, þá á Vísi; fjallaði um Viku-
blaðið mitt á Ólafsfirði, og mynd birtist meira
að segja af mér og bróður mínum á baksíðu
Vísis. Nú hittumst við þrjátíu árum síðar og
hún hefur ekki hugmynd um mig! Kápurnar
eru meira að segja sláandi líkar.“
Helgi undirstrikar að hann sé að kljást við
skáldsögu og hafi frelsi til að leika sér. Nefni
Alzheimer ekki á nafn. „Sagan mín lifir
ákveðnu lífi og fylgir ákveðnu lögmáli skáld-
skaparins. Þetta er ekki heimildarsaga.
Fjarri því. Þetta er allt ímyndun veru-
leikans.“
Helgi segir heiminn háværan, en að gamla
fólkið eigi á ekki sök á því. „Það er frekar
hlutlaus þátttakandi, jafnvel þolandi frekar
en gerandi. Gamla fólkið hefur heillað mig
alla tíð. En samt er heimurinn ekki sérlega
spenntur fyrir gamla fólkinu. Það koma frétt-
ir þegar einhver verður 90 ára, 100 ára eða
102 ára. Það er það helsta.“
Helgi segir Bláa birtu fyrst og síðast ást-
arsögu. „Fólk kynnist og lifir lífinu saman
fram á efri ár. Allt er sjálfsagt, allt fram
streymir þar til einhver er orðinn gamall.
Meira að segja börnin eru orðin gömul. Hala-
rófan öll, barnabörnin og barnabarnabörnin.
Það sem einu sinni var sjálfsagt, heilsan, er
ekki lengur til staðar. Þetta er ef til vill ekki
efni í dramatík í augum einhverra, en hér er
saga sem ég vil leggja í dóm lesenda. Við
þurfum ekki að þekkja neinn sem hefur tapað
sjálfum sér til að skynja þessa bók. Skynja.
Það er ekkert að skilja. Þetta snýst allt um
að skynja.“
Alltaf haft áhuga á gamla fólkinu
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Helgi Hver á að annast mann sem er orðinn
andlegt skar og getur ekki séð um sig sjálfur?
Í HNOTSKURN
»Eiginkona Helga er Halla HuldHarðardóttir, hjúkrunarfræðingur.
Börn þeirra eru þrjú; Hörður, Hafþór og
Halla María.
»„Ég hef lengi haft áhuga á gömlufólki; safnaði t.d. röddum gamla
fólksins í Ólafsfirði á bláar Philips kass-
ettur þegar ég var unglingur en ég not-
aði viðtölin í bæjarblað, Vikublaðið, sem
ég gaf út vikulega frá því í september
1973 þar til í ágúst 1977. Handleggs-
brotnaði þá í vinnuslysi í sjóhúsi og not-
aði tækifærið og steinhætti!“ segir hann.