Morgunblaðið - 31.05.2008, Qupperneq 30

30 LAUGARDAGUR 31. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MEÐ grein minni í Morg-
unblaðinu þann 27. maí síðastliðinn
var í fyrsta sinn birt skrá yfir heim-
ilin 32 sem á árunum 1949-1968
urðu af stjórnmálaástæðum fyrir
þeim grófu mannrétt-
indabrotum að símar
þeirra voru hleraðir, –
alltaf að beiðni þáver-
andi dómsmálaráð-
herra. Með hler-
ununum voru
stjórnarskrárvarin
réttindi þessa fólks til
friðhelgi einkalífs fót-
um troðin án nokkurs
frambærilegs tilefnis.
Í grein minni frá 27.
maí leyfði ég mér að
nefna að fólkið frá
þessum heimilum, lif-
andi og látið, kynni að eiga rétt á af-
sökunarbeiðni frá íslenska ríkinu nú
þegar uppvíst er orðið um myrkra-
verkin.
Við þessum tilmælum mínum hef-
ur Björn Bjarnason dóms-
málaráðherra brugðist á Alþingi og
í fjölmiðlum með valdsmannslegum
hroka. Málflutningur hans verður
vart skilinn öðruvísi en svo að þeir
sem mannréttindi voru brotin á hafi
átt það fyllilega skilið og hler-
anirnar jafnan verið nauðsynlegar
til að fyrirbyggja illvirki og jafnvel
morð (sjá Morgunblaðið 29.5. 2008,
bls. 27).
Nú er það svo að símahleranir á
vegum stjórnvalda geta verið rétt-
lætanlegar ef við stórhættulega
menn er að fást en sá sem hlerað er
hjá hlýtur þó alltaf að eiga líka ein-
hvern rétt í siðaðra manna sam-
félagi. Sá réttur er þessi:
Hafi hlerunin leitt eitthvað sak-
næmt í ljós á viðkomandi rétt á að
fá mál sitt dæmt fyrir almennum
dómstólum þar sem hann á kost á
að verja sig og á dómurum hvílir sú
skylda að rökstyðja niðurstöður sín-
ar.
Hafi hlerunin hins vegar ekki leitt
neitt saknæmt í ljós á sá sem fyrir
henni varð rétt á að vera látinn vita
að hann hafi mátt búa
við leynileg hlust-
unartæki á heimili sínu
en grunurinn sem því
olli hafi ekki reynst á
rökum reistur. Með
þeim hætti fær sá sem
órétti var beittur
mannorð sitt hreinsað.
Hið einfalda siðalög-
mál sem allir heiðvirðir
menn hljóta að vera
sammála um er ekki
flóknara en þetta. Op-
inbera yfirlýsingu
stjórnvalda um að ekk-
ert saknæmt hafi komið í ljós þegar
hlerað var mætti skoða sem ígildi
afsökunarbeiðni.
Björn Bjarnason virðist hins veg-
ar telja fráleitt að láta nokkuð í
þessa veru frá sér fara. Hann segir
málið löngu afgreitt því að þeir sem
fyrir hlerununum stóðu og hinir
sem hlerað var hjá hafi síðar átt
með sér nokkurt samstarf um önnur
mál. Boðskapur hans er í raun
þessi:
Ég hlera hjá þér á vorin og svo
getum við unnið saman á haustin, ár
eftir ár, en um hleranirnar færð þú
reyndar ekkert að vita fyrr en ef til
vill eftir hálfa öld og aldrei nokkra
afsökunarbeiðni.
Er þetta máske heimsmet í
drengskap og heilindum?
Margir þeirra sem hlerað var hjá
á árunum 1949-1968 voru í Sósíal-
istaflokknum en þó ekki nærri allir.
Ráðherrann sagði á Alþingi 28. maí
að Sósíalistaflokkurinn hefði ætlað
sér að ná völdum í landinu með of-
beldi og vitnaði máli sínu til stuðn-
ings í átökin á Austurvelli 30. mars
1949, daginn sem samþykkt var á
Alþingi að Ísland gengi í Atlants-
hafsbandalagið.
Af þessu tilefni leyfi ég mér að
benda á dóm Hæstaréttar frá 12.
maí 1952 yfir þeim sem ákærðir
voru fyrir framgöngu sína á Aust-
urvelli 30. mars 1949. Þar segir:
„Lögreglumenn urðu þess ekki
varir að árásin á Alþingi 30. mars
væri skipulögð né að fyrir henni
stæðu nokkrir forsprakkar. Benda
atvik málsins ekki til þess að stofn-
að hafi verið fyrirfram til samtaka
um árásina.“
Í réttarhöldunum sem lauk 12.
maí 1952 var hvorki ekki einn ein-
asti flokksmaður í Sósíalistaflokkn-
um dæmdur fyrir að valda lög-
reglumönnum áverka né heldur
fyrir brot á rúðum í Alþingishúsinu
og brotnuðu þar þó margar rúður
daginn þann.
Við þetta er því einu við að bæta
að daginn fyrir 30. mars 1949 lét
Einar Olgeirsson, formaður Sósíal-
istaflokksins, þau boð út ganga til
sinna flokksmanna og þá einkum
hinna yngri að varast óspektir, fyrir
alla muni. Enn er á lífi fólk sem
man þau orð, töluð í hita barátt-
unnar á sögulegum tímamótum.
Stafrófskver fyrir
dómsmálaráðherra
Kjartan Ólafsson skrifar um
viðbrögð dómsmálaráðherra
við grein sinni um símahleranir
» Opinbera yfirlýsingu
stjórnvalda um að
ekkert saknæmt hafi
komið í ljós þegar hler-
að var mætti skoða sem
ígildi afsökunarbeiðni.
Kjartan Ólafsson
Höfundur er fyrrverandi ritstjóri og
fyrrverandi alþingismaður.
ÞAÐ er gróska í umræðu um jafn-
réttismál þessi misserin. Rík-
isstjórnin gaf fyrirheit um átak í
málaflokknum í stjórnarsáttmála
sínum á vordögum 2007 og nýlega
voru samþykkt á Alþingi ný jafnrétt-
islög þar sem segir að jafnréttis- og
kynjasjónarmið skuli samþætt allri
stefnumótum og ákvarðanatöku. Í
lögunum er mikilvægi
rannsókna í kynjafræði
undirstrikað og kveðið
á um aukna fræðslu
um jafnréttismál. Þar
segir beinlínis að nem-
endur á öllum skóla-
stigum skuli hljóta
fræðslu um jafnrétt-
ismál. Að vísu hefur
þetta staðið í jafnrétt-
islögum um langt ára-
bil en nú stendur til að
blása lífi í ákvæði sem
hingað til hefur verið
dauður lagabókstafur.
Einn liður í því að vekja jafnrétt-
ismál til lífsins er þróunarverkefnið
„Jafnréttisfræðsla í leik- og grunn-
skólum“ sem hleypt var af stokk-
unum undir forystu Jafnréttisstofu.
En ljóst er að meira þarf til. Það
þarf markvissa jafnréttisfræðslu
fyrir alla þá sem eiga að uppfræða
og kenna, og ekki síður þá sem eiga
að stjórna og taka ákvarðanir. Án
þekkingar er ekki hægt að taka mið
af jafnréttissjónarmiðum – og það
gildir um þessa þekkingu eins og
aðra að hún er sjaldnast meðfædd.
Sameining Kennaraháskóla Íslands
og Háskóla Íslands er kjörið tæki-
færi til að endurskipuleggja kenn-
aranám og hrinda af stað metn-
aðarfullu
jafnréttisnámi fyrir
verðandi kennara.
Samstarf kynjafræða í
Háskóla Íslands og
hins nýja mennta-
vísindasviðs sameinaðs
háskóla er sóknarfæri
sem nýtt verður til fulls
á komandi árum.
Háskóli Íslands
leggur þegar sitt af
mörkum með mark-
vissu námi í kynjafræði
sem starfrækt hefur
verið í meira en áratug
og nú býður Háskólinn upp á nám í
hagnýtri jafnréttisfræði. Þar er
byggt á nýjum skilningi á hugtakinu
jafnrétti, sem nær til kvenna og
karla í öllum sínum margbreytileika.
Þessi nýja áhersla á sér stoð í jafn-
ræðisákvæði stjórnarskrárinnar um
mannréttindi allra (án tillits til kyns,
trúarbragða, skoðana, þjóðernisupp-
runa, kynþáttar, litarháttar, efna-
hags, ætternis og stöðu). Í rann-
sóknum og kennslu á þessu
fræðasviði er hugað að öllu því sem
skapar mannfólkinu, körlum og kon-
um, ólík lífsskilyrði. Námið er skipu-
lagt sem 30 eininga diplómanám á
framhaldsstigi, það er hlutanám og
hægt að taka það á einu ári með
vinnu. Námið hentar kennurum á
öllum skólastigum, fjölmiðlafólki og
lykilstarfsmönnum ríkis, sveitarfé-
laga og einkafyrirtækja svo sem
starfsmannastjórum, fræðslustjór-
um, starfsfólki í stjórnsýslu og
starfsmannahaldi. Þá hentar námið
fólki sem tekur þátt í félagsstörfum
og pólitísku starfi á sviði jafnrétt-
ismála svo sem jafnréttis- og mann-
réttindanefndum. Námið er hægt að
taka sem staðnám eða fjarnám.
Nemendur hafa möguleika á að taka
hagnýta jafnréttisfræði sem val í
MPA námi í opinberri stjórnsýslu og
fleiri greinum á framhaldsstigi í Há-
skóla Íslands.
Ein besta og skilvirkasta leiðin til
átaks í jafnréttis- og mannréttinda-
málum er markviss fræðsla. Vel
þjálfað starfsfólk með þekkingu og
yfirsýn yfir samfélagið og gangverk
þess er forsenda þess að háleit
markmið og stjórnvaldsaðgerðir
skili raunverulegum árangri. Nám í
hagnýtri jafnréttisfræði er ekki pa-
tentlausn eða skyndilausn heldur
langtímaúrræði sem byggir á traust-
um grunni. Fræðsla er beinskeytt
tæki í umbótastarfi og besta ráðið til
að jafnréttislög verði ekki dauður
lagabókstafur. Kynnið ykkur hag-
nýta jafnréttisfræði á heimasíðu HÍ
(www.felags.hi.is), umsóknarfrestur
er til 5. júní.
Hagnýt jafnréttisfræði
Þorgerður Einarsdóttir
skrifar um jafnréttismál » Það þarf markvissa
jafnréttisfræðslu
fyrir alla þá sem eiga að
uppfræða og kenna, og
ekki síður þá sem eiga
að stjórna og taka
ákvarðanir.
Þorgerður Einarsdóttir
Höfundur er dósent við félags-
vísindadeild Háskóla Íslands.
Snyrtisetrið ehf.
Barónsstíg 47 - 101 Reykjavík
S. 533 3100 (Heilsuverndarstöðin)
Okkar frábæra tækni
eykur starfsemi kollagens
- og færir árin til baka
ÞRÁTT fyrir að við lifum í
upplýsingaþjóðfélagi eru á kreiki
ranghugmyndir og fordómar um
fólk sem er heyrnarskert og not-
ar heyrnartæki. Ein ástæða þess
að ranghugmyndir
og fordómar þrífast
vel er að flestir hafa
mjög takmarkaða
þekkingu á heyrn-
arskerðingu og
áhrifum hennar á
fólk. Einnig getur
skýringin verið hin
öra þróun heyrn-
artækja síðastliðin
10 ár en þau hafa
þróast samhliða
hinni miklu breyt-
ingu tölvutækninnar.
Hverjar af sögu-
sögnunum eru réttar
og hverjar eru úrelt-
ar ranghugmyndir? Í
eftirfarandi grein er
reynt að greina stað-
reyndir frá rang-
hugmyndum. Því er
oft haldið fram að
eingöngu eldra fólk
sé heyrnarskert og
þurfi að nota heyrn-
artæki. Staðreyndin
er að fólk verður
heyrnarskert á
hvaða aldri sem er.
Nú eru í raun fleiri
heyrnarskertir á
aldrinum 45-64 ára
en 65 ára og eldri.
Margir, sem hafa
skerta heyrn, telja að þeir heyri
ekki það illa að þeir þurfi heyrn-
artæki. Heyrnarskerðing getur
verið arfgeng, stafað af lyfjanotk-
un eða umhverfinu sem fólk er í –
hávaða í umhverfinu.
Heyrnarskerðing manna er
misjöfn og einnig þörf þeirra fyr-
ir góða heyrn. Heyrnarfræðingur
eða háls-, nef- og eyrnalæknir
getur metið hversu mikið heyrn-
artæki geta bætt heyrnina. Flest-
ir sem fá heyrnartæki spyrja sig
hvers vegna þeir gerðu það ekki
fyrr. Flestir telja að nægilegt sé
að hækka tal og önnur hljóð fyrir
þann sem er heyrnarskertur.
Algengast er að heyrnarskerð-
ing sé ekki jafnmikil fyrir allar
tíðnir hljóðs. Sá sem er með há-
tíðni heyrnarskerðingu heyrir
djúpa bassatóna vel og skýrt en
tóna með háa tíðni heyrir hann
illa. Heyrnarskertum manni
finnst að aðrir muldri þegar hann
heyrir djúpu sérhljóðana vel en
háu samhljóðarnir heyrast það
lágt að þeir eru ekki skýrir. Sam-
hljóðarnir eru einmitt mikilvægir
svo að tal skiljist vel. Mögnun
stafrænna heyrnartækja er sniðin
að heyrnartapi notandans. Marg-
ir heyrnarskertir telja að það sé
ekkert að gera við þeirri gerð
heyrnarskerðingar sem hrjáir þá.
En staðreyndin er að heyrn-
artæki bæta heyrn hjá yfir 90%
þeirra sem eru heyrnarskertir,
þökk sé nútímatækni.
Sumir hafa þá reynslu af
heyrnartækjum að þau geri ekk-
ert gagn. Það getur verið vegna
þess að þeir hafi prófað gamla
tegund sem á lítið sameiginlegt
með nútímaheyrnartækjum.
Einnig getur verið að heyrn-
artækin hafi ekki verið rétt stillt
sem hafi gert það að verkun að
þau gögnuðust ekki. Hér áður
fyrr voru aðeins í boði léleg
flaumræn tæki sem enduðu í
mörgum tilvikum ofan í skúffu.
Þess vegna eru á kreiki fjölmarg-
ar sögur af biturri reynslu af
heyrnartækjum.
Mörgum finnst heyrnartæki
svo klossuð og áberandi að eng-
inn vilji vera með þau. Á síðustu
árum hafa heyrnartæki orðið fín-
gerðari en jafnframt öflugri,
þökk sé þróun tölvutækninnar.
Sumir halda að heyrnartæki geti
skaðað heyrnina. Rétt stillt
heyrnartæki, sem er vel við hald-
ið, skaða ekki heyrn-
ina. Í raun geta
heyrnartæki komið í
veg fyrir það að sá
heyrnarskerti hætti
að þekkja þau hljóð
sem hann heyrir ekki
vel. Heyrnartæki
geta fjarlægt suð og
óþægileg síbyljuhljóð.
Nútímaheyrnartæki
eru búin suðsíum og
stefnuvirkni sem
stuðla að dempun
bakgrunnshljóða.
Margir halda að lít-
ill munur sé á staf-
rænum og flaumræn-
um heyrnartækjum.
Stafræn tækni hef-
ur marga kosti. Hún
á að tryggja að virkni
heyrnartækja sé snið-
in rétt að heyrn not-
andans. Stafræn
heyrnartæki geta
einnig dempað óæski-
leg hljóð, s.s. bak-
grunnsklið og endur-
ómun en jafnframt
geta þau dregið fram
hljóð sem notandinn
vill heyra, s.s. talmál.
Oft heyrist að góð
heyrnartæki séu allt
of dýr.
Góð heyrnartæki eru á viðráð-
anlegu verði. Rétt er að spyrja
frekar: Hvað eru lífsgæði og
hvers virði eru þau fyrir þig?
Sumum finnst að heyrnartæki
endist svo stutt að það geti ekki
réttlætt kostnaðinn við þau.
Ánægður heyrnartækjanotandi
er með tækin á sér alla daga frá
morgni til kvölds. Heyrnartæki,
sem er haldið vel við og fá góða
meðhöndlun, geta enst í nokkur
ár. Ef reiknaður er út daglegur
kostnaður við að fá bætta heyrn
og betri lífsgæði er það ekki há
upphæð. Heyrnartæki koma að
gagni við hvaða aðstæður sem er.
Í raun skerpa tækin heyrnina.
Samt sem áður geta komið upp
aðstæður þar sem þau virka ekki
vel. Heyrnartæki eru misjafnlega
góð en það er háð verði þeirra og
eiginleikum.
Algengt er að fólk haldi að
jafngott sé að nota eitt heyrn-
artæki eins og tvö. Með heyrn á
báðum eyrum greinum við hvað-
an hljóðið berst. Heyrn með báð-
um eyrum gerir hljóðið hærra og
skýrara en heyrn með einu eyra.
Aldurs- og hávaðaheyrnartap
kemur oftast fram á báðum eyr-
um sem er í samræmi við að yfir
80% heyrnartækjanotenda eru
með tvö tæki. Rannsóknir sýna
að þeir sem eru með tvö tæki eru
ánægðari og heyra betur við erf-
iðar aðstæður. Heyrnartap getur
haft í för með sér sálrænar af-
leiðingar, s.s. depurð, ómann-
blendni og vanmáttarkennd.
Samskiptavandi hefur áhrif á
fjölskyldulífið og vinnuna. Að
horfa fram hjá því óumflýjanlega
eykur aðeins vandann og getur
stuðlað að því að heyrnin tapist
hraðar. Því fyrr sem leitað er eft-
ir hjálp þeim mun betra. Það er
staðreynd að heyrnarskerðing er
meira áberandi en að vera með
heyrnartæki.
Fordómar og
staðreyndir um
heyrnarskerðingu
Ellisif Katrín Björnsdóttir
fjallar um heyrnartap og
heyrnartæki
Ellisif Björnsdóttir
»Heyrnartap
getur haft í
för með sér sál-
rænar afleið-
ingar, s.s. dep-
urð,
ómannblendni
og vanmátt-
arkennd. Sam-
skiptavandi hef-
ur áhrif á
fjölskyldulífið
og vinnuna.
Höfundur er heyrnarfræðingur hjá
Heyrn.