Náttúrufræðingurinn - 1955, Blaðsíða 26

88
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
handritinu l.B. 47 8° í Landsbókasafni, og ber hún titilinn: Frásögn
um hið annálsverða, stóra og nær því makalausa Kötlugjárhlaup, sem
út brauzt í Majo 1721. Frásögn þessi er prentuð í 4. bindi af Safni
til sögu Islands, en handritið segir Páll Eggert Ólason vera með hendi
Bjarna Guðmundssonar í Ási i Vatnsdal eftir ritum Hallgríms djákna
Jónssonar (f. 1780), en hvergi er þess getið, hvaðan Hallgrimur hafi
þessa frásögn, sem auðsjáanlega er samtíma frásögn. Sá, er frásögn-
ina skráir, dvelst á tJtskálum, þegar gosið hefst, hann er auðsæilega
þaulkunnugur staðháttum í Mýrdal. Hann hefur haft sérstakan áhuga
á þessu gosi, hefur spurt bóndann á Höfðabrekku, Runólf Jónsson,
spjörunum úr um hlaupið og virðist vel kunnugur á þessum slóðum,
og auk þess hefur hann haft tækifæri til að hitta ýmsa embættismenn
að máli, allt frá Saurbæ á Hvalfjarðarströnd til öræfa, og fræðast
af þeim. Það er nú mjög í móð að reyna að feðra anóným ritverk
forfeðra vorra, og þótt ég sé lítið þjálfaður í því sporti, vildi ég láta
þess getið um þessa greinargóðu gosskýrslu, að ég veit aðeins einn
mann líklegan til að hafa skrifað hana, en það er Sigurður Stefáns-
son, er siðar varð sýslumaður Austur-Skaftfellinga og bjó þá að
Smyrlabjörgum í Suðursveit. Sigurður þessi, sem talinn er fæddur
um 1698 (d. 1765) og haldinn af flestum launsonur Ólafs sýslumanns
Einarssonar, ólst upp í Skarðshjáleigu í Mýrdal hjá bróður Ólafs, Þor-
leifi lögréttumanni Einarssyni. Hann er settur sýslumaður í Vest-
mannaeyjum 1722 eða 1723 og fékk veitingu fyrir Skaftafellssýslu
1738. f Islands geographiske Beskrivelse 1744—1749, sýslulýsingum,
sem nú eru í vörzlu Þjóðskjalasafnsins, er lýsing Austur-Skaftafells-
sýslu eftir Sigurð. Er hún á íslenzku, en aðrar sýslulýsingar á dönsku,
og er hin skilmerkilegasta. Varðveitzt hefur stutt skýrsla um Kötlu-
gosið 1721 eftir Sigurð og er hún prentuð í Safni til sögu íslands (IV,
bls. 230—231) sem viðbót við skýrslu klausturhaldaranna Þórðar Þor-
leifssonar og Erlends Gunnarssonar um Kötluhlaupið. Þessi skýrsla
mun rituð síðar en áðumefnd frásögn, þvi að hún er örugglega skrif-
uð eftir lát Runólfs bónda að Höfðabrekku. Má vera, að þessi síðari
skýrsla sé aðeins útdráttur úr stærra riti um Kötlugosið eftir Sigurð,
því að í J.S. 158 fol., þar sem þessi skýrsla er skráð á eftir skýrslu
klausturhaldaranna um Kötlugosið, er hún sögð vera það, sem Sig-
urður hafi bætt við „í sínu skrifi um Kötlugjárhlaup“. f títtnefndri
viðbótarskýrslu getur Sigurður þess m. a., að tré köntuð úr Skipahelli
fyrir neðan Höfðabrekku, sem fara áttu í Höfðabrekkukirkj u, hafi rek-
ið upp í Seilutjörn nærri Bessastöðum, og Sigurður segist sjálfur hafa ~)