Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.1979, Blaðsíða 13

Geir Arnesen og Alda Möller :
Rannsóknir á mengun fiskafurda
vegna þungmálma og skordýraeiturs
Á Rannsóknastofnun fiskiðn-
aðarins hafa undanfarin ár verið
gerðar rannsóknir á mengun fisks
og fiskafurða af völdum ýmissa
málma og skordýraeiturs. Til
þeirra var upphaflega stofnað að
beiðni fisksölusamtaka okkar og
vegna reglna erlendra kaupenda,
en þær hafa þróast í yfirgripsmikla
úttekt á leifum þessara efna í fisk-
afurðum.
Þungmálmar og skordýraeitur
berast til sjávar frá iðnaðar- og
landbúnaðarlöndum og með
straumum um höfin. Lífverum
sjávarins, og þá ekki síst fiskum,
hættir til að safna þessum efnum í
sig, og af því stafar mengunar-
hættan fyrir neytandann.
Þeir málmar, sem rannsakaðir
hafa verið á Rannsóknastofnun
fiskiðnaðarins eru kvikasilfur, blý,
kopar og kadmíum auk sinks og
járns, en fyrirhugaðar eru arsen-
rannsóknir.
Mest áhersla hefur verið lögð á
kvikasilfursrannsóknir enda hefur
kvikasilfursmengun sjávar valdið
manntjóni í Japani í Japan og
skaðað dýralíf t.d. í Svíþjóð. í
viðskiptalöndum okkar er leyfi-
legt hámark kvikasilfurs o.5—1
mg í kg fiskjar.
Rannsóknir á fjölmörgum
beinfisktegundum sýndu, að í
þeim öllum var kvikasilfur undir
þessum mörkum og í flestum
fisktegundum var það minna en
0.1 mg í kg fiskjar. Hákarl, hámeri
og gljáháfur voru hins vegar yfir
settum mörkum og er skýringin
sú, að þessir fiskar safna fremur
ört í sig kvikasilfri og oft á löngum
tíma.
Eiturverkanir blýs eru alvarleg-
ar og víða gilda strangar reglur um
hámark þess í matvælum, t.d. í
Bretlandi. Þar eru leyfð 2 mg/kg
af blýi í flestum matvælum. Blý í
ýmsum fisktegundum okkar hefur
verið mælt og er yfirleitt á bilinu
0.1—0.2 mg í kg fiskjar. Þessar
tölur eru mjög í samræmi við það,
sem fengist hefur erlendis við
rannsóknir á fiski, sem talinn er
vaxa upp á ómenguðum haf-
svæðum.
Kopar er maðal hinna svo-
nefndu nauðsynlegu málma fyrir
líkamsstarfsemina og eðlilegur
dagskammtur í matvælum er um 2
mg fyrir fullorðið fólk. Umfram-
magn er óæskilegt og Alþjóða-
heilbrigðismálastofnunin mælir
með að dagskammtur fari ekki
yfir 30—50 mg. Niðurstöður
mælinga á fiskafurðum sýndu, að
oftast var koparinn á bilinu 1—3
mg í kg fiskjar, en það eru svipuð
gildi og fengist hafa í Noregi.
Kadmíum hefur fundist í örlitlu
magni í fiskafurðum, oftast minna
en 0.02 mg í kg fiskjar, og er það
eins og vænta má í ómenguðum
fiski.
Sink- og járnmælingar á fiskaf-
urðum hafa ekki bent til meng-
unar af þessum efnum.
Yfirlitsrannsóknir á leifum
skordýraeiturs í fiskafurðum eru
nú langt komnar á Rannsókna-
stofnun fiskiðnaðarins. Könnunin
nær til 13 tegunda svonefndra
klórkolvetna, sem mengunar-
hætta þykir stafa af erlendis og
þar á meðal er DDT. Mörg þess-
ara efna eyðast mjög hægt úr líf-
ríkinu og því gætir mengunar-
áhrifa þeirra lengi, þó að notkun
sé minnkuð eða henni hætt.
Rannsóknir á neyslufiski sýna,
að mengun vegna skordýraeiturs
er mjög lítil í flestum fisktegund-
um, þó að nokkrar tegundir eitur-
efnanna finnist í fiski. Eiturefnin
safnast í fitu fisksins og mengunin
verður þeim mun meiri, sem fisk-
urinn er feitari. Leifar skordýra-
eiturs eru því meiri í síld og loðnu,
sem eru feitfiskar en í þorski og
ýsu, sem eru mjög fitulitlir fiskar.
Rannsóknir á þorskalýsi sýna
greinilega mengun og mest er af
DDT og niðurbrotsefnum þess.
Magn eiturefnanna hefur mælst
mjög svipað og í lýsi í Bretlandi og
Kanada, þ.e. 1—2 mg í kg lýsis af
DDT og skyldum efnum samtals.
Ráðgert er að fylgjast vel með lýsi
áfram af þessum sökum.
Athuganir á fiskmjöli sýna, að í
flestum mjöltegundum okkar eru
leifar skordýraeiturs innan þeirra
mengunarmarka, sem kaupendur
okkar setja. Þó eru fitumestu
mjöltegundirnar nálægt settum
mörkum og er fyllsta ástæða til að
vera vel á 'verði framvegis, ef
kaupendur fylgja reglum sínum
fast eftir.
VÍKINGUR
13