Morgunblaðið - 02.01.2008, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 2. JANÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
HVAÐ er menntun? Hvers vegna
viljum við mennta börn-
in okkar? Hvernig för-
um við að því? Þessa
dagana leita þessar
spurningar fast á hug-
ann. Í dagblöðum og út-
varpi keppist fólk við að
tala niður íslenska
skóla og menntakerfið í
heild sinni. Niðurstöður
alþjóðlegrar PISA-
könnunar um kunnáttu
og stöðu 15 ára barna á
Íslandi, í ákveðnum
námsgreinum, eru þess
valdandi að nýtt veiði-
leyfi hefur verið gefið út á menntun
og störf íslenskra kennara. Vel máls-
metandi fólk hefur komið með hald-
góðar ályktanir varðandi þessar nið-
urstöður og bendir á að fleiri breytur
séu tengdar þessum niðurstöðum en
einungis nám og kennsla í skólum
landsins.
Nú einblínir fólk á frábæra
frammistöðu Finna í áðurnefndri
könnun og við spyrjum okkur af
hverju getum við ekki staðið okkur
eins vel og Finnar. Hvernig förum að
því að ná þeirra árangri? Eigum við
að raða í bekki eins og forðum og
setja öll börn í sérskóla sem eitthvað
bregða af leið í námi eða hegðun, það
gera Finnar. Viljum við líka einfalda
íslenskuna þannig að hún verði staf/
hljóðréttari eins og finnskan. Er það
þetta sem við viljum?
Við höfum tekið mörg og stór fram-
faraskref í skólamálum og Finnar
horfa áhugasamir til þessara þátta en
þar sem þeir eru „bestir“ fást menn
þar á bæ seint til að breyta hlutunum,
þótt það væri hugsanlega nemendum
til framdráttar á fleiri sviðum en
þeim sem eru könnuð í PISA-
könnuninni.
Ég hef verið starfandi kennari rúm
tuttugu ár og tel mig vera dómbæra á
þær breytingar sem ég upplifi í kring
um mig, í námi og starfi
nemenda og kennara.
Íslenskir kennarar skila
mjög góðu, óeig-
ingjörnu starfi. Þeir eru
opnir fyrir öllu því sem
hugsanlega getur bætt
líðan nemenda eða
menntun þeirra. Kenn-
arar eru stoltir af starfi
sínu og það myndi bæta
stöðu hvers nemanda ef
allir foreldrar skiluðu
líka með stolti sínum
mikilvæga þætti í
menntun barna sinna.
Við kennarar finnum vel fyrir því að
sá tími sem fer í að sinna námi
barnanna heima fyrir styttist óðum,
hraði og lífsgæðakapphlaup setur
mark sitt á heimilin.
Foreldrar góðir, við getum gert
betur. Setjum börnin í öndvegi og
stöndum þétt saman til að ná þeim
markmiðum sem við stefnum að í
menntun barnanna okkar. Hættum
þessari minnimáttarkennd og horfum
á þá þætti í íslenska skólakerfinu sem
eru til fyrirmyndar. Gerum okkar
besta og aðeins betur ef það er það
sem þarf. Mikilvægast er að við sem
byggjum þetta þjóðfélag tökum
höndum saman, lítum í eigin barm og
leggjum okkur fram við að hlúa að
börnum okkar og menntun þeirra.
Ekki bara í orði heldur líka á borði.
Síðasta spurning mín snýr að fram-
tíð starfsstéttar minnar. Hvernig ætl-
um við að fara að því að halda uppi
metnaðarfullu skólastarfi þegar ekki
tekst að manna skólana með mennt-
uðum kennurum? Starfsstéttinni er
farið að blæða. Ég horfi á eftir frá-
bærum kennurum yfirgefa skólana
þessa dagana. Þeir eru auðfúsir
starfskraftar annars staðar í atvinnu-
lífinu og eftir þeirra kröftum er leitað
enda skilvirkir, skipulagðir og metn-
aðarfullir starfskraftar. Fleiri mætir
kennarar eru á leið út úr skólastarf-
inu næstu misserin og það er hreint
ótrúlegt að ráðamenn haldi áfram að
slá haus sínum við stein og neiti að
trúa því að aukið brotthvarf kennara
sé í raun staðreynd.
Þessa dagana keppast sveit-
arfélögin við að stinga smá jóladúsu
upp í kennara og annað starfsfólk
skólanna svo það brosi a.m.k. fram yf-
ir jól en vandinn er engan veginn
leystur.
Kennarar voru barðir til hlýðni í
síðustu kjarasamningum og þeir læra
af reynslunni. Ef starfi kennara er
ekki sýnd mannsæmandi virðing í tali
og launum getum við treyst því að
það fækkar í starfsstéttinni, nýút-
skrifaðir kennarar leita á annan
starfsvettvang og fækka mun í hópi
þeirra sem skrá sig í fimm ára kenn-
aranámið sem stefnt er að, ef ekki
kemur til kjaraleiðrétting í komandi
kjarasamningi kennara.
Niðurstaða mín er sú að mennt er
ekki alltaf máttur, að minnsta kosti
ekki í launum talið, en það er mögu-
leiki á að snúa við blaðinu ef þeir sem
valdið hafa eru tilbúnir að opna augu
sín fyrir því sem við þeim blasir.
Mennt er ekki
alltaf máttur
Kristín Helgadóttir fjallar um
niðurstöður PISA-könnunar og
stöðu nemenda og kennara í ís-
lensku þjóðfélagi
» Setjum börnin í önd-vegi og stöndum
þétt saman til að ná
þeim markmiðum sem
við stefnum að í mennt-
un barnanna okkar.
Kristín Helgadóttir
Höfundur er kennari.
RÍKISSTJÓRNIN hefur nú set-
ið við völd í 7 mánuði. Það er
nægilega langur tími til þess að
ljóst sé hvert stjórnin stefnir og
hver helstu stefnumál stjórn-
arinnar séu. Samfylkingin, flokkur
jafnaðarmanna, á aðild að stjórn-
inni. Hefur Samfylkingin sett
mark sitt á stjórnina? Hefur þess
orðið vart, að jafn-
aðarmenn eigi sæti í
ríkisstjórn Íslands?
Þess hefur lítt orðið
vart.
Ekkert minnst á
kvótakerfið
Í alþingiskosning-
unum sl. vor lagði
Samfylkingin höf-
uðáherslu á velferð-
armálin. Samfylk-
ingin kvaðst vilja efla
almannatryggingar,
bæta kjör aldraðra,
öryrkja og barna.
Einnig kvaðst Sam-
fylkingin vilja auka
jöfnuð í þjóðfélaginu
og draga úr misskipt-
ingu, sem hefði stór-
aukist. Hins vegar
minntist Samfylk-
ingin lítið sem ekkert
á kvótakerfið í kosn-
ingunum og nauðsyn
þess að stokka það
kerfi upp. En út-
hlutun gjafakvóta til
fárra útvaldra og frjáls sala þeirra
er eitthvert mesta ranglæti ís-
lensks þjóðfélags. Ég sakna þess
því mjög, að ríkisstjórnin skuli
ekki láta þetta stórmál til sín
taka. Einn af forustumönnum
Sjálfstæðisflokksins, Sturla Böðv-
arsson, forseti alþingis, sagði í
ræðu, að nauðsynlegt væri að
stokka kvótakerfið upp.
Lífeyrir aldraðra hækki í 210
þúsund á mánuði
Ekkert gerist varðandi fisk-
veiðistjórnunina eða kvótakerfið.
En hvað með velferðarkerfið?
Hvað með eflingu almannatrygg-
inga og bætt kjör aldraðra? Lítið
hefur enn gerst varðandi bætt
kjör aldraðra. Samfylkingin sagði
fyrir kosningar, að leiðrétta þyrfti
kjör aldraðra. Þau
hefðu dregist mikið
aftur úr í launaþróun
og verðlagsþróun.
Samfylkingin sagði, að
miða ætti lífeyri aldr-
aðra við útkomu úr
neyslukönnun Hag-
stofu Íslands varðandi
neysluútgjöld ein-
staklinga. Samkvæmt
könnun Hagstofunnar
15. desember 2006
nema þau 210 þúsund
á mánuði. Samfylk-
ingin kvaðst vilja leið-
rétta kjör aldraðra í
áföngum. Í stjórn-
arsáttmálanum segir,
að styrkja eigi stöðu
aldraðra. En ekkert
hefur gerst enn. Eru
nú litlar horfur á því,
að kjör aldraðra verði
bætt fyrir áramót. Ég
hefi undanfarið lagt
áherslu á það, að
fyrsti áfangi leiðrétt-
ingar á kjörum aldr-
aðra tæki gildi fyrir
áramót. Ég ítreka þá ósk mína
hér.
Afnema ber skerðingar
tyggingabóta
Endurskoðun laga um almanna-
tryggingar er hafin á vegum fé-
lagsmálaráðherra. Vonandi mun
sú endurskoðun leiða til endurbóta
á kerfinu í heild. Nauðsynlegt er
að einfalda allt kerfið og fækka
bótaflokkum. Draga þarf stórlega
úr öllum skerðingum á bótum al-
mannatrygginga og stefna að því
að afnema þær með öllu. Engar
skerðingar eiga sér stað í Svíþjóð.
Úr því að Svíar hafa efni á því að
sleppa öllum skerðingum hafa Ís-
lendingar einnig efni á því. Sam-
fylkingin hét því í kosningunum að
bæta hag barna. Félagsmálaráð-
herra hefur þegar hafið fram-
kvæmd á því stefnumáli.
Hækka þarf skattleys-
ismörkin
Í stjórnarsáttmálanum segir að
lækka eigi skatta og auka jöfnuð í
þjóðfélaginu. Ekki er að búast við
skattalækkunum í bráð. Ef til vill
verða skattar eitthvað lækkaðir í
lok kjörtímabilsins. Samfylkingin
hefur gagnrýnt það mjög, að
skattleysismörkin skuli ekki hafa
hækkað í samræmi við breytingar
á launa- og verðvísitölu. Skattleys-
ismörkin væru í dag nálægt 150
þúsund á mánuði, ef þau hefðu
breyst eðlilega frá 1988. Þau eru í
dag 90 þúsund á mánuði. Það væri
mikil kjarabót fyrir láglaunafólk
og eldri borgara, ef þau væru
hækkuð í 150 þúsund á mánuði.
Með myndarlegri hækkun skatt-
leysismarkanna væri auðveldast
að vinna að því stefnumarki rík-
isstjórnarinnar að auka jöfnuð í
þjóðfélaginu.
Lítið um aðgerðir
Það eru ágæt stefnumið í
stjórnarsáttmála ríkisstjórn-
arinnar en það hefur verið lítið um
framkvæmdir enn. Ríkisstjórnin
hefur verið fremur aðgerðalítil
það sem af er.
Vonandi stendur það til bóta.
Aðgerðalítil
ríkisstjórn
Björgvin Guðmundsson minnir
Samfylkinguna á loforð gefin
fyrir kosningar
Björgvin Guðmundsson
»Með mynd-arlegri
hækkun skatt-
leysismarkanna
væri auðveldast
að vinna að því
stefnumarki rík-
isstjórnarinnar
að auka jöfnuð í
þjóðfélaginu.
Höfundur er viðskiptafræðingur.
EINS og mörgum kann að vera
kunnugt liggur nú frammi á borð-
um frumvarp um breytingu á
áfengislögum. Á bak við það standa
sjálfstæðismenn og reyna þeir nú í
fimmta skipti að ná fram frumvarpi
þessu. Það er meingallað og ég
vona svo sannarlega að það verði
fellt. Þeir líta alveg framhjá þeim
ýmsu gloppum og hverju því ósam-
ræmi sem myndast við það að taka
frumvarpið í gegn.
Sala í matvöru-
verslunum
Hver er tilgangur
sjálfstæðispiltanna
með lagasetningunni?
Að stytta fólki búð-
arferðirnar? Enn eru
starfræktar fisk-,
osta- og kjötbúðir.
Vilja þingmennirnir
bæta vínmenningu
landans? Ég er hreint
ekki sannfærður um
að matvöruverslanir
séu best fallnar til þess að bæta
hana. Hingað til hefur Vínbúð
ÁTVR staðið sig ágætlega í því,
þótt auðvitað sé enn rúm til um-
bóta. Tóbakslögin eru brotin dag-
lega. Ég er ekki hæfur til að leggja
dóm á hugsanlegar heilsufarslegar
afleiðingar lagabreytinganna en ég
er þess alveg viss að börn eiga ekki
að neyta áfengis, frekar en að
reykja sígarettur. Og hverjir ætla
að tryggja að sama úrval verði í öll-
um áfengisseljandi matvöruversl-
unum á landsbyggðinni og á höf-
uðborgarsvæðinu? Telja þeir að
minna úrval sé til bóta fyrir vín-
menninguna? Og hvernig yrði
framkvæmdin á nýjum lögum?
Þyrfti að afhenda vínið undan búð-
arkassanum eins og sígarettur?
Það yrði eiginlega að vera þannig
því annað þætti mér hróplegt
ósamræmi á milli áfengis- og tób-
akslaga. Nú skilst mér að stór hluti
ástæðunnar á bak við frumvarpið
sé einnig að uppfylla skilyrði frjáls-
hyggjunnar um frjálsa verslun og
koma niður verði með samkeppni.
Mættu þá matvöruverslanir fara að
auglýsa? Sjáum við
fram á verðstríð á
rósavíni? Hvernig ætti
að koma á heilbrigðri
samkeppni ef ekki
mætti auglýsa neitt?
Ég veit ekki betur en
að hvarvetna kosti síg-
arettur nokkurn veg-
inn það sama. Og af
hverju á bara að leyfa
sölu á léttvíni og bjór?
Er síður hættulegt ef
börn komast yfir létt-
vín og bjór? Því við
vitum öll að starfs-
mennirnir í matvöruverslununum
munu örugglega ekki gæta jafnvel
að skilríkjum og starfsmenn vín-
búðanna. Er síður æskilegt að
horfa upp á sterkt áfengi en léttvín
innan um bananana og skinkuna?
Er „skrúdræfer“ verri en bjór?
Menn lærðu strax á upphafsdögum
iðnbyltingarinnar að óheftur kapít-
alismi er ekki gott ástand.
Áfengisneyslualdurinn
Það sem mér finnst sjálfum að
breyta mætti er áfengisneysluald-
urinn. Mér þykir það heldur hall-
ærislegt að lögum samkvæmt má
fólk sem giftir sig átján ára ekki
skála í kampavíni eða kaupa áfengi
fyrir veisluna. Auðvitað fer fólk
ekki eftir slíkum reglum: það fer í
kringum þær. Fólk sem er í öllum
málum sjálfráða nema þessu. Það
biður mömmu eða pabba um að
kaupa vínið! Fólk í framhalds-
skólum biður elstu félagana um að
versla fyrir sig. Þetta mál er dæmi
um nokkuð, þar sem gjá hefur
skapast milli skoðana fólks um rétt
og rangt og lagasetningar. Flestir
byrja að drekka áfengi mun fyrr en
um tvítugt. Raunar held ég að
flestir sem eru ekki byrjaðir fyrir
tvítugt byrji aldrei. Mjög margir
hafa farið inn á skemmtistaði fyrir
tvítugt, jafnvel fyrir sextán ára
aldur. Ef áfengisneyslualdurinn
væri 18, í takt við öll önnur lög sem
sett hafa verið, væri jafnvel hugs-
anlegt að skynsamt ungt fólk
ákvæði að bíða yfir sextán og
sautján ára aldurinn þar til neyslan
væri lögleg, frekar en að byrja fyrr
og vera í ólöglegri neyslu í þrjú,
fjögur ár. Framhaldsskólayfirvöld
vita alveg að velflestir þeir sem
sækja skólaböll koma þangað ölv-
aðir. En þau geta lítið gert því ef
áfengi yrði bannað kæmi enginn.
Og það er erfitt að líta framhjá
sumum lögum og velja úr öðrum og
hafna. Ef áfengisneyslualdur væri
lækkaður gætu skólayfirvöld tekið
fastar á yngri nemendum sem
mættu ölvaðir með góðri samvisku
(því eins og staðan er í dag er harla
erfitt að standa í að refsa 80%
nemanna) og jafnvel breytt því
hvernig umhorfs er á þeim ágætu
skemmtunum. Jafnvel gæti það
orðið svo kynslóðir vendust á að
mæta edrú á böllin, líkaði það
ágætlega, og gerðu það áfram.
Einnig þykir mér það skrítið að á
sama tíma og reykingar eru að
mörgu leyti litnar alvarlegri aug-
um en áfengisdrykkja þá má kaupa
sígarettur fyrr.
Fimmta tilraun
Mikilvægt er að lög séu inn-
byrðis samræmd. Erfitt er að taka
reglur trúanlegar sem eru svo
þverbrotnar hvað eftir annað og
svo litið framhjá því af yfirvöldum.
Eins og ég benti á eru engar góðar
ástæður fyrir því að leyfa léttvíns-
og bjórsölu í matvöruverslunum og
ekki lagalegur grundvöllur fyrir
því. Breyta þyrfti öllu lagaum-
hverfinu til þess að gera þetta
mögulegt að tilgangur breyting-
anna nái í gegn og hreint ekki til
hins betra. Leyfa þyrfti að áfengi
væri auðsjáanlegt annars staðar en
í vínbúðum og eiginlega þyrfti að
leyfa áfengisauglýsingar. Frum-
varpið er vanhugsað og þar sem því
er ekkert breytt á milli framsetn-
inga hefur það alltaf verið fellt.
Þetta er eins og að horfa upp á lítil
börn reyna að nauða í foreldrum
sínum þangað til þeir gefast upp.
Svo þegar mamma og pabbi skilja
er vonast eftir að nýja stjúpfor-
eldrið sé eftirlátssamara.
Má ég fá léttvín og bjór, mamma?
Kári Emil Helgason
skrifar um áfengislöggjöfina » Frumvarpið er mein-gallað og ég vona
svo sannarlega að það
verði fellt.
Kári Emil Helgason
Höfundur er framhaldsskólanemi.