Morgunblaðið - 02.01.2008, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 2. JANÚAR 2008 25
þjóðin hefur falið mér. Sé það nú á nýju
ári vilji Íslendinga að ég beri áfram þessa
ábyrgð er ég fús að axla hana en veit um
leið af eigin reynslu að embætti forseta
Íslands fylgja ríkar skyldur. Enginn get-
ur innt þær af hendi svo vel sé nema njóta
trausts meðal þjóðarinnar.
Þótt óvissan sé ef til vill meiri nú en
oftast áður, blikur á lofti eins og ég nefndi
í upphafi, bæði vegna sviptinga í hagkerfi
heimsins og þróunarinnar hér hjá okkur,
skulum við ganga bjartsýn fram eftir
vegi, kappkosta að efla samstöðuna og
missa ekki sjónar á því sem mestu skipt-
ir, hinum raunverulegu verðmætum sem
veita hverjum og einum farsælt líf.
Kapphlaupið um auð og eignir hefur
um skeið verið svipmót tímans, skilað
ýmsum ávinningum þótt þúsundir berjist
við hin bágu kjör, margir sitji fastir í fá-
tæktargildru og enn sé brýnt að „gera
velferðarnetið svo þéttriðið að það veiti
öllum öruggt skjól“ svo vitnað sé til
hvatningar í nýársávarpi fyrir fáeinum
árum.
Þanþolið reynst ótrúlegt
Þanþolið í hagkerfinu hefur á köflum
reynst ótrúlegt en nú bendir margt til að
hollt sé að ganga hægar um gleðinnar
dyr, nema staðar um stund og hugleiða
hvað skiptir mestu.
Er það eyðslan, gæðin sem ganga
kaupum og sölum, eða stundirnar með
fjölskyldunni, ánægjan sem börnin veita
foreldrunum, gleðin þegar við vitum að
okkar fólki líður vel?
Svarið sem ungur piltur veitti á For-
varnardaginn fól í sér vísbendingu. Hann
sagði að betra væri að kaupa minni íbúð
því þá þyrftu foreldrarnir ekki að vinna
eins mikið og fjölskyldan gæti verið
meira saman.
Þessi lífssýn er okkur öllum áminning
og sama gildir um önnur svör sem grunn-
skólabörnin gáfu á Forvarnardaginn.
Þau báðu ekki um veraldleg gæði, nýj-
ustu tæki eða tölvuleiki, heldur fóru fram
á félagsskap með foreldrunum, gleðina
sem hið hversdagslega veitir öllum, sam-
veru á góðum stundum. Við ættum að
hlusta á þetta unga fólk, muna lífsgildin
sem þeim eru kærust.
Kannski er kominn tími til að við hægj-
um aðeins á kapphlaupinu, hefjum að
nýju til vegs hófsemi og aðrar dyggðir
sem byggðar eru á mannlegum gildum.
Þótt við höfum á stundum verið miklir
eyðsluseggir Íslendingar og sú athafna-
semi knúið aflvélar atvinnulífsins kann á
komandi árum að vera skynsamlegt að
venda sínu kvæði í kross, setja sparnað í
öndvegi, gera aðhald og nýtni að að-
alsmerki, nota áfram góða hluti í stað
þess að kaupa sífellt eitthvað nýtt.
Árangur Íslendinga í efnahagsmálum
er að sönnu athyglisverður en of mikil
eyðsla er veikur hlekkur. Sé ætlunin að
tryggja þjóðinni stöðugleika verður að
sýna gætni, fara varlegar í framtíðinni.
Við þurfum að festa í sessi gildismat
sem byggt er á dyggðunum sem ömmur
okkar og afar mátu mikils, fólkið sem
kom Íslandi úr fátækt til góðra efna.
Slíkt gildismat er forsenda þess að
þjóðinni auðnist að vera áfram á sig-
urbraut og sjálfstæðisbarátta nýrrar
aldar reynist okkur gæfurík, líkt og
ævintýrið sem hófst þegar unglingurinn
úr Öxnadal sótti skólann hér á Bessa-
stöðum, sendi landsmönnum svo
brýningar frá Kaupmannahöfn og varð
fyrsti nútímamaðurinn í íslenskum skáld-
skap.
Í hans anda skulum við óttalaus mæta
nýjum straumum um leið og við treystum
ræturnar, missum ekki sambandið við
upprunann.
isbaráttu nýrrar aldar. Hún er ríkur þátt-
ur í sterkri stöðu þjóðarinnar, sönnun
sem dugir ungu fólki þegar spurt er hvort
það vilji veðja á ættjörðina.
Efnilegir vísindamenn og sérfræðingar
finna í öflugum háskólum og rannsókn-
arstofnunum hér heima leiðir til þátttöku
í alþjóðlegri þekkingarsköpun.
Síaukinn áhugi á íslenskri menningu,
bókmenntum og listum í öðrum löndum
veitir nýrri kynslóð aukinn kraft til að
helga sig hinni listrænu köllun.
Árangur banka og íslenskra fyrirtækja
víða um veröld hefur skapað nýjan vett-
vang fyrir athafnafólk og námsmenn sem
sótt hafa þekkingu í fjármálum og við-
skiptum til háskóla í ýmsum löndum.
Orkuútrásin getur líka, ef rétt er á
haldið, styrkt til muna stöðu Íslands,
veitt ungu fólki sem áhuga hefur á jarð-
fræði, náttúruvísindum, verkfræði og
tæknistörfum fjölþætt tækifæri til að
nýta menntun sína. Um leið hjálpum við
öðrum þjóðum að virkja hreinar orku-
lindir og eflum baráttuna gegn breyt-
ingum á loftslaginu, tökum öflugan þátt í
brýnasta verkefni þessarar aldar.
Það hafa verið forréttindi fyrir mig að
leggja sókn á svo mörgum sviðum nokk-
urt lið, greiða götu unga fólksins.
Embætti forseta Íslands var í önd-
verðu tákn um sigur fátækrar þjóðar og
kannski er eitt mikilvægasta hlutverk
þess á okkar tímum fólgið í liðveislu á
vettvangi sjálfstæðisbaráttu nýrrar ald-
ar, að gagnast ungu fólki í glímunni um
framtíðina og taka þannig þátt í að sann-
færa sérhvern ungan Íslending um að
besti kostur hans eða hennar sé að hafa
ættjörðina að athafnavelli, að helga Ís-
landi heimili sitt og fjölskyldulíf.
Það hefur veitt mér mikla gleði að
vinna með ykkur að þessum verkum og
ég mun ætíð meta mikils trúnaðinn sem
ingum að halda í unga fólkið?“ spurði for-
seti Rúmeníu.
Að tryggja nýrri kynslóð farsæla fram-
tíð í heimalandi er í reynd sjálfstæðisbar-
átta þessarar aldar, kjarninn í viðleitni
stjórnvalda og atvinnulífs. Án árangurs á
því sviði munu þjóðirnar bíða stórfellt
tjón, eiga erfitt með að sækja fram og
treysta grundvöll lífskjaranna.
Unga kynslóðin í okkar heimshluta er
hin fyrsta sem býr við þá stöðu að hver og
einn, karl eða kona, getur kosið sér land
til búsetu. Hvorki stjórnarskrá, löggjaf-
arþing né ríkisvald veita þá tryggingu
sem úrslitum ræður. Nú hefur sérhver
íbúi ákvörðun í eigin hendi og dæmir
sjálfur hvar best er að vera; engin vist-
arbönd halda þeim sem vilja hasla sér völl
í öðru landi.
Útrásin hefur skipt sköpum
Þótt okkur finnist eðlilegt að unga fólk-
ið búi áfram hér heima, kannski vegna
þess að ættjarðarástin sem við erfðum
frá Jónasi og Fjölnismönnum er enn
sterk í brjóstum okkar, þá sýnir reynsla
annarra þjóða að barist er um hugi og
hollustu kynslóðanna sem nú koma jafnt
og þétt inn á völlinn.
Sem betur fer hefur tekist einkar vel
að skapa ungum Íslendingum ríkuleg
tækifæri til að tvinna saman rætur á
heimaslóð og athafnasemi á veraldarvísu,
en þó er engan veginn sjálfgefið að svo
verði áfram.
Hér hefur útrásin, hin víðtæku al-
þjóðlegu umsvif í viðskiptum, vísindum
og menningarlífi, skipt sköpum, veitt
þúsundum tækifæri til að sanna getu
sína, ná árangri sem nýst hefur allri þjóð-
inni vel.
Með vissum hætti er útrásin ein af
mikilvægum ástæðum þess að við Íslend-
ingar stöndum vel að vígi í sjálfstæð-
Samtímanum svipar til
ævi Jónasar á þann hátt að
ið heyjum líka sjálfstæð-
sbaráttu og munum enn
rekar gera í framtíðinni.
Sú sjálfstæðisbarátta á
ætur að rekja til bylting-
nna sem umskapað hafa
eröldina, opnað lönd og
lfur, veitt nýjum kyn-
lóðum tækifæri til að
kjósa sér búsetu hvar sem
r. Áður mátti ganga að því
ísu að íbúarnir yrðu áfram
heimilisfastir hjá ættjörð-
nni, en nú eru engar slíkar
ryggingar. Fólkið flytur
bara burt ef annars staðar
bjóðast betri kostir. Aldrei
a fólkið í okkar álfu haft
ð vettvangi sínum.
íki verða ráðamenn nú að
gra landa sinna, sannfæra
m að vænsta leiðin til vel-
halda tryggð við ættjörð-
hafa hingað til verið lán-
efnum. Unga fólkið sækir
u til annarra landa en leitar
m. Ýmsar þjóðir hafa aðra
Því kynntist ég vel í heim-
Rúmeníu á liðnu ári og
ðum við ráðamenn í fleiri
ustur- og Mið-Evrópu
baráttu um hugi unga
sundir kjósa á hverju ári
úmenía hefur misst nærri
ara til Ítalíu, og fólks-
á Eystrasaltsríkjum er
m hef ég verið knúinn
ðamenn ræða þennan
ig tekst ykkur Íslend-
s
vipar til ævi Jónasar“
hans að landsstjórnin verði að byggjast á
sátt og sanngjarnri málamiðlun.
Á liðnu hausti átti ég þess kost, ásamt
konu minni, að heimsækja páfagarð. Það
varð okkur ákaflega minnisstæð ferð.
Ekki það eitt að eiga fund með páfanum,
þeim sem nú fer með embættisstaf sjálfs
Péturs postula og er trúarleiðtogi um
þúsund milljóna manna, heldur líka að
ganga um gáttir þess veraldarundurs
sem Vatíkanið og hallir þess eru. Þar
snertir maður söguna við hvert fótmál.
Kaþólska kirkjan er tæplega 2000 ára
gömul stofnun og oft hefur um hana blás-
ið. En henni hefur líka fylgt mikil blessun,
hún er sterk og á djúpar rætur. Margir
landar okkar eru kaþólskir og hafa hér
öflugan söfnuð, sem margt gott hefur lát-
ið af sér leiða. Við heilsum nýjum kaþ-
ólskum biskupi, sem vígður var fyrr í
þessum mánuði, og óskum honum heilla í
starfi.
Orðkynngi
Sigurbjörns Einarssonar
Ef einhver einn samtímamaður hér á
landi verðskuldar að kallast trúarleiðtogi
þjóðarinnar, þá er það herra Sigurbjörn
Einarsson biskup, sem nú er hátt á tíræð-
isaldri og guð hefur gefið svo úthalds-
góðan andlegan þrótt að furðu sætir. Það
var vel ráðið að veita honum verðlaun
Jónasar Hallgrímssonar á degi íslenskrar
tungu. Orðkynngi Sigurbjörns í ræðu og
riti er löngu þekkt. Þar fer saman trúar-
vissa og kjarngott íslenskt mál. Í orðum
sínum við verðlaunaveitinguna bar hann
fram sem sterkasta vopn gegn upplausn
og firringu nútímans þau heilbrigðu við-
horf sem íslenskt alþýðufólk hafði á upp-
vaxtarárum hans í Meðallandinu. Og svo
bætti gamli biskupinn við: „Mín trú bann-
ar mér að vera bölsýnn og hamlar gegn
því á allan hátt.“ Þessara orða mættu sem
flestir minnast og kannski ekki síst þeir
sem um þessar mundir vilja gert sem
Hér á sólin heima.
Sólin er heima.
Þetta stutta ljóð er okkur áminning um
nauðsyn þess að búa öllum tækifæri við
hæfi – því allir skipta máli í okkar litla
samfélagi.
Góðir Íslendingar.
Sérhver þjóð á sér merki og tákn um
stöðu sína og samheldni. Fáninn er eitt
þeirra en annað er þjóðsöngurinn. Hann
hefur reynst mörgum þungur í skauti í
söng og segja má að það hafi spillt nokkuð
fyrir almennri notkun hans. Af þeim sök-
um beitti forsætisráðuneytið sér fyrir því,
í samvinnu við fagmenn, að koma á fram-
færi nýrri og meðfærilegri útgáfu þjóð-
söngsins til hliðar við hina eldri. Ég vona
að vel hafi til tekist og að hið volduga og
fagra lag Sveinbjörns Sveinbjörnssonar
heyrist sungið við fleiri tækifæri en áður.
Þjóðsöngurinn okkar, lofsöngur sr.
Matthíasar til Guðs vors lands og íslensku
þjóðarinnar, er sjaldan sunginn allur, en
hann hittir sannarlega þann streng í
brjóstum okkar sem slíkur söngur á að
snerta:
„Íslands þúsund ár,
verði gróandi þjóðlíf með þverrandi tár,
sem þroskast á guðsríkis braut.“
„Íslands þúsund ár,
voru morgunsins húmköldu, hrynjandi tár,
sem hitna við skínandi sól.“
Með þessum brotum úr þriðja og öðru
erindinu í sálmi Matthíasar Joch-
umssonar óska ég öllum landsmönnum
gleðilegs árs og friðar. Megi öll tár hitna
við skínandi sól að morgni nýs árs.
Góðar stundir.
minnst úr áhrifum kristninnar í samfélagi
okkar. Kristin trú hefur ævinlega verið
þjóðinni kær, eins og alltaf kemur glöggt í
ljós á þessum árstíma, og þannig verður
það áfram.
Sem betur fer er það einnig svo að ís-
lensk tunga stendur styrkum fótum með-
al okkar. Hún nærist af mörgu, en eitt hið
mikilvægasta er framlag skálda og rithöf-
unda. Þeir viðhalda frjómagni hennar,
þroska hana, dýpka og þróa. Það er vissu-
lega gleðilegt hve margt ungt fólk kýs að
tjá hugsun sína og tilfinningar í ljóðum og
lausu máli. Þar er ekkert lát á. Sumir
fylgja gömlum siðum, aðrir feta nýja slóð
og enn öðrum tekst að tengja saman gam-
alt og nýtt. Á aðventunni fara skáldin á
kreik og senda okkur nýjustu verkin sín.
„Sólin er heima“
Bók Þórarins Eldjárns, Fjöllin verða að
duga, er athyglisverð og skemmtileg, eins
og hans er von og vísa. Hann bindur sam-
an gamlar hefðir og nýjar og leikur á
margræðni málsins. Ég tek hér upp
kvæðið „Sól heima“ sem ort var til vina
okkar að Sólheimum í Grímsnesi og hljóð-
ar svo:
Þar sem sólin á heima
vaxa regnbogar
í rekjunni
Litrófið allt
dafnar og vex
óskir
spretta
og þroskast
í skjóli.
Í griðastað
eru smíðuð
sóknarfæri.
um búið í haginn með marg-
víslegu móti, t.d. í hinum
geysiöflugu lífeyrissjóðum
landsmanna, sem eru öðrum
þjóðum fyrirmynd. Ég bendi
einnig á margra tuga millj-
arða afgang á ríkissjóði ár
eftir ár og fleira mætti nefna.
Undirstaða þjóðarbúsins hef-
ur verið treyst þannig á und-
anförnum árum að hagur
okkar á ekki að skekjast á
þeim grunni að neinu veru-
legu marki ef fram er haldið
með fyrirhyggju og ráðdeild.
Framundan eru kjara-
samningar á almennum
vinnumarkaði og þar með
mikilvægar ákvarðanir í efnahagsmálum
Íslendinga. Reynsla undanfarinna ára
vekur sannarlega vonir um framhald far-
sællar stefnu. Í forystusveit launamanna
og vinnuveitenda er ábyrgt fólk sem hef-
ur lært það af reynslunni að hóflegir
kjarasamningar sem byggja á traustu at-
vinnulífi og stöðugleika í efnahagsmálum
leiða til mestra kjarabóta. Allar mælistik-
ur sem hægt er að nota sýna okkur það og
sanna. Með ábyrgri stefnu má framlengja
það framfaraskeið sem við höfum verið á.
Ríkisstjórnin er fús til að koma að því
borði eftir því sem nauðsyn krefur.
Kæru landsmenn.
Á næsta ári verða liðin 100 ár frá fæð-
ingu Bjarna Benediktssonar, fyrrverandi
forsætisráðherra. Hann var í hópi allra
fremstu stjórnmálaforingja Íslendinga á
síðustu öld en féll frá með sviplegum
hætti á hátindi ferils síns. Bjarni var í
senn fræðimaður, framkvæmdamaður og
stjórnmálamaður – þjóðarleiðtogi. Það er
sannarlega ástæða til að minnast Bjarna
Benediktssonar, ævi hans og afreka, á
þessum tímamótum. Stefnufesta hans á
viðsjálum tímum er mikilvægur lærdóm-
ur fyrir yngri kynslóðir sem og sú trú
taka á við af
ni árið
eims verða
f mörkum.
ð einnig
er metn-
nda sig vel í
manburði
ararbroddi
lega var
kjaralisti“
nar Sam-
a sem á eru
kjara-
era mæli-
ði í hverju
t á þremur
meðalaldri, menntun og
lu á mann, stoðum sem að
settar saman úr ótal þátt-
ig. Og á þessum lista er Ís-
i. Þetta er sannarlega góð
m þá stefnu sem við höfum
na áratugi. Slíkur árangur
ömmum tíma, hann er sam-
ur langrar en markvissrar
svokallaðrar PISA-
m birtir alþjóðlegan sam-
mistöðu grunnskólanem-
ur ekki eins hagstæðar. Þá
að líta á sem áskorun um
Menntamálaráðherra hef-
yrir Alþingi frumvörp sem
ntastefnu allt frá leikskóla
pp verður lagt á að efla
slenska samhliða því sem
sla verður lögð á efla vís-
r og tækniþróun.
rnir öðrum
mynd
ar Íslendinga stendur
m. Við höfum fulla ástæðu
ð svo verði áfram. Við höf-
tíma er sjálfbærni“
Geir H. Haarde