Morgunblaðið - 23.05.2008, Blaðsíða 18

18 FÖSTUDAGUR 23. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Listahátíð í Reykjavík | Ambra – Steypireyður gengur á land
Ambra Steypireyðurin er stærsta dýr jarðar.
Eina slíka bar að landi á Jan Mayen fyrir fá-
einum árum, til þess eins að deyja, rétt hjá
vinnustöð vísindamanna á eynni. Hvað vissi
hún um framtíð sína? Norska danshöfundinn
Ínu Christel Johannessen dreymdi um hval
til að nota sem sviðsmynd í verki sem flokk-
urinn hennar í Noregi, Carte Blanche og Ís-
lenski dansflokkurinn myndu dansa saman á
Listahátíð. Steypireyðurin góða var á lausu,
og er komin til Íslands og upp á svið Borg-
arleikhússins, þar sem hún verður sviðsmynd
á frumsýningu í kvöld kl. 20. Í viðtali við
Morgunblaðið í apríl, talaði Ína Christel af
lotningu um hvalinn og örlög hans, og sagði
meðal annars: „„Steypireyðurin minnir okk-
ur á það hversu smá við erum og brothætt og
hvað við erum í raun lík skepnunni. Það að
hvalurinn skyldi hafa strandað finnst mér
táknrænt fyrir mannskepnuna sem glatar
vitundinni um það hver hún er. Við vitum
hver við erum og hvert við ætlum, en ein-
hvers staðar á leiðinni villumst við og lendum
í ógöngum og týnumst.“ Tónlistina í verkinu
semja Kira Kira, Hildur Ingveldar- og
Guðnadóttir og Dirk Desselhaus. Sýningar
verða einnig í Borgarleikhúsinu á morgun og
á sunnudag.
MYNDLIST
Listasafn Reykjavíkur – Kjarvals-
staðir / Listahátíð í Reykjavík
Martha Schwartz
bbbbm
Opið alla daga frá 10–17. Sýningu lýkur
20. júlí. Aðgangur ókeypis.
Ég hata náttúruna / Aluminati er titill
sýningar Mörthu Schwartz í garð-
inum utan Kjarvalsstaða – Listasafns
Reykjavíkur, og er samhliða sýning-
unni Draumar um ægifegurð í Ís-
lenskri samtímalist. Schwartz er á
meðal kunnustu landslagsarkitekta
samtímans og hefur títt rótað í staðal-
ímyndum fagsins, ekki síst vegna
fínnar línu á milli fagurlista og hönn-
unar sem hún fer yfir og má þá allt
eins segja að hún róti líka í staðal-
ímyndum myndlistarinnar.
Verk Schwartz upphefja mikilfeng-
leika hins manngerða ekki ólíkt og
t.d. verk Ólafs Elíassonar, Töru Do-
novans o.fl. gera. Þ.e. að gera efni og
tækni sýnilegt og sveipa „hinu há-
leita“ allri dulúð.
Verkið Ég hata náttúruna / Al-
uminati er stór svartmálaður kubbur
sem stendur stálpaður í garði Kjar-
valsstaða. Inni í kubbnum er gang-
vegur þar sem áhorfandi horfir inn
um misjafnlega formuð göt og sér ál-
plötur sem hafa verið barðar til og
þekja innvið kubbsins líkt og lands-
lag. Kubburinn er opinn upp þannig
að birtan inni í kubbnum er marg-
breytileg og háð birtu að utan.
Orðið „Aluminati“ merkir „upp-
ljómun“ en tengist líka orðinu „Al-
uminum“ eða „ál“. Pólitískt séð snert-
ir sýningin umræðuna um
umhverfismál og má segja að lista-
konan sé að brúka óvin íslenskrar
náttúru til að skapa náttúrumynd.
Hér er það álið sem mótar ímyndina,
en tilvísunin er augljóslega í jökul-
landslag og að maður sé staddur inni í
helli eða jökulsprungu og horfi á birtu
endurvarpast á ísnum. Listakonan
tvinnar þannig saman ógurleika jök-
ulsins og ógurleika áliðnaðarins og er
tilfinningin eða fagurfræðin því
blendin og ögrandi.
Með þessari tækni rómantísku
náttúru spyr listakonan okkur spurn-
inga um goðsögn landsins, framtíð
þess og stöðu okkar gagnvart því. Er
verkið vel hugsað og ægifagurt.
Jón B. K. Ransu
Í sæng með óvininum
Morgunblaðið/Einar Falur
Ál I hate Nature /Aluminati eftir Martha Scwartz við Kjarvalsstaði
MYNDLIST
Listasafn Reykjavíkur
– Kjarvalsstaðir /
Listahátíð í Reykjavík
Draumar um ægifegurð í íslenskri
samtímalist
bbbmn
Opið alla daga frá 10-17. Sýningu lýkur
31. ágúst. Aðgangur ókeypis.
SÝNINGIN Draumar um ægi-
fegurð í íslenskri samtímalist,
sem nú stendur yfir á Kjarvals-
stöðum – Listasafni Reykjavíkur,
er tilraun til að skoða birting-
armynd „hins háleita“ (sublime) í
listum samtímans og til þess hef-
ur sýningarstjórinn Æsa Sig-
urjónsdóttir valið úrval lista-
verka eftir 16 listamenn.
„Hið háleita“ eða „sublime“ er
í stuttu máli upplifun á einhverju
mikilfenglegu fyrirbæri sem
manneskja höndlar ekki í formi
eða orði og upplifir þá smæð
sína. Þetta er á margan hátt
frelsandi upplifun, kallar fram
lotningu og auðmýkt innra með
manni en er að sama skapi óg-
urleg. Þýska skáldið Reiner
Maria Rilke kallaði hana „ógnina
í hjarta fegurðar“ og af því má
draga orðið „ægifegurð“.
Myndlistin á sýningunni hefur
það hlutverk, utan þess að vera
vettvangur fyrir upplifun, að
vera til vitnis um stöðu „hins há-
leita“ í dag. Og sem slík er hún
tilefni til umræðu og greiningar,
en ekki svar eða niðurstaða.
Greiningin fer að hluta fram í
texta í sýningarskrá þar sem þær
Emily Brady og Sigríður Þor-
geirsdóttir spá í hugtakið út frá
heimspekinni. Hún heldur síðan
áfram hjá okkur sem sækjum
sýninguna heim, upplifum og
ræðum um hana.
Birtingarmynd „hins háleita“
hefur tekið margskonar breyt-
ingum síðan Caspar David Frie-
drich málaði vegfaranda stara út
á ólgandi haf eða Þórarinn B.
Þorláksson málaði víðáttumiklar
sólarlagsmyndir í sínum alkunna
bláma. Hugtakið hefur vissulega
tengst náttúrumyndum gegnum
tíðina, að undanskilinni ab-
straktbylgju litaflæmismálverks-
ins um miðja síðustu öld, en und-
anfarin ár hefur birtingarmynd
„hins háleita“ þróast í átt til mik-
ilfengleika hins manngerða sem
að mörgu leyti horfir framhjá
náttúruupplifuninni og upphefur
ógurleika mannsins sjálfs.
Ljósmyndaverk Hrafnkels Sig-
urðssonar af ruslahaug sem hyl-
ur sjóndeildarhring er gott dæmi
um slíkt. En víða í heiminum má
finna fjallgarða af rusli sem yf-
irtaka náttúruna. Ljósmyndir
Péturs Thomsen af fram-
kvæmdum við Kárahnjúkavirkj-
un eru annað dæmi og sýnir
hvernig manneskjan raskar nátt-
úrunni eftir sínu höfði, en stíflu-
gerð af þessari stærðargráðu er
óneitanlega mikilfenglegt fyr-
irbæri, hvort sem manni líkar
hún eða ekki. Annars konar
dæmi eru pappírsrúllur Kristjáns
Guðmundssonar sem eru ígildi
skógarlands sem hefur verið
jafnað við jörðu og jafnvel mynd-
röð Ólafs Elíassonar af Jöklu vís-
ar til iðnaðar ekki síður en nátt-
úruímyndar.
Sýningin Draumar um ægifeg-
urð í íslenskri samtímalist miðast
ekki endilega við að varpa ljósi á
þessa þróun „hins háleita“. Hún
gengur mun heldur út frá nátt-
úrurómantík um „Hvergilandið“,
enda var sýningin áður hluti af
íslenskri menningarhátíð í Bruss-
el og ber þess lauslega merki.
Þetta er á margan hátt smart
sýning, húmorísk og fram-
kvæmdin metnaðarfull, en grefur
ekki djúpt. Er þannig séð ágætis
sumarsýning með mörgum prýði-
legum listaverkum sem hverfa í
skugga hvert annars. Engu að
síður drepa flest listaverkin á
mikilfengleika hins manngerða,
hvort sem það er meðvitað eða
ómeðvitað. Slíkt er einfaldlega
tíðarandinn og ekki hjá því kom-
ist að horfast í augu við hann
þegar listin er annars vegar. Því
listin lýgur aldrei um tíðarand-
ann.
Jón B.K. Ransu
Mikilfengleiki
hins manngerða
Morgunblaðið/Einar Falur
Ígildi skógar Blá færsla eftir
Kristján Guðmundsson.
TÓNLIST
Hafnarhúsið
Listahátíðartónleikarbbbnn
Verk eftir Úlfar Haraldsson, Atla Heimi Sveins-
son, Pál Ívan Pálsson, Helmut Zapf og Jeremy
Woodruff. Milliverk 01–04 eftir Egil Sæbjörns-
son. Percusemble berlin (Martin Krause,
Bernd Vogel, Sanja Fister og Hjörleifur Jóns-
son). Freyja Gunnlaugsdóttir klarínett/
bassakl. Listrænn stjórnandi: Hjörleifur Jóns-
son. Mánudaginn 19. maí kl. 20.
FYRIRSÖGN fyrstu tónleikanna af fáum
á þessari Listahátíð, þar sem meginþemað
jú er myndlist, var Eyjastökk eða Insel-
hopping á þýzk–ensku tvímáli. Hún kom þó
ekki í veg fyrir furðugóða aðsókn; satt bezt
að segja betri en maður bjóst við um ný
slagverksverk.
Eftir ofangetna höfunda birtust í sömu
röð jafnmörk verk. Inn á milli fjögur kvik-
myndar-„intermezzó“ Egils Sæbjörns-
sonar við undirleik er vöktu kátínu fyrir
spaugilegt hugvit; m.a. með tilvitnun í
körfubolta, kleinuhringsspyrnu og flugna-
veiði. Veitti raunar ekki af að létta hlust-
endum brýn í jafnóaðgengilegri fram-
úrstefnusérgrein, er oft þarf á frískandi
sjálfhæðni að halda.
Passage [12’] eftir Úlfar Haraldsson var
að mestu áferðarfallegt ævintýragling-gló
með frásögulegum kvikmyndablæ.
Skemmtilegasta verk kvöldsins var þó óef-
að þríþætt Schlagermusik Atla Heimis.
Það kom víða við og gætti, sitthvorumegin
við líðandi legatómiðþáttinn, aukaáhrifa frá
sölsu og síðast kostulegum frumskóg-
arragtime er kom öllum í gott skap. Blés
hér með glæsitilþrifum á klarínett Freyja
Gunnlaugsdóttir er átti eftir að sýna brillj-
anta nútímavirtúósatakta í verki Zapfs.
Fossgerði Páls Ívans lét berlínska fe-
reykið spila á bongó niðri á gólfi eftir „lif-
andi nótum“ ef svo má segja. Hver sinnti
sinni súlu af hrynjandi loftbólum á tjaldi
með mismunandi hraða – eða styrk þegar
bólur stækkuðu eða minnkuðu – og ofbauð
verkið engum enda stutt [5’] við hæfi. On
The Hop eftir Helmut Zapf átti marga
áhrifamikla spretti og hefði hæglega getað
borið af restinni þökk sé ekki sízt mikilli
fjölbreytni í áferð. En því miður kunni það
sér ekki magamál [23’] og glutraði að sama
skapi niður athygli hlustandans áður en yf-
ir lauk.
Það myndaði skiljanlega varla bezta að-
draganda að lokaverkinu, Phase Velocity
Construction [11’] Jeremys Woodruff, og
mátti raunar furða sig á þeirri dag-
skrársetningu – hafi menn ekki óttazt að
hlustendur gengju annars út úr miðjum
konsert. Alltjent minnist ég varla að hafa
heyrt jafnleiðinlegt nútímaverk – hjakk-
andi þriggja magnýla hávaðasíbylju er
skildi fátt eftir, nema þá helzt ergelsi eftir
að eiga ekki tiltæka eyrnatappa.
Má því segja að allur gæðaskali tónverka
hafi verið á boðstólum. Um flutninginn
gegndi hins vegar öðru máli; hann var til
fyrirmyndar sprækur og nákvæmur.
Ríkarður Ö. Pálsson
Allur
skalinn