Náttúrufræðingurinn - 1932, Blaðsíða 18

48
NÁTTÚRUFR.
skilnaður verði af völdum rándýra eða manna, að „geldfugl-
arnir“ „hlaupa í skörðin“, taka að sér uppfóstur unganna, eða
jafnvel fari að verpa, hafi eggjunum verið rænt.
Inni á heiðum og öræfum, einkum á lágheiðunum og þar, sem
nær dregur byggðunum, eru víða gróðurblettir umhverfis vötn
eða meðfram ám, eða víðáttumiklir flóar og fen, vaxin fífu og
öðrum norrænum mýragróðri. Er þar af jafnaði talsvert af
fuglum. Verpa þar endur, álftir, gæsir, nokkrir vaðfuglar o. fl.
Fuglalíf þetta er ennþá að mestu órannsakað, nema á stöku stað
nærri byggðum og meðfram hinum fjölfarnari fjallvegum, en
hvergi þó til nokkurrar hlítar. Uppi á hálendinu hafa fugiarnir
meira friðland en niðri í sveitunum, í sambýlinu við mennina,
— verstu rándýr jarðarinnar. í óbyggðunum eiga þeir fáa óvini
og fæsta verulega skæða. Tófan er að vísu vágestur talsverður,
þar sem hún er á ferð, en vart stafar fuglunum nokkur útrým-
ingarhætta úr þeirri átt. Ránfuglar eru stórum færri hér á landi
■en víðasthvar annarsstaðar og eru þeir engu síður um láglend-
in, en hið efra í óbyggðunum. Þar sem fuglar fá að lifa í friði
■óáreittir af mönnum, verður ekki séð, að þeim stafi nein hætta
af öðrum óvinum, svo að orð sé á gerandi. Ránfuglarnir einir
■saman, geta naumast útrýmt nokkurum þeim fuglategundum, sem
þeir hafa að bráð. Sumar fuglategundir geta ekki þrifizt nema
á stöku stað í landinu, — eru bundnar við sérstök lífsskilyrði og
lifnaðarháttu; t. d. fer það mjög eftir gróðri og lágdýralífi ein-
stakra landshluta, hvort sumar spörfuglategundir vorar geti hafzt
þar við. Þá eru aðrar tegundir, sem geta víðar verið, þótt þeim
þyki betra á einum stað en öðrum, og eru færar um að haga sér
■eftir staðháttum, eða venja sig við breytta lifnaðarháttu. Þannig
■er því varið með gæsirnar yfirleitt. Þær eru sýnilega mjög vitr-
ar skepnur og „vel af guði gerðar“, sem verður sjaldan ráðafátt
að búa svo um sig, að þeim sé viðvært á þeim slóðum, er þær
hafa valið sér bólfestu. Það er t. d. alkunnugt, að algengasta grá-
gæsin okkar (Anser anser, (L.)) verpir helzt á kjarri vöxnum eyr-
um, eða eyjum og hólmum í ám og vötnum. Séu þessir staðir vaxn-
ir víði, eða smá skógarkjarri, getur hún ekki á betra kosið. Þó
verður hún oft að forðast svona varpstaði, ef þeir eru of nærri
mannabústöðum, eða ef hún hefir orðið þar fyrir illum búsifjum
af þeirra völdum. Flýr hún þá stundum út á auðnir og hálfgerð-
ar gróðurleysur, allfjarri mannaferðum, þótt hún síðar þurfi að
fara langan veg og hættulegan með ungana sína niður að ánni.
.sem hún var neydd til að flýja. Á ofanverðum Rangárvöllum