Náttúrufræðingurinn - 1947, Blaðsíða 33

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
25
landjurtir. Stökkbreytingar, þ. e. snöggar, arfgengar breytingar,
þekkjast bæði hjá jurtum og dýrum og einmitt oft í sambandi við
kjarabreytingar eða mikil, snögg áhrif utan að. Alls þessa hefur verið
getið til, en í raun og veru vita rnenn nauðalítið um orsakirnar með
vissu. Þróun gróðursins hefur engan veginn verið jöfn, heldur virð-
ist þar ýmist hafa verið farið á seinagangi eða stökki. Eiga lífskjara-
breytingar sennilega mestan þátt í liinum miklu gróðurbreytingum,
sem orðið hafa í grárri forneskju og fram á vora daga. Sveiflur hal'a
orðið á loftslagi, lönd hækkað og lækkað o. s. frv.
Hið mikla ættartré gróðursins teygir nú limið um alla veröld.
Rótina þekkir enginn, en margs er til getið. Neðsti hluti bolsins
er mönnum einnig hulinn að mestu. Margar greinar trésins eru
horfnar — brotnar af stofni fyrir löngu. Leifar sumra þeirra hafa
varðveitzt í jarðlögum. En nýjar greinar liafa jafnan vaxið í stað
hinna, sem fallið hafa. Tréð er enn vöxtulegt, og við skulum líta
dálítið á byggingu þess og greinaskipun. „Sínum augum lítur hver
á silfrið.“ Menn eru engan veginn ásáttir um, hvernig skilja beri
ýmislegt í æviatriðum þess og vexti. Verður hér ögn rakin eiu kenn-
ingin um Jnoskaferil Jress í sambandi við teikninguna, sem fylgir.
Eins og áður var vikið að, telja flestir bakteríur og blágræna þör-
unga elztu megingreinar gróðursins. Eiga þau sennilega kyn sitt að
rekja til sömu ókunnra lorfeðra. Bakteríur eru voldugar, blaðgrænu-
lausar lífverur, þótt ekki sé stærðinni fyrir að fara. Fjöldi þeirra eru
mestu þarfagripir í búi náttúrunnar, valda t. d. nauðsynlegri rotnun.
En aðrar eru skaðræðis sýklar og valda margvíslegu tjóni. Blágræn-
þörungar eru algengir í rakri jörð, vötnum og sjó og vaxa jafnvel
umhverfis heitar uppsprettur. Þeir hafa blaðgrænu, eru oft þráðlaga,
en stundum hnöttóttir, t. d. vatnsaugu í tjörnum.
Önnur rnikil grein ber grænþörunga, brúnþörunga og rauðþör-
unga. Grænþörungar Iifa í vatni, sjó og á landi. Þekkja flestir slý,
sem myndar flækjur af ógreindum og greinóttum Jaráðum í vötnuip
og ám. Sæhimnur eru algengar í sjó og rekur oft á land. Brúnþör-
ungar og rauðþörungar eru algengir í sjó. Af þeim er til fjöldi teg-
unda og ætta, t. d. Jrang, þönglaþari, söl, kerlingarhár o. s. frv.
Græn-, brún- og rauðþörungar eru nefndir svo eftir litnum og eru
oft í einu lagi nefndir þörungar. Þeir hafa blaðgrænu og allfull-
komnar frumur, búa allir við svipuð kjör og svipar talsvert saman,
Jaótt óvíst sé um skyldleika þeirra.
Landþelingar eru mikill jurtabálkur. Telst til hans urmull sveppa