Náttúrufræðingurinn - 1999, Blaðsíða 48

starfið að mestu frá grunni.
Þess má geta að Cuvier varð ekki fyrstur til
þess að halda því fram að náttúruhamfarir
hefðu valdið aldahvörfum í sögu lífs á
jörðinni. Öld á undan honum (1667-1752)
lifði á Englandi prestur og stærðfræðingur,
William Whiston (8. mynd), sem birti 1696
„Nýja kenningu umjörðina", A New Theory
of the Earth, þar sem hann leitaðist við að
sætta trú og vísindi með fræðilegum
skýringum á frásögnum Biblíunnar um
sköpunarsöguna, syndaflóðið og heims-
endi2. Whiston tók við af ekki ómerkari
manni en Isaac Newton sem prófessor í
stærðfræði við Cambridgeháskóla 1703 en
var sviptur embætti 1710 vegna villu-
kenninga í guðfræði.
Þegar þróunarkenningin festist í sessi var
hamfarakenningunni hafnað. Nú er hún
aftur að hefjast til vegs, að vísu í talsvert
breyttri mynd, eins og síðar verður vikið að.
Paley
William Paley (1743-1805), enskur guðfræð-
ingur og heimspekingur, hélt því fram að
ekki þyrfti persónulega opinberun til að
skynja tilvist guðs: Öll hönnun er verk
hönnuða. Flókin skipan alheims ber hönn-
uði sínum, drottni allsherjar, vitni.
Ef ég ræki fótinn í stein á víðavangi og væri
spurður hvernig hann væri þarna kominn, gæti ég
kannski svarað að ekki vissi ég nema hann hefði
alltaf legið þarna... En ef ég hefði í staðinn rekist
á úr... dytti mér tæpast í hug sama svarið, að það
héfði ævinlega verið þarna. En hvers vegna gildir
ekki sama svar fyrir úrið og steininn? ... Af einni
ástæðu og aðeins einni: Þegar úrið er skoðað
kemur í ljós (sem ekki á við um steininn) að
tilgangur liggur þvf að baki hvernig einstakir
hlutar þess eru saman settir. Þeir eru til dæmis
þannig lagaðir og felldir hver að öðrum að þeir
hreyfast, og hreyfingin er stillt þannig að hún
sýnir tíma dagsins...
Athugun á þessu gangverki ... hlýtur að kalla
2 Haraldur Sigurðsson (1993) bendir á að Whiston
hafi verið „með þeim fyrstu sem stungu upp á að
árekstrar við smástirni eða halastjörnur utan úr
geimnum ættu stóran þátt í eyðingu og þróun
lífsins á jörðinni." Þessar hugmyndir áttu eftir að
koma fram síðar.
8. mynd. William Whiston. Málverk eftir
ókunnan listamann. (National Portrait
Gallery, London.)
fram þá ályktun að höfundur hafi verið að úrinu,
að einhvern tíma og einhvcrs staðar hafi smiður
smíðað það í þeim tilgangi sem það augljóslega
gegnir, smiður sem skildi gerð þess og hannaði
það. (Paley 1802. Natural Theology; or, Evi-
dences of tlie Existence and Attributes of the De-
ity, Collected from the Appearances of Nature.
Tilvitnun sótt í Oldroyd 1983, bls. 64.)
Paley heldur síðan áfram og lýsir ýmsu í
flókinni gerð líkama manna og dýra er stað-
festi hönnun skaparans. Ril hans voru
skyldulesning meðal guðfræðinema á Bret-
landi allt fram á þessa öld og Darwin las þau
af athygli og áhuga í Cambridge. Má raunar
segja að lífsstarf hans hafi að talsverðu leyti
gengið út á að hafna röksemdum Paleys um
hinn æðsta úrsmið.
Malthus
Hér skal nefndur til sögu maður sem ekki var
náttúrufræðingur og virðist ekki í lifanda ltfi
hafa tengst hugmyndum um þróun lífs en
átti eftir að hafa áhrif á þær, eins og síðar
verður getið. Þessi maður var Thomas
Malthus (1766-1834), enskur hagfræðingur
og þjóðfélagsfræðingur. Hann taldi að
190