Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.1953, Side 3

HelgiJ. Halldórsson:
illokkur ori om sjómannamál
Erindi flutt í ríkisútvarpið 11. desember 1952
Góðir áheyrendur!
Máli mínu beini ég einkum til sjómanna og
annarra þeirra, sem leikur hugur á að kynnast
séreinkennum sjómannamálsins. Því ber ekki
að leyna, að mál það, sem talað er á sjó, er í
ýmsu frábrugðið máli því, sem talað er á landi.
Er þó ekki um framburðarmismun að ræða,
heldur eru notuð um borð í skipum ýmis orð,
einkum heiti og orðatiltæki, sem er ekki ann-
arsstaðar að finna. Þetta er mjög eðlilegt, því
að hver atvinnugrein hefur sín sérheiti. Þá
eru og önnur öfl, sem ráðið hafa miklu um mót-
un sjómannamálsins. Þegar skútuútgerð hófst
hér og þó ekki síður vélbáta- og togaraútgerð,
voru skipin og veiðarfærin flutt inn frá útlönd-
um, skúturnar og togararnir frá Englandi, en
vélbátarnir jöfnum höndum frá Norðurlöndum.
Einnig lærðu íslendingar siglingarnar og veiði-
aðferðirnar af útlendingum. Þetta varð til þess,
að skipin, veiðarfærin og veiðiaðferðirnar voru
flutt inn með hinum erlendu heitum. Einnig
eru millilandaskipin öll smíðuð erlendis. Við
þetta bætist, að dönsk málsáhrif hafa haldizt
lengur meðal sjómanna en annarra stétta þjóð-
félagsins. Nú mun ég engan veginn neita því,
að ýmis tökuorð hafi auðgað íslenzkt mál frá
upphafi, en þessi tel ég þrjú skilyrði fyrir upp-
töku erlends orðs í málið. I fyrsta lagi, að ekki
sé til í íslenzku jafngildi hugtaksins. Ótækt er
að láta hið erlenda orð útrýma góðu og gildu
íslenzku orði. í öðru lagi, að ekki sé hægt að
smíða nothæft íslenzkt orð samkvæmt ísl. máls-
reglum. Og í þriðja lagi þarf tökuorðið að vera
þjált í munni og falla vel inn í beygingar ís-
lenzks máls.
Þegar rætt er við sjómenn um sjómannamál,
eru þeir venjulega á verði. Þeir eru í senn
feimnir að ræða ófullkomleika málsins, og á
verði gegn árás á það. En ég vil benda sjó-
mönnum á, að þeir bera nokkra ábyrgð á þróun
íslenzks máls almennt, og sú ábyrgð fer vaxandi.
Fyrr á öldum var á Islandi bændaþjóðfélag,
og bændurnir varðveittu íslenzkt mál og bók-
menningu. Þessir bændur stunduðu einnig sjó
og áttu sitt sjómannamál. Nú er risin upp
sjálfstæð sjómannastétt, sem í sívaxandi mæli
tekur í sínar hendur efnahagsþróun landsins.
Vinnuskilyrði þeirra, sem sjó stunda, eru orðin
slík, að þeir eiga sér ekki lengur þá afsökun,
sem fyrirrennarar þeirra áttu vegna ofurerfiðis
stöðugt samband við varðskipin (á dulmáli), þegar erlend fiskiskip gera tilraun til að
brjóta friðunarlögin.
6. Þá beina samtökin því til ríkisstjórnarinnar að bún sjái um að liinum órökstudda rógi, sem
Islendingar verða fyrir af hendi brezkra útgerðarmanna og sjómanna sé mjög eindregið mót-
mælt, um leið og bent sé á hvað íslenzka þjóðin lagði til af matvælum á stríðstímunum,
þegar brezka þjóðin var verst á vegi stödd. Jafnframt má minna á 25 ára starf Islendinga
við að koma upp margvíslegum björgunartækjum og stöðvum við strendur landsins til
bjargar brezkum fiskimönnum jafnt öðrum. íslendingar hafa margsinnis lagt líf sitt í söl-
urnar við að bjarga brezkum fiskimönnum úr sjávarháska, enda hefir brezku ríkisstjórn-
inni þótt við eiga að sæma Islendinga sérstökum heiðursverðlaunum fyrir.'
7. Að endingu mótmæla samtökin þeim svívirðilegu aðdróttunum brezkra blaða, að friðunar-
lögin stefni lífi brezkra fiskiinanna í meiri liættu en verið hefir samfara fiskveiðum við
ísland, þar sem liafnir íslands eru opnar nú, sem áður, öllum þjóðum.
VIKINGUR
3