Náttúrufræðingurinn - 1932, Blaðsíða 16

46
NÁTTÚRUFR.
Helsingi er dregið af helsi, þ. e. hálsband eða eitthvað því
um líkt. Þar eð þetta er gæsa heiti, leiðir það af sjálfu sér, að
það á ekki við um grágæsir, sem eru fljótt á litið að mestu ein-
litar, og hálsinn á þeim í litlu frábrugðnari að lit en aðrir hlut-
ar búksins. Helsingja heitið er einnig viðhaft sem samnefni allra
svartgæsa (Branta), en á þó ekki vel við um þær allar. Upp-
runalega hefir það líklega verið heiti einnar tegundar (eða
tveggja), sem hefir hvíta þver-rák beggja megin utan á háls-
inum (Branta bernicla) og tilsýndar er að sjá sem hvítt háls-
band á fuglinum. Svartgæsir eða helsingjar eru flestir tvílitir, þ. e.
mósvartir hið efra, en hvítir um búkinn hið neðra. Nú orðið er
báðum fuglaheitunum, grágæs og helsingi, ruglað svo saman af
almenningi, að gæta verður hinnar mestu varúðar, að því er
snertir allar upplýsingar um háttu þessara fugla víðsvegar um
landið.
Meðal erlendra fræðimanna, sem lagt hafa stund á að kynna
sér fugla hér á landi, er litlu betur ástatt um þekkinguna á ís-
lenzkum gæsum, en að framan getur. Þeim ber engum saman
um það, hverjar gæsir beri að telja hér al-innlendar, þ. e. verpi
hér, og hverjar sé aðeins staddar hér sem gestir á ferðalagi,
farand-farfuglar (passage migrants, Durchzugvögel). Nær þekk-
ing sumra þeirra, um þetta atriði, lítið eða ekki lengra en margra
athugulla manna innlendra. Það er algengt í erlendum ritum um
íslenzka fugla, að reka sig á setningar líkt og þessar: „Islenzku
gæsirnar eru ennþá óráðin gáta“, — „hafa ætíð verið mér ráð-
gáta“, — eða „þekkingin á íslenzkum gæsum, er öll í molum og
einn hrærigrautur“, o. s. frv. (sbr. rit H. H. Slater’s, Bernh.
Hantsch’s, M. Hachisuka o. fl.). Þetta síðasttalda er því miður
allt of satt, — þekkingin er öll í molum. f fljótu bragði virðist
þetta all-einkennilegt, er jafn-margir menn og mætir, hafa um
þessi efni fjallað. En við nánari athugun virðist skýringin á
þessu vera sú, að fullkomin rannsókn á fuglalífi landsins hefir
aldrei farið fram, að því leyti, að landið hefir aldrei verið rann-
sakað allt; stór svæði hafa algerlega orðið út undan, og um þau
er ekkert vitað með nokkurri vissu. Engir þeirra, er við þessi
efni hafa fengizt síðastliðin 100 ár*), hafa varið nægilegum tíma
eða fyrirhöfn til rannsókna á þeim slóðum, sem einna nauðsyn-
legast og sjálfsagðast var að rannsakaðar yrðu. — Heiðarnar
og öræfin víðsvegar um hálendið hafa algerlega orðið útundan.
*) Síðan P. Faber dvaldist hér á árunum 1818—1821.