Náttúrufræðingurinn - 2005, Qupperneq 52

Náttúrufræðingurinn
Dýralíf
Spendýr
Ferðir hreindýra (Rangifer tarandus) voru annað árið
í röð ólíkar því sem oftast var á fyrri árum. Athygli
vakti að engin hreindýr fóru yfir Jökulsá í Fljótsdal
austur á Hraun og þau virtust ekki fara að neinu ráði
inn á Vesturöræfi þar sem fjöldi dýra hefur jafnan
haldið til að sumarlagi. Óvenjulegar ferðir tveggja
tarfa nálægt Þórisvatni vestan Vatnajökuls vöktu
einnig athygli en ekki er vitað til að hreindýr hafi
farið svo vestarlega áður. I fyrsta lagi vöktu þær ugg
um dreifingu búfjársjúkdóma, enda dýrin komin
langt yfir mörk verndarhólfa. Einnig þótti mörgum
sem svartsýnisspár um neikvæð áhrif virkjunar-
framkvæmda við Kárahnjúka á hegðun hreindýranna
á svæðinu væru að rætast. Yfirdýralæknir sendi
byssumenn á vettvang til að fella dýrin en þau
komust undan.
I lok janúar rak rákahöfrung (Stenella coeruleoalba)
upp í fjöruna á Kjalarnesi. Annan hval sömu tegund-
ar rak síðan á Héraðssandi í lok mars. Þar áður er
vitað um fjóra rákahöfrunga sem syntu lifandi á
fjörur í Mosfellsbæ 1998 og einn rekinn hval 1984.
Meginútbreiðslusvæði tegundarinnar er jafnan talið
liggja nokkuð sunnan við ísland en hugsanlegt er að
hvalirnir hafi fært heimkynni sín til norðurs síðustu
ár með hlýnandi sjó.
Fuglar
Talningar á rjúpu (Lagopus mutus) á vegum Náttúru-
fræðistofnunar íslands vorið 2004 sýndu mikla
aukningu í stofninum miðað við árið á undan þótt
enn sé tiltölulega lítið af rjúpu í landinu. Talningarn-
ar veittu fyrstu upplýsingar um ástand stofnsins eftir
að umdeilt veiðibann tók gildi árið 2003. Veiðibannið
var sett vegna langvarandi bágs ástands stofnsins.
í árlegum sumarleiðangri til Surtseyjar sást í fyrsta
sinn til varps lunda (Fratercula arctica) í eynni. Talið
er að hreiðrin hafi verið þrjú og að þar sé kominn
vísir að varanlegri bólfestu einkennisfugls Vest-
mannaeyja í eynni.
Bera fór á dauðum svartfugli í fjörum á
Norðurlandi í lok ársins og var það fjórði veturinn í
röð sem slíkt gerði vart við sig. Aðallega var um
langvíu (Uria aalge) og stuttnefju (Uria lotnvia) að
ræða og svo virðist sem þær hafi drepist úr hungri.
Far sjaldgæfra og nýrra fugla til landsins var með
mesta móti á árinu. Þar í hópi voru nokkrir langt að
komnir og óvæntir gestir sem drógu að sér athygli
fuglaáhugamanna.
í janúar sást máfur við Hafnarfjörð sem olli
mönnum nokkrum heilabrotum. Ómögulegt reyndist
að tegundargreina máfinn þar eð hann líktist
norðmáfi (Larus thayeri) að sumu leyti en bar hann
einnig viss einkenni bjartmáfs (Larus glaucoides
glaucoides) og svonefnds vestræns bjartmáfs (Larus
glaucoides kumlieni). Sennilega var hér um
kynblending að ræða.
Þegar líða tók á vorið fóru að berast tíðar fréttir af
sjaldséðum gestum. í mars fannst norðmáfur (Larus
thayeri) í Sandgerði, í fyrsta sinn á íslandi svo vitað
sé. I apríl sást svo til máfs á fyrsta ári, sennilega
einnig norðmáfs, við Eskifjörð. Hópur fjögurra
Líklegt er að lundinn eigi eftir aðfæra sig upp í gróðurlendi
á Surtsey og setja svip á hana er fratn líða stundir. Lundinn
var ellcfta fuglategundin setn varp hefur verið staðfest hjá í
Surtsey, en par verpa bæði sjófuglar og landfuglar.
Ljósm.: Borgþór Magnússon.
122