Sjómannablaðið Víkingur - 01.09.2003, Side 31

Fiskveiðistjórnim hefur verið
stolið af nýfrjálshyggju
Eftir Menakhem Ben-Yami
(Birt í SAMUDRA Report 35, júlí 2003)
Þetta er saga um tískubundna
og pólitíska hugmyndafræði í
hagvísindum, sem hefur yfirtek-
ið marga fiskveiðistjórnunina. í
sannleika sagt gerðist það með
afsprengi, eins konar meðafla,
nýfrjálshyggjunnar og dæmi-
gerðrar nýklassískrar fyrirmynd-
ar.
í byrjun var nóg af fiski og
engar reglur giltu um ásjónu
djúpanna; andi frelsis ríkti uin aðgang að
höfunum. Fiskimenn sáu að það var
harla gott og þeir veiddu eins marga
fiska og þeir þurftu til að næra fjölskyld-
ur sínar og nágranna. En fólki fjölgaði og
það fyllti jörðina og sífellt fleiri fiski-
menn urðu að veiða meira og meira til
að anna þörfum stöðugt stækkandi
mannkyns. Og stjórnvöld sögðu: „Verði
fiskveiðistjórnun svo það verði alltaf
nógur fiskur eftir í djúpunum til að
fjölga sér.“ Þau takmörkuðu veiðarfæri,
fleytur, tímabil, veiðisvæði og þau köll-
uðu það stjórnun sóknar. En, fiskimenn
héldu áfrarn veiðum og fiskiskipum
fjölgaði og stjórnvöld sáu að það var
vont. Svo þau bjuggu til veiðileyfi og vís-
indamenn þeirra fundu upp sjálfbæra há-
marksveiði og leyfilegan hámarksafla. En
fiskimenn héldu áfram samkeppni um
veiðar og offjárfestingar og afli varð treg-
ur. Hagfræðingar töluðu til stjórnvalda:
„Verði til eignarréttur." Og þau klöktu út
framseljanlegu aflamarki (ITQ). Stjórn-
völd trúðu að það væri gott og sögðu við
fiskimenn: „Veitið athygli; sérréttindi og
einkarekstur er ykkar bjargræði." Og
stjórnvöld létu þau boð út ganga að
framseljanlegt aflamark skuli rikja yfir
djúpunum til að fylla þau og ráða yfir
öllum veiðum. Þau sáu að það var harla
gott.
Þetta er í öllum aðalatriðum guðspjall-
ið, sem ríkir um fiskveiðistjórnun í sum-
um löndum. Það gerir surnt fólk ríkara
og það verður að einlægunt átrúendum
og talsmönnum þess; samtímis verða
hinir mörgu fátækari eða of hræddir til
að verða helstu og hörðustu andstæðing-
ar þess. Og afleiðingarnar eru meira eða
minna í hverju einasta tilviki samþjöpp-
un fiskveiðiréttinda á færri og færri
hcndur; jafnvel svo að þau enda í hönd-
um fárra stórfyrirtækja á kostnað smáút-
gerða og fjölskyldufyrirtækja,
sem gera út eitt eða tvö minni
veiðiskip eða meðalstór.
Fiskveiðistjórnun
Fiskveiðistjórnun er ætlað að
fylgjast með heilbrigði þeirra
sjávarauðlinda sem sjómenn
nýta. Hún krefst þekkingar á
sjávarlíffræði og sjávarvist-
fræði, aldursaflalíkönum og
sögulegrar tölfræði um fiskveiðar og vist-
kerfin ásamt sveiflum í fiskstofnum á
einstökum svæðum. Þar sem fiskveiði-
stjórnun getur aðeins stjórnað fólki, hef-
ur hún í för með sér samninga, lagasetn-
ingar, tækni og framfylgd laga. Það er
hellingur til af aðferðum til stjórnunar
veiða sem og tæknilegum stjórnvaldsað-
ferðum, sem nota má til að ná settum
markmiðum. Hin pólitíska sýn valdhafa
ákveður val á kerfi og þann framgangs-
máta, sem beitt er með leyfum, kvótaút-
hlutunum eða takmörkunum á sókn. Það
kerfi sem orðið hefur fyrir valinu hefur
áhrif, með aðferðinni sjálfri, á þann á-
vinning sem fá má úr skauti náttúrunnar.
Auk þess má nefna, að úthlutun veiðrétt-
ar til stórs hóps lítilla útgerða krefst öðru
vísi stjórnunaraðferða en úthlutun til
eins stórfyrirtækis.
Hefðbundin þekking
Þær gömlu stjórnunaraðferðir sveitar-
stjórna eða samtaka fiskimanna, sem
byggjast á gamalli reynslu og þekkingu á
auðlindunum og með hefðbundnu rétt-
læti, eru nú að mestu úr sögunni. Þess í
stað hafa víðast hvar og um gjörvallan
heim komið skriffinnar og tækniaðferðir,
sem bera svipmót pólilískra og efnahags-
legra sjónarmiða varðandi fisk sem versl-
unarvöru og sem uppsprettu hagnaðar;
þeir hafa mjög lítið að gera með varð-
veislu auðlindanna sem uppsprettu gæða
fyrir fiskimenn. Fiskveiðistjórnun hefur
þannig breyst í valdabaráttu unt auðlind-
irnar. Hagsmunaaðilar eru margir alveg
frá fiskimönnum og staðbundnum
byggðarlögum, frístundaveiðimönnum
og umhverfisþrýstihópum, strandbyggð-
um og að lokum til valdamikilla stórfyr-
irtækja og markaðsafla; hvort sem þau
eru bundin stað, landi eða eru yfirþjóð-
leg.
Nýklassísk hagfræði
Hún hélt innreið sína í margan al-
menninginn og þjóðarauðlindirnar eins
og um væri að ræða framlengingu á þeim
ráðandi viðmiðum, sem eru rnjög út-
breidd í iðnvæddum heimi. Guðspjall-
inu er dreift um heiminn og pólitískar
Strandveiðar búa við margar ógnanir.
Menakhem
Ben-Yam i.
Sjómannablaðið Víkingur - 31