Náttúrufræðingurinn - 2005, Qupperneq 44

Náttúrufræðingurinn
12. mynd. íslensk hryssa, Perlafrá Skáney, með folald. - lcelandic tnare with her new-
bornfoal. Ljósm./photo: Hrefna Sigurjónsdóttir.
félagskerfi I, þar sem karldýr gengur
með einu eða tveimur kvendýrum
ásamt afkvæmum þeirra, og skiptir
stóðasninn sköpum við að verja
hópinn gegn árásum úlfanna.
FÉLAGSLEGT ATLERLI
RÆKTAÐA HESTSINS
Oft heyrist að húsdýr hegði sér ólíkt
villtum dýrum og að atferli þeirra sé
ekki eins athyglisvert vegna þess að
þau geti ekki sýnt sína náttúrulegu
hegðun. Henni hafi þau tapað í
þjónustu mannsins. Á síðari árum
hefur áhugi martna á atferli húsdýra
aukist til muna, bæði vegna vanda-
mála sem koma upp við meðferð
þeirra og vegna vaxandi áhuga á
dýrunum sem slíkum. Hestar eru
þar engin imdantekning. Víða um
heim eru til stofnar sem eru
afkomendur hesta sem sluppu úr
haldi, urðu villtir og gátu tekið upp
náttúrulega hegðun. Stofnstærð
þessara villtu hesta er yfirleitt haldið
í skefjum en að öðru leyti eru þeir
látnir óáreittir. Sum stóðin eru
blendingar en önnur eru sérstök
kyn. Mjög misjafnt er hversu lengi
stóðin hafa verið villt, sum í nokkra
áratugi en önnur í árhundruð.
Linklater bar saman félagskerfi
þessara stofna, sem búa við margs
konar umhverfisaðstæður, og dró þá
ályktun að félagskerfið væri alls
staðar af gerð I og hvergi væri því
um eiginlega óðalshegðun að ræða.64
Fleiri fræðimenn hafa bent á þá
staðreynd að þrátt fyrir að hafa verið
húsdýr í nokkur þúsund ár hafi
hesturinn ekki hafa tapað neinum
þeim einkennum sem eru nauðsyn-
leg til að komast af í náttúrunni.25,65
Hjá hrossum er stöðugleiki stóðs
háður samböndum milli einstakl-
inga og virðingarröð þar sem einn
hestur er ríkjandi og aðrir raðast
neðar, oft í beinni röð. Til að hest-
arnir þekki sína stöðu og forðist
hættuleg átök verða þeir að hafa
mikil samskipti. Jákvæð samskipti
koma fram í því að hrossin þefa
hvert af öðru, þau kljást, þ.e.a.s.
snyrta hvert annað, þau leika sér,
þau eru nálægt hvert öðru þegar
þau eru á beit og þegar þau
hvílast.13,55,66 Hestarnir bindast
sumum einstaklingum meira en
öðrum, sem kemur fram í því að þeir
eru meira með ákveðnum einstakl-
ingum, þeir kljást meira við suma og
þeir eiga sér leikfélaga.67 Neikvæð
samskipti koma fram í því að
hrossin ógna hvert öðru og stundum
berjast þau til að komast að því hvar
í röðinni þau eru. Oft er virðingar-
röðin tengd aldri en ekki nauðsyn-
lega kyni. Rannsóknir á stöðu stóð-
hestsins í villtum stóðum hefur sýnt
að það er ekki algilt að stóðhesturinn
ráði yfir hryssunum. Það virðist vera
háð ýmsum þáttum, svo sem aldri
og reynslu bæði hans og hryssnanna
í stóðinu.55,68 Það er mjög misjafnt
hversu lengi stóðhestamir eiga sér
hjörð. í Arizona ríktu stóðhestar að
meðaltali aðeins í 2,1 ár en í 10 ár á
Sable-eyjum við Kanada og á
Assateague-eyjum í Maryland.56,69
Rannsóknir á félagshegðun
hrossa víða um heim hafa verið
stundaðar frá því á fyrri hluta
síðustu aldar og náðu hámarki á 7.,
8. og 9. áratugnum.55,64 Síðasta ára-
tuginn hafa grunnrannsóknir á hálf-
villtum og villtum stofnum verið
fremur fáar en meira um hagnýtar
rannsóknir á þáttum eins og að-
búnaði og frjósemi.55 Höfundar þess-
arar greinar hófu rannsóknir á
Islandi á félagsgerð hópa án stóð-
hesta árið 1996 í Skorradal og síðan
hafa rannsóknir verið stundaðar á
Skáney í Borgarfirði, Hólum í
Skagafirði og Bessastöðum á Hegg-
staðanesi (12. mynd).70 Greint verður
frá rannsóknunum á félagsatferli
hrossa á Skáney í Borgarfirði í
Náttúrufræðingnum.
SlJMMARY
Horses and related species.
Origin, evolution and behaviour
Tlie paper gives a general review of the
evolutionary history of Equidae (the
horse family) and a short description of
the extant species which all belong to the
same genus: the horses, the three species
of zebra and two species of donkeys.
Fuller description of the living horses, i.e.
the takhi (the Asian wild horse), the
domestic horse and the rebuilt tarpan
(the European wild horse) follows, and
an account of the origin of the different
breeds. Recent research on mitochondrial
DNA indicates that the different breeds
have multiple origins (77 foremothers)
but are not descendants of a common
114