Náttúrufræðingurinn - 1933, Blaðsíða 20

82
nAttOrufr.
Nokktir orð tim skeljalögín í Fossvogí.
Skeljalögin í Fossvogi við Reykjavík eru all-merkilegar
jarðmyndanir. Ýmsir útlendir jarðfræðingar, er hingað til lands-
ins hafa komið, hafa athugað þær og ritað um athuganir sínar.
Sá fyrsti, sem getur þeirra í riti, mun vera frakkneski jarðfræð-
ingurinn Eugéne Robert (3.), er kom fyrst til íslands sumarið
1835 í fylgd með Paul Gaimard, þeim, er Jónas yrkir um. Margir
fleiri merkir útlendir jarðfræðingar hafa síðar athugað lögin og
getið um þau (ll,b.). Af íslenzkum jarðfræðingum hafa, mér vit-
anlega, tveir skýrt opinberlega frá athugunum sínum í þessum
efnum, þeir próf. Þorvaldur Thoroddsen (11,c.) og dr. Helgi Pét-
urss (5,c.).
Skeljalögin hvíla á ísnúnu grágrýti og sumstaðar á jökul-
urð. Þau eru því mynduð eftir að jökultími hófst og skriðjöklar
höfðu farið um undirstöðubergið. Skeljarnar, sem finnast í leir-
lögunum, sýna aftur á móti ótvírætt, að lögin eru mynduð í auð-
um sjó. Menn héldu því, allt til ársins 1904, þegar dr. Helgi Péturss
reit „Athugasemd við jarðlög í Fossvogi“ o. s. frv. (5,a), að
skeljalögin væru mynduð eftir jökultíma og skipuðu þeim á
sama stað í jarðsögu landsins og hvarfleirslögum þeim, er finn-
ast upp með Elliðaánni og innst við Grafarvog. En í umgetinni
ritgerð sýndi dr. Helgi fram á, að ofan á sjálfum skeljalögunum
í Fossvogi hvíldi einnig jökulurð, er eftir öllum staðháttum hlyti
að vera yngri en lögin. En með því óx gildi Fossvogslaganna
fyrir jarðfræði íslands. Með rökum var sannað, að þau væru
mynduð á sjálfum jökultímanum, að jökulbreiða hefði ekist hér
yfir nesin eftir að lögin urðu til og sædýr þau, er lifðu á þess-
um slóðum, grófust í leirinn. Sú spurning hlaut því að vakna,
hvort hér væri aðeins um að ræða lítilfjörlegan afturkipp í út-
breiðslu jöklanna (Oscillation), er svaraði til smávægilegrar
mildunar á jökultíma-loftslagi landsins, eða hvort hér hefði hlýn-
að svo, að jöklar hefðu horfið til mikilla muna af landinu með-
an stóð á myndun laganna. Það, sem upplýsingar gat gefið í
þessum efnum, voru sædýraleifarnar, er geymst höfðu óskadd-
aðar í leirnum. Við rannsókn á þeim kom í ljós, að engar teg-
undirnar krefjast nú á tímum íshafskulda, en ýmsar þeirra aft-
ur á móti lifa ekki norðan þeirra takmarka, er Golfstraumurinn
nær til. Af dýralífi leirlaganna virtist mega ráða það, að hér væri