Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.1979, Blaðsíða 23

slíkir. Greinar þeirra fjalla um
hina margvíslegustu hluti, en nær
aldrei er vikið að sjókortamálum.
Jafnvel atvinnuskribentar eins og
Ásgeir Jakobsson og Jónas stýri-
maður, sem virðast láta sér fátt
það óviðkomandi, er lýtur að
fljótandi förum, koma aldrei inn á
þessi mál að því er mér sýnist.
Hvað veldur?
í Víkingnum fann ég tvær
greinar um þessi efni og er þá allt
upp talið, en með þeim orðum er
þó að sjálfsögðu ekki verið að gera
lítið úr þessum tveimur greinum
nema síður væri. í 7.-8. tölublaði
1967 ritar Guðmundur Jensson
ritstjóri grein í tilefni útkomu
fyrstu íslensku fiskikortanna.
Verður vikið að henni síðar. í 3.
tbl. Víkingsins 1972 ritar sjálfur
forstöðumaður Sjómælinga,
Gunnar Bergsteinsson ágæta
grein um þessi mál, sem stendur
eins og klettur úr hafi í allri þeirri
umræðufátækt, er ríkt hefur um
þetta efni. Þessi grein lýsir ljóslega
þeirri nöpru staðreynd, að sjó-
mælingar eru algert olnbogabarn
í okkar sjósóknarþjóðfélagi, svo
ekki sé meira sagt, og nægir að
tilfæra þau orð forstöðumannsins,
„að ástand sjómælinga við ísland
sé í dag svipað og það var fyrir
einni öld síðan“. Hér á eftir verður
allmikið vitnað í þessa grein eða
við hana stuðst því þar er að finna
stutt ágrip af sögu sjómælinga hér
við land fram til 1972, en engin
tímamótaskref hafa bæst við þá
sögu síðan. Hér skal aðeins stikl-
að á þessari sögu til áréttingar
orðum um ófremd í þessum mál-
um, því ekki var heldur allt í
sómanum um þessi efni fyrir öld
síðan, né hefur verið gegnum
árin. Danir riðu að sjálfsögðu á
vaðið með sjómælingar hér við
land og var það Danska sjómæl-
ingastofnunin — Det Kongelige
Danske Sökort Arkiv — sem að
því stóð. Fyrsta íslenska sjókortið
kom út árið 1788 eða eðeins 4 ár-
um eftir stofnsetningu dönsku
sjómælinganna. Þótt svo snemma
hafi verið við brugðist, er saga
danskra sjómælinga hér við land
ekki nein frægðarsaga. Danir
mega þó eiga það, að þeir eiga
stærstan hlut í sjókortagerð af fs-
landsmiðum, hlut sem ekki ber að
vanþakka, því illa stæðum við í
dag, hefði þeirra ekki notið við.
Að sögn Gunnars Bergsteinssonar
fór snemma að bera á því, að
Danir horfðu í eyrinn, þegar sjó-
mælingar hér við land áttu í hlut.
Þannig var það skömmu fyrir
miðja 19. öld, er danski flotinn
fór að bollaleggja frekari
mælingar hér við land, þá eyddi
þáverandi forstöðstöðumaður
Dönsku sjómælinganna öllu slíku
tali og sagði að sjókort er til væru
nægðu fyllilega. Þetta var því
furðulegra sem þessi maður var
vanur að nota hvert tækifæri sem
gafst til þess að afla fjár til sjó-
mælinga og kortagerðar. Sá góði
maður Zahrtmann neyddist til
þess að endurskoða afstöðu sína
til þessara mála nokkrum árum
síðar, er Frakkar voru farnir að
stunda sjómælingar við Island
upp á eigin spýtur vegna lélegra
sjókorta.
Það sem eftir var af öldinni fóru
Danir sér svo hægt við sjómæl-
ingar hér við land, að breska
ríkisstjórnin sá ástæðu til þess að
ýta við hinni dönsku varðandi
framgang þessa máls, skömmu
fyrir aldamót.
Danir tóku sig á og unnu ötul-
lega fram til ársins 1908, að þeir
töldu sig hafa mælt og kortlagt ís-
landsmið. Var síðan nær ekkert
aðhafst í þessum efnum fyrr en
kom fram undir 1930. Þá hefst
saga íslenskra sjómælinga með
Friðrik V. Ólafssyni, er kynnti sér
sjómælingar hjá dönskum og
starfaði að þessum málum bæði
með þeim og sjálfstætt að ýmsum
verkefnum. Pétur Sigurðsson tek-
ur síðan við starfi Friðriks 1937.
Mér sýnist íslenskar sjómælingar
aldrei hafa verið formlega stofn-
aðar með pompi og prakt, heldur
hafi þær verið lítil hérlend
grein af meiði hinna dönsku, sem
varð að sjálfstæðri stofnun við
sambandsslitin við Dani. Sjálf-
stæði stofnunarinnar var Jdó ekki
meira en svo í upphafi. að hún gat
ekki prentað sín eigin kort né
nokkur annar aðili hér á landi.
Urðum við að njóta þar Dana allt
fram til ársins 1955. Fyrsta alís-
lenska sjókortið kom víst út árið
1953, en það var ekki fyrr en 1960
sem Danir slepptu alveg af okkur
hendinni í þessum efnum.
Eins og á hefur verið drepið,
hafa fleiri en Danir komið við
sögu sjókortagerðar af íslands-
miðum og eru Englendingar þar
fremstir í flokki. Breska flota-
málaráðuneytið gaf út dönsku
kortin með enskri lesningu og
bætti við þau frönskum mæling-
um, sem þeir fengu aðgang að. Þá
gáfu einkaaðilar í Bretlandi út
nokkur fiskikort af íslandsmiðum
og sömuleiðis breska „Fiskifélag-
ið“ — Whitefish Authority — er
safnaði upplýsingum hjá reynd-
um skipstjórum og gaf út í korta-
formi, hin svonefndu King Fisch-
er-kort. Beinar sjómælingar
stunduðu Bretar aldrei af ráði hér
við land, ef frá er talin mæling
nokkurra hafna í stríðinu. Þá
mældu Þjóðverjar svæði vestur af
íslandi og gáfu út yfir það sjókort
árið 1958 eins og komið var inn á
fyrr í greininni. Ameríkanar hafa
lítillega komið við sögu í sam-
bandi við sjómælingar á Faxaflóa
og Hvalfirði. Ekki skal úthafs-
botnskönnunum Rússa og
Ameríkana í grennd við landið
hin síðari ár blandað inn í þessa
umræðu, enda stærri mál en svo,
að við munum af eigin rammleik
þar mikið nærri korna á næstunni,
allra síst þegar brýnni og nærtæk-
ari verkefni bíða úrlausnar.
Þótt nokkur sjókort hafi verið
23
VÍKINGUR