Skinfaxi - 01.04.1963, Blaðsíða 2

U.S.A.H. 1912-1962
FYRSTU RÆTUR — FRUMGRÖÐUR
Allar kristnar þjóðir kvöddu nítjándu
öldina og fögnuðu nýjum valdhafa í ríki
tímans á hátíðlegan hátt.
Islenzka þjóðin hafði og alveg sérstaka
ástæðu til að búast hátíðarskrúða á þess-
um tímamótum.
Síðan fyrsti stórsigur vannst í frelsis-
baráttunni árið 1874, hafði mikil þróun
orðið á öllum sviðum þjóðlífsins, hæg en
markviss. Þó harðindi krepptu að á níunda
tug liðinnar aldar, margir hnigu í valinn
fyrir sigð dauðans, er farsótt herjaði land-
ið, og margir vaskir synir og dætur þjóð-
arinnar misstu kjark og flyttu úr landi í
aðra heimsálfu, þá lamaðist endurreisnar-
hugur þjóðarinnar ekki verulega. Vor
þjóðlífsins var komið, aðeins hretasamt
eins og íslenzku vorin eru svo oft. Brátt
skein sólin aftur í heiði, og gróandinn
magnaðist við nærandi lífgeisla.
Nokkur höfuðskáld þjóðarinnar hylltu
nýju öldina með dýrðlegum lofsöngvum.
„öld, kom sem bragur með lyftandi lag /
og leiddu oss upp í þann sólbjarta dag.“
Aldamótakvæðin voru ljósbylgjur háleitra
hugsjóna, hergöngulag samstilltrar þjóð-
ar, er sótti fram til fulls sjálfstæðis með
rök sögunnar að vopni. Undir fána jafn-
réttis og bræðralags vildi þjóðin sækja
fram á alhliða þroskabraut.
Áhrif aldamótakvæðanna á allra hugi,
og þó sérstaklega æskumanna, eru ómæl-
anleg. Þau voru lesin og lærð á hverju
heimili. Sagt er, að sanntrúað fólk í páp-
ískum sið hafi lært „Lilju“ Eysteins munks
og farið með kvæðið einu sinni í viku og
sumir daglega, sér til sálubótar. Æsku-
menn aldamótanna gerðu slíkt hið sama
með lofsöngva þess tíma. Við hlið hinna
fegurstu sálma voru aldamótakvæðin trú-
arljóð íslenzkrar æsku.
Margur unglingur steig þá á stokk og
strengdi þess heit að helga ættjörðinni líf
sitt, gáfur og krafta.
Á síðustu áratugum nítjándu aldarinnar
voru stofnuð ýmis félög til eflingar at-
vinnuvegum landsins og bættra viðskipta-
hátta. Bókmenntafélög og önnur menning-
arsamtök færðust í aukana. En um og eft-
ir aldamótin bætast litauðugir þræðir í
voðina.
Á þeim árum koma til sögunnar ný fé-
lög, er ekki takmörkuðust af einstökum
starfsgreinum þjóðfélagsins. Fjölmennust
þeirra voru málfundafélögin, sem störfuðu
um skeið í flestum byggðarlögum landsins.
Þá voru og víða stofnuð kvenréttindafélög
og bindindisfélög. Áttu öll þessi samtök
samleið um margt, sem til menningar
horfði.
I málfundafélögunum voru æskumenn í
miklum meirihluta. En margir miðaldra
menn, og jafnvel aldraðir, voru og virkir
þátttakendur enda hrifnir af hugsjónum
þeirra tíma.
Aðalmarkmið félaganna var, eins og
nafnið bendir til, að þjálfa unga menn í að