Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1975, Qupperneq 43

Vindurinn á heiðurinn af að þyrla
rykkornunum á loft og dreifa þeim
um himinhvolfið og það er okkar
jarðarbúum ákaflega þýðingarmikið.
Það er vindur og ryk, sem veitir
okkur úrkomuna og hún er harla
nauðsynleg.
Rykkornin í loftinu eru þeir
kjarnar, sem vatnsgufan, eða rakinn
þéttist um og myndar léttar svíf-
andi vatnsbólur, og þessar öreindir
sameinast áfram í stóra þétta vatns-
dropa.
Rykið er því nauðsynlegt til að
framleiða þoku, ský og úrfelli.
Hin alræmda Lundúnaþoka kem-
ur af öllu verksmiðjurykinu.
En ef vindurinn sæi loftinu ekki
fyrir hinu kærkomna ryki myndi
vatnsgufan þéttast á hlutum á jörð-
inni þannig, að allt sem við snert-
um á, gengjum og stæðum í yrði
rakt og blautt — og okkur væri fyr-
irmunað að njóta sólríkra sumardaga
á grasflötum og engjum.
Við að auka rykuppstreymið
tæknilega hefir „regnframleiðend-
um“ tekist að framleiða úrkomu á
þurrum landsvæðim.
Einhverntíma í framtíðinni getum
við kannski pantað regn.
Náttúran býr yfir sínum vísdómi
og hennar leiðir eru margvíslegar.
Hvað gera ekki bakteríurnar?
Þessar öreindir nota rykkornin sem
flugtæki og farþegafjöldinn skiptir
miljónum — sérstaklega í borgun-
um — á einu úrgangsrykkorni. Þvo-
ið hendurna!
Gerjunar- og rotnunarbakteríurn-
ar þrengja sér, fyrir tilstuðlan vinds
og ryks, áfram og yfir allt og um-
mynda með efnabreytingu hinu líf-
ræna efni í ólífræn, eins og þeim
hentar hverju sinni til þess að byggja
á ný upp lífræn efni.
Á þennan hátt lýkur náttúran
sinni voldugu hringrás, þar sem
vindurinn og rykið þjóna, hvert um
sig, sínu mikilvæga hlutverki.
Þá megum við einnig þakka ryk-
inu fyrir, að himinninn er blár.
VÍKINGUR
Rykið orsakar nefnilega hið jafna
dagsljós með því, að dreifa sólarljós-
inu í allar áttir sem kemur til af hinu
hrjúfa og ójafna yfirborði smáeind-
anna.
Hinar löngu ljósu og hugljúfu
nætur, sem við njótum hér á norð-
lægum slóðum ásamt fögrum kvöld-
roða við sólsetur eigum við vindi og
ryki að þakka.
Rykkornin og að einhverju leyti
aðrir eiginleikar loftsins endurvarpa
ljósinu niður til okkar, löngu eftir
að sjálf sólin hefir boðið góðar næt-
ur og það eru rauðu geislarnir, sem
léttast finna leiðina án utanaðkom-
andi áhrifa og framleiða purpura-
ljómann, eða hina svokölluðu „alpa-
glóð."
í einu mesta eldgosi veraldarsög-
unnar á Krakatá í Súndasundi
1883 þeyttist askan þrjár mílur í
loft upp.
Smágert eldfjalladuftið fluttist
með uppstreymi vindsins upp í há-
loftin og barst með honum hringinn
í kring um jörðina!
Þetta orsakaði, að við hér á norð-
lægari slóðum verðum aðnjótandi
margra sólsetra með dýrlegum lit-
brigðum.
Eldfjöllin eru stærstu reykháfar
jarðarinnar, spúa ódæma magni af
ösku og vindurinn sér um dreifing-
una.
Árið 1875 varð feikna eldgos í
Oskju og barst askan úr henni alla
leið til Stokkhólms og víðar.
Frá hæsta eldfjalli heims, Coto-
paxi í Andesfjöllum, um 600 m. yfir
sjávarflöt, fylgir reykurinn í neðstu
loftlögunum staðvindinum, en í há-
loftunum er hann gripinn af vindi,
sem blæs honum í gagnstæða átt.
Þegar nú rykið, eða duftið er
svona nytsamlegt, nálgast það synd
gegn máttarvöldunum, að kvarta
undan rykplágunni, enda þótt verk-
smiðjueimurinn og göturykið geti
verið nógu hvimleitt.
Auk dufts frá steinefnum einsog
kalki, kísil, salti, kolefni, grjóti,
gleri og ýmsum málmum, er ótrúlegt
magn af „lifandi“ dufti, sem vind-
blærinn veltist með.
Það eru ósýnileg dýr, hár, sýklar,
sporar, fræni o.s.frv. Og svo höfum
við eyðimerkurrykið og sandinn,
sem vindurinn ber lengra en langt.
Jafnvel áhafnir á skipum úti á
heimshöfunum, í órafjarlægð geta
orðið fyrir rykplágu þannig að skip-
ið verði allt undirlagt og mönnum
súrni sjáaldur. Já, hið heilnæma sjó-
loft getur fyrirvaralaust orðið ógegn-
sætt.
Rauði eyðimerkursandurinn, eða
„rauðjörðin“, sem vindurinn ber á
loft ,getur á stundum blandast regn-
inu og fólk fær, sér til mikillar undr-
unar, „bló8regn“ eða „bló8mjór.“
f mars 1901 dreifði vindurinn
slíku ryki frá Sahara yfir stóran
hluta Evrópu og vakti það víða
mikla forundran.
Þykk rauðgul rykský svifu yfir
Túnis og Ítalíu. íbúar Alpanna voru
einnig náðarsamlegast aSnjótandi,
og það náði síðar til suðlægra eyja
við strendur Danmerkur.
Hér var snjórinn ekki einvörð-
ungu stráður fínu rauðu dufti. Það
féll einnig á húsaþökin, glugga og
trén, furðulegt fyrirbrigði!
Og fjarlægðin frá Sahara til Lá-
lands einar litlar þrjúhundruð míl-
ur í loftinu!
Það hefur verið æði spennandi
fyrir börnin að vakna upp við rauða
garða og engi. Rauður og brúnn
snjór.
í einstaka tilfellum var talið að
þessi litur stafaði af alginefnum
(efni framleitt úr þörungum) og
vísindamenn hafa einnig hallast að
þeirri skoðun að slík efni mundu
koma utan úr geimnum — „geim-
ryk.“
Á eyðimerkursvæðum geta storm-
ar og fellibyljir hrætt lifandi verur
með „steinregni“ og ofviðri getur
feykt grjóthnullungum fleiri kíló að
þyngd langar leiðir.
Á íslandi drapst eitt sinn kvikfén-
aður af sterkum sviptivindum með
sandi og grjóti.
429