Morgunblaðið - 24.12.2007, Qupperneq 54

54 MÁNUDAGUR 24. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
HUGVEKJA
JÓLASKÁKÞRAUTIR Morgun-
blaðsins koma úr ýmsum áttum.
Að venju eru hafðir í heiðri kunnir
skákdæmahöfundar eins og Samu-
el Lloyd, Aleksei Troitzky og Leo-
nid Kubbel. Mikill hluti dæmanna
er að þessu sinni tileinkaður ný-
bökuðum heimsmeistara í skák-
dæmalausnum, enska stórmeistar-
anum og stærðfræðingnum dr.
John Nunn.
Heimsmeistarakeppnin í ár fór
fram á grísku eyjunni Rhódos í
október sl. og dró til sín tæplega
100 þátttakendur. Slíkar keppnir
fara fram undir ströngum skilyrð-
um og eru dæmin oft geysilega
erfið. Í ár fékk hver keppandi sex
verkefnablöð og voru þrjú dæmi á
hverju blaði. Verkefnin voru af
ýmsu tagi: mát í tveim, þrem, fjór-
um, fimm eða sex leikjum, hjálp-
armát og „langlokumát“ svo eitt-
hvað sé nefnt. Stundum þurfa
keppendur að rekja leiki afturábak
o.s.frv. Einkunn er gefin fyrir skil
lausna, tíma sem tekur að leysa
þau og réttmæti lausnanna. Eftir
fyrri keppnisdag mótsins var
Nunn með 44 stig af 45 mögu-
legum en tveir voru fyrir ofan
hann með 45 stig. Seinni daginn
voru dæmin erfiðari en Nunn fékk
45 stig og því alls 89 stig af 90
mögulegum. Landi Nunn, Jonat-
han Mestel, sem er einn sá snjall-
asti á þessu sviði, fékk ekkert ein-
asta stig seinni keppnisdaginn.
John Nunn sem er fæddur árið
1955 vann sér það til frægðar árið
1970 að verða yngsti nemandi til
að hefja stærfræðinám við Oxford
háskóla og er jafnframt annar
tveggja sem hafa öðlast stórmeist-
aranafnbót í venjulegri skák og
stórmeistaratitil í skákdæmalausn-
um. Hann er mikill áhugamaður
um stjörnufræði og hefur reist
stjörnukíki í garði sínum. Helsta
áhugasviðið innan stjörnufræðinn-
ar snýst þessa dagana um það
hversu hratt birtir yfir halastjörn-
unni Holmes. Hann var um árabil
einn fremsti skákmaður Englend-
inga og er í dag einn afkastamesti
rithöfundur skákarinnar. Tvö
dæmi eru tekin úr nýútgefinni bók
hans um skákdæmi. Önnur bók
hans um svipað efni ber nafnið
Solving in style og er einskonar
leiðbeiningarbæklingur fyrir þá
sem hyggja á þátttöku í skák-
dæmakeppnum.
Fyrstu þrjú dæmin hér að neðan
eru fengin úr nýafstaðinni heims-
meistarakeppni á Rhódos. Nunn
notaði 17 mínútur á fyrstu þrjú
dæmin en eftir það frá 46 til 61
mínútu á hvert verkefnablað:
Jólaskákþrautir
helol@simnet.is
Helgi Ólafsson
Skákdæmi nr. 2
T. Taverner
Hvítur mátar í 2. leik.
Skákdæmi nr. 3
Stephen Dowd
Hvítur mátar í 3. leik.
Skákdæmi nr. 4
Samuel Lloyd
Hvítur mátar í 3. leik.
Skákdæmi nr. 5
Aleksei Troitzky
Hvítur leikur og vinnur.
Skákdæmi nr. 6
Leonid Kubbel
Hvítur leikur og vinnur.
Skákdæmi nr. 7
Leonid Kubbel og A. Herbstman
Hvítur leikur og heldur jafntefli.
Skákdæmi nr. 8
V. Korolkov
Hvítur leikur og vinnur.
Skákdæmi nr. 1
Godfrey Heathcote
Hvítur mátar í 2. leik.
H
ennar er einungis
getið í Matteus-
arguðspjalli, 2.
kafla. Þar segir:
„Þegar Jesús var
fæddur í Betlehem í Júdeu á dög-
um Heródesar konungs komu vitr-
ingar frá Austurlöndum til Jerúsal-
em og sögðu: „Hvar er hinn
nýfæddi konungur Gyðinga? Við
sáum stjörnu hans renna upp og
erum komnir að veita honum lotn-
ingu.““
Í næstu versum er svo á hana
minnst þrisvar í viðbót. Síðan ekki
meir.
Frásögnin er látlaus og hrífandi,
þar er engan afsökunartón að
finna, þótt verið sé að ræða um fyr-
irbæri sem öllum mannlegum
skilningi var ofvaxið, enda engin
ástæða til. Hér var það nefnilega
Guð sem hélt um taumana. Hann
var leikstjórinn. Og honum var
ekkert ómögulegt þá, frekar en nú.
Æði lengi hafa menn, jafnt trú-
aðir sem ekki, velt fyrir sér hvað
þarna gæti hafa verið á ferðinni, og
ekki sér fyrir endann á þeim
vangaveltum öllum. Nú er það svo,
að Jesús fæddist ekki árið 0, heldur
einhvers staðar á bilinu 14–2 f. Kr.,
að því er flestir telja. Nokkrir
stjarnfræðilegir viðburðir urðu um
það leyti.
Einhver elsta tilgátan, færð í let-
ur árið 248 af Órigenesi kirkju-
föður, er sú, að þetta hafi verið
halastjarna. Þær voru álitnar boð-
berar mikilla tíðinda. Vitað er um
eina árið 13 f. Kr., aðra árið 12 f.
Kr., enn aðra árið 11 f. Kr. sem og 9
f. Kr., og svo e.t.v. árið 5 f. Kr. og 4.
f. Kr.
Þýski stjörnufræðingurinn Jó-
hannes Kepler áleit hins vegar, eft-
ir að hafa orðið vitni að samspili
Júpíters og Satúrnusar árið 1603,
að það gæti hafa verið Betlehems-
stjarnan, því árið 7 f. Kr. varð ein-
mitt hið sama upp á teningnum og
ekki bara einu sinni heldur þrisvar.
Öll áttu þau sér stað í Fiskamerk-
inu, sem löngum hefur verið tengt
hebresku þjóðinni. Slíkt verður
einungis á um 900 ára fresti.
Fyrsta samspilið var seint í maí,
annað í september og hið þriðja
snemma í desember.
Í febrúar árið 6 f. Kr. dönsuðu
þrjár plánetur saman, og enn í
Fiskamerkinu; þetta voru Júpíter,
Mars og Satúrnus. Það gerist á um
800 ára fresti og hefur þótt afar
merkilegt, eins og hitt á undan.
Önnur samstöðukenning er með
Júpíter og Venus í aðalhlutverkum;
svo mun hafa verið 12. ágúst árið 3
f. Kr. og 17. júní árið 2 f. Kr.
Og 25. desember árið 2 f. Kr. var
Júpíter líka staðbundinn á himn-
inum. Á Vísindavefnum segir eft-
irfarandi um það: „Þegar pláneta
er í bakhreyfingu virðist hún
mynda lykkju á ferð sinni bakvið
stjörnum prýtt himinhvelið. Plán-
etan virðist með berum augum
staðbundin á hvorum enda lykkj-
unnar í um það bil viku. Hreyfing
plánetunnar á þeim tíma í vestur
hefði leitt vitringana til Jerúsalem
en vegna bakhreyfingar Júpíters
virtist plánetan „stöðvast“ á himn-
inum, frá Jerúsalem séð, beint í
suðri, yfir Betlehem. Og ekki nóg
með það, heldur „stöðvaðist“ plán-
etan í Meyjarmerkinu og var
þannig stöðug í næstum sex daga.
Auk þess virtist sem sólin „stæði
kyrr“ vegna þess að stutt var liðið
frá vetrarsólstöðum.“
Öðrum finnst sennilegra, að at-
burður nokkur í mars árið 6 f. Kr.
hafi ýtt vitringunum af stað, en þá
bar tunglið fyrir Júpíter í Hrúta-
merkinu. Enn önnur hugmynd er,
að þeir – líklega babylónskir eða
kaldeískir stjörnuskoðarar – hafi
óvænt komið auga á plánetuna Úr-
anus, en hún uppgötvaðist einmitt
fyrir tilviljun hinn 13. mars 1781 af
ensk/þýska stjörnufræðingnum
William Herschel, og er jafnan við
hann tengd síðan.
Og loks er að geta blossastjarn-
anna. Ein er svokölluð nóva, sem
verður til þegar hvít dvergstjarna
eykst á skömmum tíma hundr-
aðþúsundfalt að birtumagni; annað
nafn hennar er nýstirni. Sumir
vilja meina, að áðurnefnd hala-
stjarna, séð árið 5 f. Kr., hafi frek-
ar verið ein slík, en erfitt er úr að
ráða af þeim ævafornu kínversku
lýsingum sem fyrir liggja. Enn
aðrir leggja til aðra gerð og öllu
kraftmeiri, eða súpernóvu. Þar er
um að ræða sprengistjörnu er
verður í mesta hamaganginum allt
að 100 milljón sinnum bjartari en
sólin okkar. Nýjasta framlagið til
þessa máls, úr penna Franks J.
Tiplers, prófessors í stærð-
fræðilegri eðlisfræði, og birt í vís-
indariti í mars árið 2005, er svo
hypernóva – enn massameiri en sú
á undan – í stjörnuþokunni Andró-
medu.
Er þó ekki allt upp talið, s.s.
Venus ein og sér, eða þá hið yf-
irnáttúrlega. Var þetta e.t.v. eitt-
hvað svipað og greint er frá í 2.
Mósebók, þar sem lýst er björgun
Ísraels yfir Sefhafið? En þar segir:
„Drottinn gekk fyrir þeim í ský-
stólpa á daginn til að vísa þeim
veginn og í eldstólpa um nætur til
að lýsa þeim svo að þeir gætu
ferðast nótt sem dag. Skýstólpinn
vék hvorki úr augsýn fólksins á
daginn né eldstólpinn um nætur.“
Og í 2. kafla Lúkasarguðspjalls er
þetta: „Og engill Drottins stóð hjá
þeim og dýrð Drottins ljómaði
kringum þá.“ Og í 9. kafla Post-
ulasögunnar: „En þegar hann [Sál
frá Tarsus] var á ferð sinni kominn
í nánd við Damaskus leiftraði
skyndilega um hann ljós af himni.“
Af hverju ekki?
En þegar upp er staðið er aðal-
málið auðvitað ekki hvað nákvæm-
lega gerðist þarna í fyrndinni,
heldur að það gerðist.
Gleðileg jól, mín kæru.
Jólastjarnan
Morgunblaðið/Sigurður Ægisson
sigurdur.aegisson@kirkjan.is
Jólin eru innan
seilingar, með
hinn ódauðlega
boðskap sinn um
lítinn dreng í jötu,
um eilífðina sem
kom inn í veröld
okkar. Og í því
sjónarspili öllu er
Betlehemsstjarn-
an áberandi. Sig-
urður Ægisson
tileinkar henni
pistil þessa dags.