Náttúrufræðingurinn - 1947, Blaðsíða 39

NÁTTÚRUFRÆBINGURINN
31
svæðum eins og t. cl. Gjástykki og Þingvöllum kemst hann að þeirri
niðurstöðu, að samanlögð breidd gjánna nemi 4i. u. b. 2% a£ breidd
svæðanna. Skoðun Bernauers er sú, að gjárnar séu myndaðar við
láréttar jarðhræringar, sem stali af straumum í bráðnu bergi í iðr-
unr jarðar. Telur hann sennilegt, að jarðeldasvæðið sé gömul ris-
bunga, en að lóðréttu jarðhræringunum sé nú að mestu lokið. Yfir-
leitt telur Bernauer, að hræringar jarðeldasvæðisins muni vera í
rénun, en þó hvergi nærri lokið.
Þá koma tvær ritgerðir eftir próf. Niemczyk og dr. Emschermann,
þar sem þeir gera grein fyrir þríhyrninga- og þverlínumælingunum.
Eins og getið var um hér að framan, er mælingum þessurn ætlað
að vera grundvöllur undir endurmælingum seinna nieir. Til þess
að ná þeim tilgangi, þurftu mælingarnar að vera afar nákvæmar,
miklum mun nákvæmari en venjulegar mælingar fyrir kortagerð.
Höfundarnir lýsa mjög ýtarlega tækjum þeim og aðferðum, sem
notaðar voru við mælingarnar, og reikna út nákvæmni þeirra. Nið-
urstaða þeirra er sú, að sé þensla jarðeldasvæðisins jöfn frá ári til
árs og nemi h. u. b. 7 cm árlega (samkvæmt niðurstöðum Bernauers),
muni hennar gæta mjög greinilega við endurmælingar á tíu ára
fresti. Gera má ráð fyrir, að þenslan sé ójöfn, eigi sér stað í sam-
bandi við jarðskjálfta og eldgos með hvíldum á milli. Nógu tíðar
endurmælingar mundu ekki eiuungis gefa upplýsingar um það,
hvort þensla jarðeldasvæðisins á sér stað í raun og veru, og hve
stórstíg hún er. Ef um þenslu er að ræða, mundu þær einnig leiða
í ljós, hvernig þensluhræringarnar fara fram, hvort hreyfingin er
jöfn eða rykkjótt. Að dómi höfundanna væri æskilegt að auka við
mælinganetið, svo að það næði einnig yfir jarðskjálftasvæði Axar-
fjarðar og gossvæði Öskju.
Bókinni lýkur með tveim ritgerðum um jarðþyngdarmælingarnar.
Fyrst gerir próf. Ansel grein fyrir dingulmælingunum. Eru þær
sérstaklega merkilegar vegna þess, að jarðþyngd íslands var ákveðin
í hlutfalli við staði á meginlandi álfunnar með þekktri jarðþyngd
og þá vitanlega jafnframt í hlutfalli við normalþyngd þeirra breidd-
arstiga, sem mælt var á. Allar dingulmælingarnár á íslandi sýndu
yfirþyngd (Uberschwere). Til dæmis var yfirþyngdin á Akureyri
A g'o = + 0,021 • 5 cm/sec—2. Blr það mjög svipað uiðurstöðu Jo-
hansens árið 1900.
Seinasta ritgerðin, eftir dr. Schleusener, fjallar um gravimeter-
mælingarnar. Frá jarðfræðilegu sjónarmiði eru þessar mælingar