Náttúrufræðingurinn - 2005, Blaðsíða 18

Náttúrufræðingurinn
F RÉTTIR
Örnólfur Thorlacius tók saman
„Ísaldargarðurinn"
Undir lok jökultímans, fyrir um 13.000 árum, dó út fjöldi
stórra villidýra í Norður-Ameríku - „megafána" álfunnar
- svo sem villihestar, úlfaldar, sverðkettir og mastódonar
(fomir fflar), svo fátt eitt sé nefnt, auk þess sem aðrar
tegundir eru orðnar næsta fágætar, eins og vísundamir.
Þótt loftslagsbreytingar komi þama við sögu er megin-
sökin sjálfsagt hjá mönnum, sem um þessar mimdir vom
í stórsókn út yfir álfuna.
Handan Atlantshafsins, í Afríku, er önnur megafána á
leið á eftir hinni amerísku: Ljón, sítur (blettatígrar),
górillur og simpansar, nashymingar, fflar og fjöldi
annarra stórra grasbíta þoka af stómm svæðum vegna
ágangs manna eða em í útrýmingarhættu. Sömu örlög
bíða margra stórra dýra í Asíu, svo sem ffla og tígra.
I Nature 18. ágúst 2005 kemur fram nýstárleg tillaga,
sem miðar að því að draga úr báðum þessum vanda-
málum - að flytja hluta af megafánu Gamla heimsins,
einkum frá Afríku, til Ameríku og sleppa dýmnum þar í
umhverfi sem þeim hæfir.1
Aðalhöfundur hugmyndarinnar er Josh Donlan við
Comellháskóla í Ithaca, New York, en með honum standa
að greininni allmargir aðrir bandarískir vísindamenn. Til
stuðnings máli sínu færa þeir ýmis rök: Fjármála- og
tækniumsvif manna og þarfir sívaxandi mannfjölda setja
hvarvetna mark á vistkerfin, svo hvergi er lengur að finna
óspillt umhverfi; vemdarstefnunni til óþurftar verða
náttúruvemdarsinnar að þola stimpil sem boðberar
dómsdags og glötunar; sums staðar, svo sem víða á stóm
sléttunum í Norður-Ameríku, fer mönnum fækkandi, svo
tækifæri bjóðast til náttúrlegrar nýtingar lands í fram-
tíðinni; og að lokum er bent á þá siðferðilegu ábyrgð sem
menn verða að axla vegna hlutdeildar sinnar í eyðingu
stóm dýranna í Ameríku í ísaldarlokin.
Hugmynd þeirra Donlans gengur út á að leggja - í
áföngum - undir innflutt dýr að minnsta kosti milljón
hektara svæði á norðuramerísku sléttunum. Þessi svæði
yrðu í vistfræðilegu jafnvægi, fflar ættu þátt í að halda
gresjunum við með því að bíta runnana, eins og frændur
þeirra mastódonamir gerðu forðum; ljón og sítur tækju
við hlutverki sverðtartnanna við að halda í skefjum stofn-
um villtra hesta, asna og úlfalda. Sítumar myndu líka
ráða við kvíslhymumar, en þessar antflópur (Antilocapra
americana) em fráustu dýr á gresjunum vestanhafs og
hafa trúlega þróast í samkeppni við útdauða sítutegund,
Acionyx trumani.
Ekki yrði ráðist í allt þetta samtímis, heildaráætlunin
miðast við 50 ár eða lengri tíma. Landnýtingin yrði að
maú höfunda arðbærari en landbúnaður á sléttunum,
sem nú er víða rekinn með opinbemm styrkjum. Dýr af
mörgum þeim tegundum sem hér ræðir um ganga þegar
hálfvillt vestanhafs, einkum í Texas, í einkagörðum sem
mikil aðsókn er að og gefa af sér góðar tekjur.
Að sjálfsögðu sættast ekki allir við þessar róttæku
hugmyndir. Þegar þetta er skráð em mótmælabréfin ekki
farin að birtast í Nature, en í The Economist 20. ágúst er
vitnað í grein þeirra Donlans og andmæli við henni.2
Sumir vemdarsinnar óttast að svona umsvif myndu bitna
á öðrum og meir aðkallandi aðgerðum til verndar
aðþrengdum amerískum tegundum, eins og tilraunum til
að flytja úlfa, vísunda, grábimi og krónhirti aftur til
gamalla búsvæða, en sú viðleitni hefur mætt öflugri
andstöðu úr röðum bænda og stjómmálamanna. Það
hefur kostað langvarandi réttarhöld, stórfé í skaðabætur
til kvikfjáreigenda og útistöður við veiðiþjófa að skapa
úlfum griðland irtnan Yellowstoneþjóðgarðsins, þar sem
þeir vom þó til skamms tíma, og varla yrði auðveldara að
sætta menn við nýbúa eins og ljón eða sítur.
Aðrir telja að nær væri að verja fjármunum og
mannviti í að bæta hag villtra dýra á núverandi
heimaslóðum þeirra í Afríku og Asíu en að skapa þeim
aðstöðu artnars staðar, auk þess sem dýr sem flutt hafa
verið á nýjar slóðir, viljandi eða óviljandi, svo sem rottur,
kettir eða minkar, hafa oft valdið vemlegri og stundum
ófyrirséðri röskun á lífríkinu sem fyrir var.
1 Josh Donlan o.fl. 2005. Re-wilding Norlh America. Nalure, 436, 913-914.
2 Back to the future. The Economist, 20. ágúst 2005. 376/8440, 57-58.
88