Morgunblaðið - 24.12.2007, Qupperneq 8

8 MÁNUDAGUR 24. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Fáskrúðsfjörður | Í sundlaug Eskifjarðar er stunduð
vatnsleikfimi, undir stjórn Maríu Johönnu van Dijk
sjúkraþjálfara á Fáskrúðsfirði. Nú fyrir jólin mættu all-
ir með jólasveinahúfur í sund og eftir æfingar var busl-
að í grunnu lauginni. Áður en fólk fór heim var drukkið
súkkulaði með rjóma og snæddar smákökur sem fólkið
lagði til. Allir héldu svo heim liprir og gegnhreinir til
að undirbúa jólahátíðina.
Með jólahúfur í sundi
„GEITIN hefur selst mest, en þétt á
eftir fylgja hænur og grænmetis-
garðar,“ segir Lydía Geirsdóttir,
verkefnastjóri hjá Hjálparstarfi
kirkjunnar, um sölu gjafabréfa sem
nýtast í þróunaraðstoð.
Hún segir að enn hafi ekki náðst
að skrá alla söluna vegna anna, en
hiklaust hafi selst gjafabréf fyrir
andvirði rúmlega 4 milljóna króna.
Aðstandendur verkefnisins eru að
vonum ánægðir með árangurinn.
Ný vefsíða verkefnisins, gjofsem-
gefur.is hafi gert söluna auðveldari,
en af henni geti landsmenn keypt
bréf, skrifað á þau texta og prentað
svo út heima. Lydía segir þó að
margir hafi komið við á skrifstofu
Hjálparstofnunarinnar og keypt
bréfin á staðnum. Afgreiðslan verð-
ur opin í dag, aðfangadag, frá 10-12,
en að sjálfsögðu er hægt að prenta út
af vefnum hvenær sem er.
Hjá UNICEF á Íslandi, sem vinn-
ur innan Barnahjálpar Sameinuðu
þjóðanna, hefur einnig vel selst af
gjafabréfum, jólakortum og gjafa-
vöru fyrir jólin. Snjólaug Aðalgeirs-
dóttir, fjáröflunarfulltrúi hjá UNI-
CEF, segir söluna hafa verið
ótrúlega góða. Engar tölur liggi fyr-
ir, en greinileg aukning sé á milli ára.
„Við vorum með búð á Laugavegin-
um fyrir jólin og þar seldist nánast
allt upp,“ segir Snjólaug. Hún segir
áberandi að fleiri kaupi ekki pakka í
ár, heldur kaupi frekar gjafabréf
fyrir alla fjölskylduna. Nokkuð sé
um að fyrirtæki gefi deildum sínum
gjafabréf í stað hefðbundinna jóla-
gjafa. „Fólk virðist meðvitaðra um
hvað það gefur,“ segir Snjólaug.
Mest sala í geitum,
svo koma hænurnar
Sala gjafabréfa komin yfir 4 milljónir
BANDARÍSKI vísindamaðurinn
Charles J. Vörösmarty naut óskiptr-
ar athygli á málþingi í tilefni 60 ára
afmælis Vatnamælinga Orkustofn-
unar í Reykjavík í liðinni viku þegar
hann brá upp
mynd þar sem
spurt var „nálg-
umst við vendi-
punktinn?“
Myndin var
hluti af tveimur
myndafyrirlestr-
um Vörösmartys
sem fjölluðu um
áhrif loftslags-
breytinga á ís-
helluna á norður-
pólnum annars vegar og vatnsskort
hins vegar. Í þeim fyrri kom fram að
hraði bráðnunarinnar á norðurpóln-
um samkvæmt líkaninu CCSM3 er
slíkur að ísinn hefur hopað nokkurn
veginn jafn mikið og ráðgert var að
hann mundi hopa á árunum 2024-
2025, eða um 1,6 samanborið við 1,8
milljónir ferkílómetra sem hopið til
2025 var áætlað. Alls hafi ísinn
minnkað úr 7,8 (1980) í 4,2 milljónir
ferkm. (2007). Til samanburðar er
flatarmál Íslands um hundrað þús-
und ferkílómetrar.
Glöggari samanburður fæst ef til
vill með því að bera saman flatarmál
þess íss sem bráðnað hefur síðan ár-
ið 1980 við flatarmál Bandaríkjanna,
að ríkjunum Hawaii og Alaska frá-
töldum, en flatarmálið er gróflega á
við helming þeirra 48 ríkja Banda-
ríkjanna sem hér um ræðir.
Rétt er að taka fram að umræddar
áætlanir um hop til 2025 byggjast á
ákveðnu líkani um hraða bráðnunar,
en tölur um hopið til og með 2007
byggjast hins vegar á mælingum.
Eftir því sem ísinn hopar hitnar
sjórinn umhverfis, þegar geislar sól-
ar verma yfirborðið sem ekki er
lengur hulið frerabrynjunni.
Sú hlýnun, ásamt öðrum þáttum
er varða flókið náttúrulegt samspil
ýmissa þátta, svo sem flæði hlýs sjós
frá Atlantshafinu sem og frá Kyrra-
hafinu um Beringssund, er talin
hraða hopinu.
Málið snýst sem sagt um það að
árið 2006 jókst bráðnunin svo um
munar, hliðstæð breyting var ekki
talin verða fyrr en um miðjan þriðja
áratug þessarar aldar. Enginn veit
framhaldið, en rætist spár um hlýn-
andi loftslag má leiða að því líkur að
ísinn sé á hröðu undanhaldi.
Samsett úr nokkrum líkönum
Umrætt líkan, CCSM3, er í raun
samsett úr nokkrum líkönum er
greina m.a. gögn um andrúmsloftið,
höfin, ísbreiður og þætti á landi.
Fjölmargir vísindamenn eiga aðild
að líkanasmíðinni og var Vörösmarty
öðrum þræði að kynna niðurstöðurn-
ar fyrir íslenskum sérfræðingum,
sem og ýmsum ráðuneytum.
Sérsvið hans varðar vatn og segist
hann aðspurður vera þeirrar hyggju
að sá ásetningur að tryggja öllum
jarðarbúum vatn verði á meðal
helstu áskorana mannkyns á tuttug-
ustu og fyrstu öldinni. Víða beri á
vatnsskorti og kort af framboði á
einstökum svæðum sýni að ekki dugi
að horfa á meðaltalsgildi ríkja.
Af slíkum kortum megi ráða að
nóg vatn sé í Bandaríkjunum en
raunin sé að gengið hafi verið mjög á
eitt helsta vatnsból landsins, High
Plains Aquifier, ásamt því að t.d.
megi finna þurra árfarvegi á Nýja
Englandi vegna sölu vatns til svæða
sem búa við takmarkað vatnsmagn.
Með sama áframhaldi sé t.d. ekki
hægt að ganga að því vísu að Banda-
ríkin og Ástralía framleiði mikið af
matvöru fyrir erlenda markaði, síð-
arnefnda landið hafi farið illa út úr
þurrkum. Á móti komi að mikið svig-
rúm sé til að spara vatn, vitundar-
vakning sé að verða og fyrirtæki sjái
sér nú hag í „grænni“ ímynd.
Hann leggur áherslu á að greining
á vatnsskorti sé afar flókin, en vísar
jafnframt á bug þeirri gagnrýni á
umræðu um skortinn að þar fari
stórlega ofmetið vandamál.
Aðeins 16% jarðarbúa búi á því
sem lauslega megi skilgreina sem
„votari helming“ plánetunnar, 84%
þar sem aðgangur að vatni sé minni.
Nýjar tölur og þróaðri aðferðir,
m.a. með gervitunglum, renni stoð-
um undir kenningar um vatnsskort.
Tæknin geri það smátt og smátt
kleift að fylgjast nákvæmar með
hinni félagslegu hlið málsins, hann
taki sjálfur þátt í alþjóðlegri rann-
sókn á samspili vatnsskorts og
átaka, nú þegar talið sé að slík tengsl
séu fyrst og fremst að finna innan
ríkja, reynslan sýni að vatn sameini
oftar ríki heldur en hitt.
Um fimmtungur jarðarbúa hafi
ekki aðgang að endurnýjanlegum
vatnslindum. Um 2,6 milljarðar eigi
ekki kost að mannsæmandi hrein-
lætisaðstöðu og varlega megi áætla
að 1,7 milljónir manna láti lífið ár
hvert af völdum sjúkdóma sem
tengjast skorti á hreinu vatni.
Áætlað sé að jarðarbúar muni að
óbreyttu telja um níu milljarða
manna um miðja þessa öld og ljóst sé
að ekki muni allir geta tileinkað sér
lífsstíl meðal Bandaríkjamanns í
dag. Hvað snerti uppbyggingu inn-
viða til að anna vatnsþörf mannfjöld-
ans beri að taka með í reikninginn að
fjölgunin muni fara fram í þéttbýli
þar sem þegar hafi verið byggð upp
dreifikerfi, ásamt því sem hag-
kvæmni stærðarinnar njóti við. Auð-
veldara sé að miðla vatni til fjölda
fólks á litlu svæði en fárra í dreifbýli.
Vatnshreinsun sé enn sem komið er
mjög dýr og í því ljósi að vatnsskort-
ur í stórborgum þróunarlanda kunni
að verða vatn á myllu öfgahyggju sé
byrjað að meta líkur á slíkri þróun.
Stóra myndin sé sú að vatnakerf-
um hafi verið raskað með fram-
kvæmdum og stíflugerð og dregið
hafi úr náttúrulegri ósamyndun með
framrás jarðefna í ám til sjávar, þró-
un sem víða kunni að kalla á varn-
argarða, muni sjávarmál hækka af
völdum hlýnunar jarðar.
Þá jafngildi aukin notkun og aukn-
ar framkvæmdir aukinni mengun í
vatni sem að samanlögðu dragi úr
hreinleika vatns um víða veröld.
Fyrirhugað risanet skurða og áa í
Suður-Ameríku, sem fullbúið á að
verða um 35.000 kílómetrar að lengd,
sé dæmi um umfang og möguleg
áhrif stórframkvæmda, viðbúið sé að
vatnavistkerfi muni verða fyrir mikl-
um spjöllum.
Vörösmarty er sú stefna banda-
rískra stjórnvalda að auka fram-
leiðslu lífræns eldsneytis úr lífmassa
hugleikin en hann bendir á að um
eitt tonn af vatni þurfi til að rækta
eitt kíló af maís, algengt hráefni við
etanólvinnslu um þessar mundir.
Eigi að tryggja 9.000 milljónum
manna aðgang að nægu vatni sé
glapræði að knýja farartæki heims-
ins með þessum hætti. Hann tekur
þó ekki afstöðu til framleiðslu úr svo
að segja sellulósa, sem er á meðal
síður vatnsfrekra aðferða.
Bráðnun íss á norðurpólnum mun
hraðari en talið var að hún yrði?


  

    



 



! "
# $ %
 &

'
( '
)

*% %


 +
',

-
! "
)% 

.


 # ) 

 ',
Umfang bráðnunarinnar
á norðurpólnum síðast-
liðið haust er jafn mikið
og áætlað var að bráðn-
unin yrði að tveimur ára-
tugum liðnum. Baldur
Arnarson ræddi við vís-
indamanninn Charles J.
Vörösmarty.
Í HNOTSKURN
»CCSM er ensk skammstöfunfyrir Community Climate
System Model og hefur Alþjóðleg
vísindanefnd um loftslagsbreyt-
ingar, IPCC, tekið mið af því
ásamt fjölmörgum módelum.
»Vörösmarty hefur veittBandaríkjastjórn og SÞ ráð-
gjöf um mál er lúta að vatnsbú-
skap jarðar.
»Hann starfar við háskólann íNew Hampshire og fer fyrir
sérstökum hópi vatnafræðinga.
VATNSMAGN á hvern Íslending er yfir sex hundruð þúsund rúmmetrar á
ári, eða yfir hundraðfalt það magn sem íbúar nokkurra Afríkuríkja þurfa
að sætta sig við. Hin mikla vatnslind Íslendinga, sem bruðla með vatn líkt
og raforku, kann að hafa áhrif á fýsileika landbúnaðar hér þegar fram í
sækir, enda kann áherslan að færast í þá átt að flytja ekki inn matvörur frá
ríkjum þar sem skortur er á vatni. Það er að vatnsflutningar, beinir og
óbeinir, muni öðlast meira vægi á næstu áratugum.
Á þessu stigi eru þetta þó aðeins vangaveltur en hitt er síður umdeilt að
bráðnun íshellunnar á norðurpólnum kann að hafa mikil áhrif á vistkerfin
á norðurslóðum, sem og veðurfar þar almennt. Áður lokaðar siglingaleiðir
verða greiðfærar og áður óbyggð svæði tekin til búsetu.
Þá kann miðfjöldamannlínan, lengdargráðan sem skiptir mannfjöldan-
um jafnt á milli norður- og suðurhvels, að færast norður á bóginn eins og
Trausti Valsson hefur bent á í bók sinni um loftslagsbreytingar.
Ísland afar vatnsauðugtCharles J.
Vörösmarty