Morgunblaðið - 23.05.2008, Blaðsíða 26

26 FÖSTUDAGUR 23. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
EFTIRSPURN OG FRAMBOÐ
Í samtali við Morgunblaðið í gærsagði Þorsteinn Hilmarsson,upplýsingafulltrúi Landsvirkj-
unar, m.a.:
„Það er meiri eftirspurn eftir raf-
orku en framboð nú um stundir.“
Þessi fáu orð segja mikla sögu um
þá stöðu, sem við erum í nú með orku-
lindir okkar. Og það sem meira er:
það er engin ástæða til að ætla að um-
talsverð breyting verði á þessari
stöðu á orkumörkuðum heimsins á
næstu árum nema þá okkur í hag.
Þess vegna erum við ekki að missa af
neinu með því að selja orkuna ekki til
þess fyrsta, sem kemur og vill kaupa.
Eftirspurnin mun frekar vaxa en
minnka. Verðið sem í boði verður mun
hækka en ekki lækka.
Þessi vígstaða á orkumarkaðnum
gerir okkur kleift að huga vel að
næstu skrefum. En til þess að svo
verði gert þarf ríkisstjórnin að taka
ákveðnar lykilákvarðanir. Fyrst og
fremst verður hún að setja af stað
markvissa vinnu við framtíðarstefnu-
mörkun í auðlindamálum okkar al-
mennt og orkumálum sérstaklega.
Slíkri vinnu ætti að ljúka með útgáfu
hvítbókar, sem dreift yrði um allt land
og inn á hvert heimili til þess að þjóðin
öll geti orðið þátttakandi í stefnu-
mörkun til framtíðar.
Jafnframt þurfa ríkisstjórn og Al-
þingi að svara þeirri spurningu fyrir
sig, hvort sú valddreifing, sem orðin
er í orkumálum og nýtingu orkuauð-
linda, sé skynsamleg. Er það í raun og
veru rétt pólitík að hægt sé að ráð-
stafa stórum hluta af orkulindum okk-
ar með samningum á sveitarstjórnar-
stigi? Er það skynsamleg pólitík fyrir
þessa fámennu þjóð að bjóða upp á að
stórir orkukaupendur efni til kapp-
hlaups á milli nokkurra orkufyrir-
tækja á Íslandi um hvert þeirra bjóði
lægsta verð? Í stað þess að Ísland sem
orkuforðabúr efni til kapphlaups á
milli stórra orkukaupenda úti í heimi
um það hvert þeirra sé tilbúið til að
borga okkur hæsta verð fyrir orkuna?
Það getur varla verið að það sé
skynsamlegt fyrir okkur að láta nota
okkur til þess að knýja fram lægsta
verð í stað þess að við knýjum aðra til
þess að bjóða fram hæsta verð.
Nefnd eða starfshópur, sem ríkis-
stjórnin setti á stofn til þess að vinna
þetta verk, ætti að gera það með þeim
lýðræðislega hætti að kalla eftir til-
lögum og athugasemdum úr öllum
áttum og senda síðan drög að stefnu-
mörkun til umsagnar út um allt áður
en gengið yrði frá endanlegri skýrslu
í hvítbók.
Lýðræðisleg vinnubrögð af þessu
tagi eru sjálfsögð nú á tímum og auð-
velt að beita þeim með því að notast
við hina öflugu samskiptatækni sam-
tímans.
Það er aðkallandi að vinna þetta
verk. Orkan er lykill að velgengni í
framtíðinni og lífskjörum komandi
kynslóða. Við eigum ekki að bjóða
öðrum afnot af henni fyrr en við höf-
um gert okkur skýrari grein fyrir því
hvaða verðmæti við höfum í höndun-
um.
STERKUR LEIKUR
Skákakademía Reykjavíkur varstofnuð í Höfða í fyrradag. Veg-
lega er staðið að stofnun akademí-
unnar. Stofnfé hennar er 20 milljónir
króna, sem Landsbankinn, Mjólkur-
samsalan og Orkuveitan leggja til.
Akademíunni er ætlað að hlúa að
skákinni í höfuðborginni með áherslu
á skólana. Einnig er stefnt að því að
Skákakademían standi árlega að
Skákhátíð Reykjavíkur og Alþjóð-
lega Reykjavíkurskákmótið verði há-
punktur hennar. Reykjavíkurskák-
mótið hefur verið haldið á tveggja ára
fresti frá árinu 1964, en það er gamall
draumur skákunnenda að halda það á
hverju ári.
Júlíus Vífill Ingvarsson, formaður
menntaráðs Reykjavíkurborgar, er
formaður í stjórn Skákakademíu
Reykjavíkur. „Nú liggur það fyrir í
félaginu að vinna ötullega að því að
efla skáklistina í skólum borgarinnar
og efla skáklíf í Reykjavík í góðri
samvinnu við skákfélögin og standa
með Skáksambandi Íslands í þeim
verkum sem framundan eru,“ sagði
Júlíus Vífill í fyrradag. „Við sjáum í
þessu mikil margfeldisáhrif. Það er
ljóst að skákiðkun hefur mjög jákvæð
áhrif á námsárangur, vellíðan og
námsgetu. Við viljum nýta það sem
best.“
Þetta er rétt hjá Júlíusi Vífli. Efl-
ing skákarinnar snýst ekki bara um
að búa til nýja stórmeistara. Skákin
getur nýst á mörgum sviðum. Hún ýt-
ir undir rökfimi, skipulag og frum-
leika og kennir að hugsa fram í tím-
ann.
Í upphafi þessa mánaðar skrifuðu
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir
menntamálaráðherra og Guðfríður
Lilja Grétarsdóttir, þáverandi forseti
Skáksambands Íslands, undir samn-
ing um eflingu skákarinnar í grunn-
skólum. Verður 1,5 milljónum króna
varið í tilraunaverkefni í sex til átta
grunnskólum til eins árs. Þetta verk-
efni er mun smærra í sniðum en
Reykjavíkurakademían, en verður
vonandi upphafið að stærra átaki.
Íslendingar eru ekki einir um að
horfa til skákar í menntunarskyni. Í
ríkinu Idaho í Bandaríkjunum var til
dæmis sett á laggirnar áætlun í vetur
um að kenna börnum að tefla. Idaho
er fyrsta ríkið í Bandaríkjunum, sem
setur skák á námskrá. Með þessu er
verið að bregðast við gagnrýni um of
mikla áherslu á utanbókarlærdóm í
skólum og er ætlunin að ýta undir
sjálfstæða hugsun.
Stórkostlegt hefur verið að fylgjast
með eflingu skákarinnar á Íslandi á
undanförnum árum. Upphaf þeirrar
vakningar, sem hefur átt sér stað, má
rekja til stofnunar Hróksins, sem
Hrafn Jökulsson dreif áfram af mikl-
um krafti. Hann á því ekki lítinn hlut í
því, sem nú er að gerast.
Skákin á sér sterkar rætur og
merkilega sögu á Íslandi og framtíð
hennar er björt. Stofnun Skák-
akademíu Reykjavíkur er sterkur
leikur.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
MÁ VERA til umhugsunar hve fyrsti áratugursíðustu aldar skilaði íslensku þjóðinni mörg-um brautryðjendum í málaralist. Fyrstanskal nefna Snorra Arinbjarnar (1901-1958),
næstan Gunnlaug Scheving (1904-1972) síðan þá Þorvald
Skúlason (1906-1984), Jóhann Briem (1907-1991), Jón
Engilberts (1908-1972), og loks Svavar Guðnason 1909-
1988). Til viðbótar er auðvitað óhjákvæmilegt að nefna
einnig hinn frækna myndhöggvara Sigurjón Ólafsson
(1908-82).
Hvernig sem litið er á hlutina var áratugurinn mikill
vorboði og bjarmaði sterkt af nýjum tímum, öllu meiri
stórhugur í fólki almennt en á síðasta áratug nítjándu ald-
ar, sem sjaldnar er vitnað til, jafn frumstæðir og langt á
eftir og Íslendingar voru þá enn. Í stað þeirra ótrúlegu
framfara sem handverks- og iðnsýningin mikla í Kaup-
mannahöfn 1888 lagði grunn að í Danmörku, stóðu Íslend-
ingar að segja má í stað. Voru jafnvel svo frumstæðir að
útlendingur sem rakst hingað sagði að helst mætti ætla að
þetta fólk sem landið byggði hefði numið land fyrir 10-15
árum, og þótti með ólíkindum að saga landsins væri meira
en þúsund ára gömul. Milljónasýningin svonefnda olli
miklum ýfingum í hér á landi, ráðamenn kærðu sig lítt um
að nýta það pláss sem Íslendingum hafði verið úthlutað
eins og öðrum Norðurlandaþjóðum. Fussuðu og fúlsuðu
hinir íhaldsömu landfeður við þessari tiltektarsemi herra-
þjóðarinnar og vildu hvergi nálægt koma. Landið varð því
af þeirri miklu inngjöf vítamína sem sýningin reyndist og
kom hjólunum í gang svo um munaði, einkum hvað upp-
byggingu Kaupmannahafnar snerti.
Engin launung, að mér hefur lengi þótt
býsn að ekki skuli hafa verið farið í sauma
áratug síðustu aldar fyrir sig, til gagngerr
þróun íslenskrar myndlistar. Hef talið það
verkefni fyrir lærða og áhugasama með h
lýsinga- og fræðslugildi fyrir landslýð alla
rétt og eðlilega orðið grunnur að gagnsær
sögu.
Einnig nokkuð til þess að líta, að á tímu
mikilvæg umræða og deilur sem réðu úrsl
stæði landsins komu allir fyrrnefndir áhri
sem seinna tengdu þjóðina við meginstrau
inna evrópskra viðhorfa í myndlist með al
Ásgrími Jónssyni, Jóni Stefánssyni og Jóh
Þeir voru fæddir tveim áratugum fyrr og
bundnari leið sem skilgreind er sem klass
ismi. Hér kemur Júlíana Sveinsdóttir fæd
arins sterkt inn, einnig Kristín Jónsdóttir
árum yngri, róðurnar fyrstu gagnmenntu
úr röðum kvenna. Nokkra aðra ber að nef
unda áratugnum svo sem Guðmund Thors
(Mugg), Jón Þorleifsson, Gunnlaug Blönd
ursson, Guðmund Einarsson frá Miðdal og
Rétt að fram komi sérstaklega að málarin
son (1892-1993) komst í snertingu við listh
Sturm í Dresden og var á tímabili í röð fr
manna í Þýskalandi, en söðlaði yfir í klass
ismann við heimkomuna. Hins vegar var Á
Sveinsson myndhöggvari (1893-1982) upp
undir hið hlutlæga en söðlaði seinna yfir í
„Maðurinn í gula frakkanum
É
g stóð við trönurnar mínar í
teikniskólanum nið-
ursokkin í að draga upp
mynd með svartkrít þegar
krítin hrökk í sundur og
rúllaði eftir gólfinu yfir í hinn enda skóla-
stofunnar. Ég þurfti að fara á fjóra fætur
til að nálgast krítarmolann sem lent hafði
undir borði. Þegar ég stóð upp horfði ég
inn í bláustu augu sem ég hafði nokkru
sinni séð. Þetta var ungur maður með
ljóst hár og ég man að fyrsta hugsun mín
var að hann hefði ótrúlega löng og dökk
augnhár. Hann svaraði afsakandi brosi
mínu með alvörugefnu áhugaleysi en í
augum hans sá ég endurspeglast mín eig-
in viðbrögð – eitt andartak var eins og
tíminn stöðvaðist og hugurinn hætti að
starfa.
Ég hraðaði mér aftur á minn stað og
var nokkuð brugðið. „Guð hvað þetta er
fallegur maður,“ sagði ég andstutt við
Karen vinkonu mína. „Þennan mann vil
ég.“ Hún leit í áttina til Jóns og hristi höf-
uðið. „Það þýðir ekkert fyrir þig að hugsa
um hann, ég hef fylgst með honum“,
sagði hún. „Hann tekur vinnuna greini-
lega mjög alvarlega, talar ekki við neinn
og lítur ekki á stelpurnar hérna.
„Ég skal veðja við þig Napóleonsköku
að hann verður farinn að tala við mig áð-
ur en vikan verður liðin,“ sagði ég. Karen
tók veðmálinu. Ekkert gerðist fyrst í stað
en ég fann að þessi bláu augu fylgdust
með mér. Nokkrum dögum eftir veðmálið
vorum við vinkonurnar ásamt fleirum
með ærsl og læti í skólanum. Jón sem
hafði ætlað að vinna í matartímanum
varð æfur. Hann henti frá sér krítinni og
flutti yfir okkur mergjaða ræðu á ein-
hverju samblandi af dönsku og íslensku
út af þessari truflun á vinnufriði í stof-
unni. Eftir reiðilesturinn rauk hann út og
skellti á eftir sér. Það var ekki fyrr en
þarna sem ég vissi að draumaprinsinn
var útlendingur.
„Þú getur greinilega keypt Napóleons-
kökuna strax,“ sagði Karen. „Vikan er nú
ekki liðin,“ sagði ég drýgindalega en var
hreint ekki rótt. Skömmu síðar var
ákveðið að hópurinn í teikniskólanum
færi að skoða söfn. Þegar við erum að
tygja okkur af stað, stendur Íslending-
urinn allt í einu hjá mér.
„Eigum við að vera samferða,“ spurði
hann.
Þar með vann ég veðmálið – og Jón.“
Jón Engilberts fæddist í Reykjavík 23.
maí 1908, sonur Sigurjóns Grímssonar
múrarameistara og Birgittu Jónsdóttur,
næstyngstur fjögurra bræðra. Hann ólst
upp í Reykjavík og stóð æskuheimili hans
við Njálsgötu. Áhugi hans á myndlist
vaknaði snemma þótt hvorki hafi verið
fyrir að fara beinni hvatningu né mynd-
list hafi verið í sérstökum hávegum höfð
á æskuheimili hans. Hann var nemandi í
einkaskóla Guðmundar Thorsteinssonar
(Muggs) í Reykjavík 1921-22 sem hélt
listaskóla í Galtafelli við Laufásveg, og
var þar m.a. skólabróðir Gunnlaugs
Scheving. Seinna sagði hann svo frá:
skyldu sína til Í
ástandsins. Var
uð til skemmri t
Danmerkur var
búin sökum póli
skipta en hann h
ingu til styrktar
1937.
Á árunum 19
þátt í dönsku lis
félagi í sýningar
1936 og í Grafis
ár.
Árið 1934 er J
anum að sýna í
mannahöfn ásam
syni, Þorvaldi S
Magnum og Re
um hélt hann ei
Reykjavík m.a.
Árið 1939 er h
ferðastyrkurinn
Kaupmannahöf
list í Hollandi.
Á fjórða árat
sér völl í dönsku
um til þátttaka
eraterne 1936-1
þeim sýningum
kvæðar umsagn
hann sýndi í fyr
eraterne 1936, s
inn Sigurd Schu
arinnar sé verk
sýningu árið eft
Nationaltidend
arinnar eru án e
ilberts, hann er
fullu áræði knýr
hann hefur að g
Á þessum ára
kastamikill við g
„Muggur var prýðiskennari og einhver
hugljúfasta sál sem ég hef kynnst. Þann-
ig var viðmót hans og fræðsla, að ég
minnist þess ekki að hafa nokkru sinni á
ævinni hlakkað eins mikið til nokkurs
eins og tímanna hjá Muggi – nema ef
vera skyldu páskasýningar Ásgríms
Jónssonar. Muggur var okkur bæði
kennari og félagi. Kennslugjalds krafðist
hann aldrei“.1)
Ásgrímur var honum jafnkær. Hann
sýndi ætíð á páskum og svo sterkt heill-
uðu þessar myndir hann: „Að væri maður
í vafa um gildi listarinnar, þá frelsaðist
maður af öllum vafa í litla salnum í Gúttó-
uppi“.
Leið Jóns til myndlistarnáms var
hvorki bein né greið því foreldrar hans
höfðu hug á að hann færi í Mennta-
skólann og jafnvel síðar í lögfræði. Til
undirbúnings þessa var Jón settur í tíma
hjá Finnboga Rúti Valdimarssyni, sem
var tveimur árum eldri en hann, las utan
skóla við Menntaskólann og fékkst við
kennslu. Kynni Jóns af Rúti báru þó ekki
þann ávöxt sem foreldrar hans höfðu
vænst heldur styrktu hann enn frekar í
þeim ásetningi að leggja fyrir sig mynd-
list. Því jafnskjótt og Rútur heyrði fram-
tíðardrauma hans um að verða málari og
sá myndirnar, skellti hann bókunum, sóp-
aði þeim til hans og sagði stutt og laggott:
„Málaðu þá, málverkið er alþjóðamál,
lögfræðinga er hægt að framleiða eftir
þörfum eins og brauðsnúða“.2)
Jón stundaði nám við Samvinnuskól-
ann veturinn 1925-26 en sá sem gerði
honum kleift að hefja myndlistarnám í
Kaupmannahöfn haustið 1927 var frændi
hans, Jón Helgason, kaupmaður frá
Hjalla í Ölfusi, sem arfleiddi hann að ell-
efu þúsund krónum.
Jón hóf nám í Teknisk Selskabs Skole
sem var eins konar undirbúningsskóli
fyrir þá er hugðust þreyta inntökupróf í
Listaskólann. Samhliða náminu vann
hann við málun leiktjalda hjá Bang
Sörensen sem starfaði við Dagmar leik-
húsið. Í árslok 1927 hóf Jón teikninám
hjá Victor Isbrand sem rak einkaskóla í
Danska ríkislistasafninu, var aðallega
teiknað eftir grískum og rómverskum
höggmyndum og síðan nam hann við
Listaháskólann í Kaupmannahöfn 1928-
31 og voru aðalkennarar hans Einar Niel-
sen og Aksel Jörgensen. Í skólanum var
hann virkur í hópi róttækra námsmanna
sem ötullega studdu baráttu verkalýðsins
m.a. með því að mála kröfuspjöld sem
seinna koma fram í myndum hans. Á ár-
unum 1931-33 stundaði hann nám við
Listaháskólann í Ósló og var aðalkennari
hans þar Axel Revold.
Jón kvæntist árið 1932 Tove, dóttur
Fredriks Fugmanns og konu hans Henri-
ette Caroline Amalie Jörgensen, en þau
höfðu kynnst, þegar þau stunduðu nám
samtímis við Teknisk Selskabs Skole í
Kaupmannahöfn, nokkrum árum áður.
Þau eignuðust tvær dætur, Amy og Birg-
ittu. Þau voru búsett í Kaupmannahöfn
1933-40 en það ár flutti Jón með fjöl-
Jón Engilberts – Alda
Haust í garðin