Sjómannablaðið Víkingur - 01.09.2003, Síða 36

Mikið af efnavopnum frá árum heimsstyrjald
arinnar síðari liggur enn á botni Eystrarsalts
Lengi fram eftir síðari hluta
síðustu aldar voru tunnur í
Eystrarsalti, sem meðal ann-
ars innhalda taugagas frá
heimsstyrjöldinni síðari,
látnar afskiptalausar eða
reynt að leyna tilvist þeirra.
Nú er hins vegar farið að
ræða þá alvarlegu mengunar-
hœttu sem þarna er á ferð-
inni. Tunnurnar ryðga og eit-
urgasið getur síast út.
Þúsundir af sprengjum og
tunnum með ætiefnum og
taugagasi liggja vítt og
breytt á botni Eystrarsalts og
austurhluta Atlantshafs. Það
voru herir Bandaríkjamanna,
Breta og Rússa sem fleygðu
þeim í sjóinn eftir síðari
heimsstyrjöld. Fjöldi skipa,
fullhlöðnum vopnum, var
sökkt í stríðinu og þeim síð-
an gleymt. Vísindamenn
segja, að umbúðir vopnanna
hafi ryðgað í gegnum árin
svo að eiturefni eins og
arsenik, eiturgas, sinnepsgas
og taugagas geti lekið út.
Rannsóknarmenn frá Eystrar-
saltslöndum og Rússlandi
hafa fundið eiturefni sem
hafa blandast öðrum efnum á
hafsbotninum og sinnepsgas í
klumpum hefur rekið á land.
Sprengjur í vörpuna
Vandamálið batnar ekki við það, að
fiskimenn sem veiða á þessum slóðum
hafa verið að taka stórvirkari veiðarfæri í
notkun, svo sem botnvörpur sem
sprengjurnar slæðast í.
-Það sem af er þessu ári hafa komið
uppi tíu tilvik þar sem sjómenn hafa
fundið sprengjur, segir Berg Rasmussen
hjá sjómannasamtökunum á Borgundar-
hólmi, en í grennd við eyjuna var miklu
af sprengjum varpað í sjóinn á sínum
tíma. Dönsk yfirvöld veita þeim verðlaun
sem koma upplýsingum um slíka vopna-
fundi til danska hersins. Undanfarin tvö
ár hefur herinn fengið yfir 400 slíkar til-
kynningar.
Vísindamenn eru þeirrar skoðunar, að
sum eiturefni leysist upp í sjónum, en
önnur, svo sem arsenik, geti orðið hluti
fæðukeðjunnar. En þeir vita lítið um á-
hrif þessa á líffræði hafsins, en fólk sem
snertir þessi eiturefni eða andar þeim að
sér verður fyrir skaða. Fjöldi sjómanna
hefur leitað sér aðstoðar vegna brunasára
sem þeir hafa fengið eftir að ltafa hand-
fjatlað óþéttar sprengjur. Fiskveiðar eru
nú bannaðar á fjórum svæðum þar sem
mestu var fleygt af eiturefnum. Á öðrum
svæðum þar sem hafstraumar og togveið-
ar hafa lagst á eitt um að valda því að
gamlar sprengjur hafa sprungið, eiga skip
að hafa um borð gasgrímur, sérstaka
hanska og lækningakistur með efnum til
að sprauta í þá er komast í snertingu við
eiturefnin.
Krafa um hreinsun
Á síðari árum hafa kröfur um að þessi
vopn verði hreinsuð upp orðið háværari,
meðal annars frá þeim sem berjast fyrir
umhverfisvernd. Fjögur lönd við Eystrar-
salt, Pólland, Eistland, Lettland og Lit-
háen fá inngöngu í Evrópusambandið á
næsta ári sem leiðir til þess að allir
mengunarvaldar í löndunum verða rann-
sakaðir. En það eru uppi mjög skiptar
skoðanir um það hvað skuli gera við
þessar ryðguðu tímasprengjur hafsins.
Berg Rasmussen á Borgundarhólmi
segir að það rnundi bæta mjög úr ef öll
níu Eystrarsaltsríkin fylgdu fordæmi
Dana í þessum efnum. Þegar danskur
skipstjóri verður var við grunsamlegan
hlut með afla hringir hann í sjóherinn.
Menn frá hernum koma síðan um borð
til að athuga áhöfnina, skipið og aflann.
Skipverjar fá síðan greiddar bætur fyrir
tapaðan tíma frá veiðum. Rasmussen seg-
ir vitað, að pólskir, sænskir og þýskir
sjómenn noti botnvörpu á þessum slóð-
um og fái sprengjur i þær. Þeir kasti
þeim hins vegar samstundis aftur fyrir
borð og dreifi þeim þar með áfram. Því
sé nær að borga fiskimönnunum svo þeir
afhendi hernum sprengjurnar.
Efnavopn á fleiri hafsvæðum
Eystrarsalt og Norðursjór eru aðeins
hluti af neðansjávarkirkjugörðum heims
þar sem liggja efnavopn. Mikið af alls
konar vopnabúnaði liggur í hafi fyrir
utan Bandaríkin, Ástralíu, Bretland,
Kanada, Japan og Rússland, segja sam-
tökin Bannið efnavopn sem hafa aðsetur
í Elaag í Hollandi. Aðrir staðir eru ekki
þekktir þar sem ekki þurfti að gefa upp-
lýsingar um það sem kastað var í hafið
fyrr en eftir samninginn um efnavopn
árið 1985. Engu að síður er ljóst að á-
standið í Eystrarsalti er sérstaklega við-
kvæmt. Þar er minna dýpi en á flestum
öðrum stöðum þar sem vitað er um vopn
og það tekur helming fersksjávarins þar
30 ár að endurnýjast.
Óeining um lausnir
Nokkir vísindamenn og stjórnmála-
rnenn leggja til að efnavopnin verði dreg-
in uppúr sjónum. Forseti Eistlands,
Arnold Ruutel, sagði fyrir nokkru á fundi
um umhverfi Eystrarsalts, að 60 þúsund
tonnum af efnavopnum hefði verið fleygt
þar í hafið og þar væri um að ræða 14
36 - Sjómannablaðið Víkingur