Náttúrufræðingurinn - 1999, Qupperneq 32

Fréttir
GETUM VIÐ BRÁTT KVATT
KARÍUS OG BAKTUS?
Lengi hefur verið Ijóst að örverur stuðla að tannskemmdum enda leggja tannlæknar og
framleiðendur tannkrems, tannbursta, tannstöngla og munnskols að mönnum að halda
tönnunum hreinum með öllum tiltækum aðferðum. Árið 1956 varð ljóst að ein og aðeins ein af
þeim örverum sem þrífast í munni manna, gerillinn eða bakterían Streptococcus mutans,
breytir við efnaskipti sín sykri í mjólkursýru sem skemmir tennurnar með því að leysa upp
glerunginn. Slagorð tannlækna: „Hrein tönn skemmist aldrei“, mun upprunnið í Svíþjóð.
1 einni af dæmisögum Esóps er sagt frá klókum ref sem mýflugur höfðu raðað sér á og sugu
úr honum blóð. Þegar velviljað dýr bauðst til að stugga við þessum blóðsugum afþakkaði
refurinn þjónustuna og benti á að mýflugurnar væru flestar mettar en ef þær yrðu burt reknar
losnaði sess fyrir aðrar og soltnari flugur.
í munni sérhvers manns, hversu vel sem hann hirðir tennur og tannhold, lifa hundruð
tegunda af örverum. Gerlar eru í miklum meirihluta en einnig eru þarna sveppir, frumdýr og
fleiri gerðir. Flestar eru örverurnar meinlausar og sumar gagnlegar. Nýlegar rannsóknir benda
til dæmis til þess að ákveðnir gerlar í munni manna gefi frá sér efni sem séu banvæn
skaðlegum sýklum á borð við Salmonella. Menn eru þess vegna farnir að draga í efa réttmæti
allsherjarstríðs gegn öllu því sem í munninum þrífst.
Örverurnar í munni manns mynda flókin vistkerfi sem að mestu festast í sessi á fyrstu
mánuðum og árum ævinnar. Síðar á ævi manns eiga nýjar örverur erfitt með að ná festu í
munninum. Hversu innilega og oft sem hjón kyssast býr hvort þeirra áfram að sinni
munnflóru.
Sameindaerfðafræðin hefur leitt í ljós að örverur í munni barna eru flestar eins og í mæðrum
þeirra. Feðurnir hafa lítil sem engin áhrif og sænskar rannsóknir benda til þess að fæðingar-
orlof þeirra breyti þar engu.
Hér kemur ónæmiskerfið trúlega við sögu. Ýmis mótefni berast um naflastrenginn frá móður
til fósturs og síðar færbarnið frekari skammt af mótefnum með móðurmjólkinni. Þykir líklegt
að mótefnin snúist gegn þeim örverum í munni barnsins sem ekki eru í munni móðurinnar.
Menn þekkja nú afbrigði af Streptococcus mutans sem gefur frá sér eitur er drepur aðra
stofna þessa gerils. Örverufræðingi við Flórídaháskóla í Gainesville, Jell Hillman, hefur með
erfðatækniaðferðum tekisl að svipta gerlana hæfninni til að mynda sýruna sem skemmir
tennur, án þess að þeir láti af bræðravígunum. Þessi breytti stofn var svo látinn upp í rottur.
Tennur dýranna héldust heilar þótt þau væru fóðruð á sætindum sem skemmdu tennurnar í
viðmiðunarrottum með venjulega gerla í munni.
Þar sem breytingin virðist ekki raska vistkerfunum í tönnum og tannholdi nagdýranna að
öðru leyti sækir Hillman nú um leyfi til að prófa nýju gerlana á mönnum í þeirri von að hér sé
komin aðferð til að stöðva tannskemmdir í eitt skipti fyrir öll.
Örnólfur Thorlacius sótti þennan fróðleik í grein eftir Gary Hamilton:
Open wide, we’re going to explore.
New Scientist (157,2125) 14. mars 1998.
174